TEMEL GERONTOLOJİ

Yaşlılık bilimi alanındaki uzmanlar, yaşlanmayı birincil (primer) ve ikincil (sekonder) olmak üzere ikiye ayırırlar. Birincil yaşlanma bireyin çevresel ve yaşa bağlı olmaksızın kendiliğinde ortaya çıkan durum olarak tarif edilirken, ikincil yaşlanma birincil yaşlanmayı çevresel ve hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkan değişim sonucu yaşlanmanın hızlanması olarak tarif edilmektedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Oksijen kullanımı sonucu %1-3 oranında serbest oksijen radikali oluşur. Ayrıca radyasyon ve çeşitli kimyasal maddeler de hücrede serbest oksijen radikallerinin üretimine neden olur. Bu oksijen radikalleri arasında süperoksit anyonu, hidrojen peroksit, hidroksil radikali en başta sayılacaklardandır. Hücrede oksijen radikallerine karşı çeşitli endojen (süperoksit dismutaz, katalaz, glutatyon peroksidaz, glutatyon redüktaz vs.) ve eksojen (C vitamini, E vitamini, likopen v.s.) kökenli antioksidan maddeler bulunmaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Hücrelerin sayısının azalması yani ölmesi genelde nekro ve apopitoz olmak üzere iki yolla olmaktadır. Çok güçlü bir travma sonucu hücre yapısı bozulur, hücre parçalanır veya inflamatuvar bir yanıt sonucu hücre şişer ve hücre zar bütünlüğü bozularak nekroze olur. Apoptozisi ise programlanmış hücre ölümüdür. Bu ölüm yollu organogenezis, doku yenilenmesi ve orta derecede hasara uğramış hücrelerin yenilenmesi için kullanılır. Doğru cevap D şıkkıdır.

75 yaşına geldiğinde 30 yaşındaki birine göre beyin ağırlığı 92’ye, bazal metabolizma hızı %84’e, böbrekte plazmanın süzülme hızı %70’e ve maksimum solunum kapasitesi %43’e kadar düşer. Yetmiş yaşındaki bir bireyde boy uzunluğun %2,5-5 kadarı kısalır. İleri yaşlarda en fazla etkilenen solunum fonksiyonudur. doğru cevap B şıkkıdır.*

İleri yaşlarda kemik kütlesi ve yoğunluğun azalmasına osteoporoz denir. Osteoporoz ileri yaşlardaki yaşlılarda kemik kırıkların yüksek riski nedeni ile en büyük geriyatrik sağlık problemlerinden birisidir. Osteoporoz en sık omurlar, el bileği ve kalça kemiklerini etkiler. Kemikler kırıldıktan sonra veya yenilenmenin yüksek olduğu kemik dokusunda osteoblastik aktivite yüksektir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Yaşlanmaya bağlı olarak uyku süreleri kısalır, buna bağlı olarak uykunun daha çok REM (hızlı göz hareketleri) ve daha az olarak yavaş dalga uykusu dönemleri kısalır, uykuya dalma, uykuda sık sık uyanma sonucu uyuyamama hastalığı (insomnia) benzeri problemler çok görülür. Bu problemlerin beyin sapında bulunan ve uykuyu kontrol eden merkezlerin bulunduğu rektiküler aktive edici sistemindeki yaşlılığa bağlı değişimlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıca yaşlanmaya bağlı olarak üst solunum yollarındaki kasların tonusu kaybı sonucu uykuda uyanma sonucu uykuda geçici olarak solunumun durması olarak tanımlanan uyku apnesi denilen hastalığın riski artar. Bu hastalıkla obesite, hipertansiyon ve gün boyunca uykuya meyil ve dikkat eksikliği bulunur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Sağlıklı bir gençte mesane hacmi 600 ml kadarken ileri yaşlardaki bireylerin en az yarısında 250 ml’nin altına iner. Doğru cevap E şıkıdır.

Doksanlı yaşlara kadar tiroit bezin fonksiyonları yaşa bağlı değişmediği görünmektedir. Yüz yaşını aşmış yaşlılarda, daha az salgılandığı için tiroit bezini uyaran hormon (TSH) plazma düzeyi azalır. 5’/3’ deiyodinaz yetersizliği sonucu plazam triyodutironin (T3) düzeyi düşer. Paratiroit hormon düzeyi yaşa bağlı oransal olarak düşer. Doğru cevap D şıkkıdır.

Erkek üreme yeteneği yaşa bağlı olarak azalmasına andropoz denir. Andropoz cinsel arzu azalması, erektil kapasite azlığı, entelektüel kapasitenin azalması, yorgunluk, depresyon, iskelet kas kütlesinin azalması, cilt değişiklikleri, vücut kıllarının azalması, kemik mineral yoğunluğunun azalmasına bağlı osteoporoz, artmış iç organ yağları ve obesite ile karakterize bir durum olarak tarif edilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yaşlanmayı geciktirmede çeşitli besinlerin (protein, yağ, karbonhidrat, mineraller ve vitaminler) kısıtlanması ile yapılan deneysel çalışmalarda en etkili olanın kalori kısıtlanması olduğu gösterilmiştir. Ayrıca, spor hekimi veya spor fizyoloğu tarafında reçeteleştirilmiş düzenli sporun yaşlanmayı geciktirdiğini ve yaşam kalitesini iyileştirdiğini bilinmektedir. Şöyle ki, yaşlılarda düzenli spor yapıldığında göbek bölgesi yağlar azalır, kas kütlesi, kas gücü ve kemik yoğunluğu artar, kan basıncı düşer, insüline duyarlığı arttığı için kan glikoz düzeyi azalır, aerobik kapasite artar ve kan kolesterol ve trigliserit