TEMEL GERONTOLOJİ

Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Çalışma Grubu (WHOQOL) yaşam kalitesini, “Bireyin içinde yaşadığı kültürel değerler sistemi ve kendi beklentileri açısından yaşamdaki durumu ile ilgili algısı” olarak tanımlar. Doğru cevap C şıkkıdır.

Özetle, yaşam kalitesinin sağlık alanındaki kullanım amaçları şöyle sıralanabilir: 1. Hastalık ve tedavinin kişi üzerindeki etkilerinin tanımlanması, 2. Sağlık politikası ve klinik kararların oluşturulması, 3. Birincil korumanın etkisini değerlendirilmesi, 4. Ömrü uzatmak ve kişinin algıladığı iyilik halini geliştirmek için aktif tedavi seçeneklerinin karşılaştırılması, 5. Destek tedavilere karar verilmesi, 6. Palyatif bakım ve tedavilere karar verilmesi ve etkilerinin ölçülmesi, 7. Rutin izlemlerde hasta-hekim ilişkisinin sunulması, 8. Semptomaları önceden saptayarak hastalığın önceden tahmin edilmesi, 9. Tedaviye yanıtın tahmin edilmesi (başlangıç değeri sonucu etkiliyor mu?) 10. Yaşam süresinin önceden tahmin edilmesi (başlangıç değeri sonucu etkiliyor mu?). Doğru cevap D şıkkıdır.

Demografik sonuçlar, daha çok toplum düzeyinde yürütülen sağlık ve sosyal destek programlarının etkilerini gösteren sonuçlardır. Bunlar da ölümlülük ve sağ kalım göstergeleri; hastalanmayla ilgili göstergeler ve doğum ve doğurganlık ile ilgili göstergelerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yaşlıların yaşadığı sağlık sorunlarının, onların yaşam kalitesine etkisi açısından bakıldığında, yaşlılarda görülen dört temel (zaman zaman yaşlılar için mahşerin dört atlısı olarak ifade edilen) sorunun yol açtığı yeti kayıplarının yaşam kalitesini önemli ölçüde tehdit ettiği bildirilmektedir. Bunlar: 1. Düşmeler 2. Demans (bunama) 3. Depresyon ve 4. İdrar ve gaita kaçırmadır (tıpta inkontinans olarak bilinen). Doğru cevap B şıkkıdır.

Gerek hekimlik gerekse hemşirelik hizmetlerinde demansın erken tanısı için, karmaşık olanlar yanında basit ve yönlendirici testler mevcuttur. Bunlar arasında “Mini Mental Test” (MMSE), “Üç nesne hatırlama testi” ve “Saat çizme testi” sayılabilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Dünya üzerindeki ülkelerde yaşayan yaşlıların toplumsal düzeydeki yaşam koşullarını derecelendirmeyi amaçlayan “Küresel yaşlı gözlem indeksi” ülkeleri yaşlıların yaşamı açısından dört ana boyutta değerlendirmektedir. Bunlar: • Gelir güvencesi, • Sağlık durumu, • Kapasite-başarım durumu ve • Yaşanılabilir çevre boyutlarıdır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Yaşlıların bakımının ve onlara sunulan hizmetlerle ilgili kaynakların değerlendirilmesi ile ilgili (GRACE) PROTOKOLLER: 1. Yürümede güçlük/ Düşmeler 7. Hafıza kaybı 2. İdrar tutamama/ kaçırma 8. Depresyon 3. Beslenme bozukluğu/ kilo kaybı 9. Geçmeyen sürekli ağrı 4. Görme bozukluğu 10. Sağlıklılığın sürdürülmesi 5. İşitme kaybı 11. Başarılı bir planlama 6. İlaçla tedavinin yönetimi 12. Bakım vereler üstündeki yük. Doğru cevap E şıkkıdır.

Yaşlılarda uygun olmayan ilaç kullanımını araştırmayı amaçlayan “Beers” kriterleri ve toplumda yaşayan yaşlı bireylerde bakım ve hizmet kalitesini değerlendirmeyi amaçlayan HEDIS gibi bazı değerlendirme araçları yanında, “Kırılgan yaşlı bireylere sunulan bakım ve hizmetlerin değerlendirmesi-Kalite göstergeleri” sözcüklerinin baş harflerinden oluşan “ACOVE-QI” kısaltmasıyla bilinen ölçme setleri, 2000 yılında Amerikan RAND kuruluşu ve Kaliforniya LosAngeles Üniversitesi işbirliği ile geliştirilmiştir

Türk yaşlıları tarafından yaşam kalitesi değerlendirmelerinde önemsiz bulunan faktörler:Beden imgesi ve görünüşü (sadece erkekler için),Cinsel aktiviteler (yalnızca kadınlar için), Tıbbi maddelere, ilaçlara bağımlılık (insülin hariç) ve Çalışma kapasitesidir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yaşlılarda Yaşam Kalitesi Değerlendirmelerinin Amacı • Yaşlılara sunulan hizmetin kalitesinin ve hizmet sunanların performanslarının değerlendirilmesi, • Alternatif sağaltımların etkinliğinin karşılaştırılması • Hastalıkların yaşlı toplum üzerindeki yükünün ve öncelikli sağlık sorunlarının belirlenmesi • Çok sektörlü (Tıbbi, psikolojik ve sosyal hizmetler) işbirliği sağlama • Politika oluşturmada sağlık düzeyi göstergesi olarak Kaliteli yaşam yılı beklentileri (QALE) ve Kaliteli yaşanan yıllarını (QALY) hesaplamaktır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Kalite, dilimize yabancı dillerden girmiş olan
“Nitelik” anlamına gelen bir sözcüktür. “Yaşam Kalitesi (YK)”, yani “yaşamın niteliği”, mutlu olma
ve yaşamdan hoşnut olmayı içeren, genel olarak
“iyi olma hali” olarak da kullanılan bir kavramdır.
Temel olarak, kişinin, yaşam koşullarına uyumda,
kişisel tatminini etkileyen, hastalığın günlük yaşam
üzerindeki fiziksel, zihinsel (mental) ve sosyal etkilerine verdiği bireysel yanıtları temsil eder.

Yaşam kalitesinin sağlık alanındaki kullanım amaçları şöyle sıralanabilir:
1. Hastalık ve tedavinin kişi üzerindeki etkilerinin tanımlanması,
2. Sağlık politikası ve klinik kararların oluşturulması,
3. Birincil korumanın etkisini değerlendirilmesi,
4. Ömrü uzatmak ve kişinin algıladığı iyilik
halini geliştirmek için aktif tedavi seçeneklerinin karşılaştırılması,
5. Destek tedavilere karar verilmesi,
6. Palyatif bakım ve tedavilere karar verilmesi
ve etkilerinin ölçülmesi,
7. Rutin izlemlerde hasta-hekim ilişkisinin sınanması,
8. Semptomları önceden saptayarak hastalığın
önceden tahmin edilmesi,
9. Tedaviye yanıtın tahmin edilmesi (başlangıç değeri sonucu etkiliyor mu?)
10. Yaşam süresinin önceden tahmin edilmesi
(başlangıç değeri sonucu etkiliyor mu?)

Biyokimyasal sonuçlar, sağlık bilimlerinde en bilinen nesnel sonuç göstergelerindendir. Örneğin bir şeker hastasının açlık, tokluk kan şekeri düzeyleri; kansızlığı olan bir hastanın kandaki şekilli elemanlarının sayısı, kan demir düzeyi gibi göstergeler nesnel biyokimyasal sonuç göstergelerine örnek olarak verilebilir. Çok iyi bildiğimiz gibi bir hastanın uygun şekilde izlenip izlenmediği ya da başarılı bir şekilde tedavi edilip edilmediği, bu biyokimyasal nesnel sonuçlarla değerlendirilebilir.

Yaşlılarla yaşam kalitesi genellikle “aktif yaşlanma” kavramı ile birlikte ele alınır. Aktif yaşlanmayı, hastalıklardan korunma ve tedavi gibi sağlık hizmetleri yanında, davranışsal (fizik aktivite, beslenme gibi sağlığı geliştirici davranışlar), sosyal ve psikolojik (topluma katılım, zihinsel sorunlar ve depresyon gibi), çevresel (mimari engeller ve ulaşım araçlarına erişebilme gibi) ve ekonomik faktörler (gelir, çalışma ve ilaca ulaşabilme gibi) belirler. Diğer belirleyiciler ise yaşlılığa eşlik eden hastalıklar ve aletsiz ya da alet kullanmayla ilgili- günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirebilme durumudur.

Türkiye Hastalık Yükü Çalışmasına göre Türkiye’de 60 yaş üstü nüfusta ulusal düzeyde ölüme neden olan ilk 10 hastalığın içinde yukarıda listelenenler dışında zatürreler ve düşmeler de yer almaktadır. Yaşlıların yaşadığı sağlık sorunlarının, onların yaşam kalitesine etkisi açısından bakıldığında, yaşlılarda görülen dört temel (zaman zaman
yaşlılar için mahşerin dört atlısı olarak ifade edilen) sorunun yol açtığı yeti kayıplarının yaşam kalitesini önemli ölçüde tehdit ettiği bildirilmektedir.
Bunlar:
1. Düşmeler
2. Demans (bunama)
3. Depresyon ve
4. İdrar ve gaita kaçırmadır (tıpta inkontinans olarak bilinen).

Dünya üzerindeki ülkelerde yaşayan yaşlıların
toplumsal düzeydeki yaşam koşullarını derecelendirmeyi amaçlayan “Küresel yaşlı gözlem indeksi” ülkeleri yaşlıların yaşamı açısından
dört ana boyutta değerlendirmektedir. Bunlar:
• Gelir güvencesi,
• Sağlık durumu,
• Kapasite-başarım durumu ve
• Yaşanılabilir çevre boyutlarıdır.

Yaşlılara yönelik olarak sunulan hizmet özelliklerini, klasik modele (Donabedian modele) göre 3 başlıkta inceleyebiliriz:

1. Yapısal özellikler
2. İşleyiş ile ilgili özellikler (faaliyetler) ve
3. Sonuç göstergeleri
Yapısal özellikler içinde, yaşlı bireylerin yaşadıkları yerlere yakın olan; yaşlıların yaşadıkları sağlık
ve toplumsal sorunlara cevap verebilecek uygun
teknolojileri (örneğin fizik tedavi üniteleri vb.)
içinde barındıran içinde barındıran sağlık hizmet
binaları ve gereksinim duyulan hizmeti verebilecek
olan yeterli sayıda uygun sağlık personeli (örneğin,
hekimler, hemşire, diyetisyen, sosyal çalışmacı, psikolog ve hatta podiatristler) sayılabilir.

Yalnızlık yaşam kalitesini olumsuz etkileyen faktörler arasında yer almaktadır.

Yaşlılarda Yaşam Kalitesi
Değerlendirmelerinin Amacı
• Yaşlılara sunulan hizmetin kalitesinin ve
hizmet sunanların performanslarının değerlendirilmesi,
• Alternatif sağaltımların etkinliğinin karşılaştırılması
• Hastalıkların yaşlı toplum üzerindeki yükünün ve öncelikli sağlık sorunlarının belirlenmesi
• Çok sektörlü (Tıbbi, psikolojik ve sosyal
hizmetler) işbirliği sağlama
• Politika oluşturmada sağlık düzeyi göstergesi olarak Kaliteli yaşam yılı beklentileri
(QALE) ve Kaliteli yaşanan yıllarını (QALY)
hesaplamaktır.

KATZ- Günlük yaşam aktivite indeksi (Kats,
1963): Bu ölçek yaşlıların günlük yaşam aktivitelerini (GYA) sorguayan 6 sorudan oluşmaktadır.
Bunlar, Banyo yapma; giyinme; tuvalet; hareket;
boşaltım ve beslenme sorularıdır. Ayrıca bir de alet
(telefon, çeşitli ev gereçleri vb.) kullanımı ile ilgili
GYA ölçekleri de mevcuttur.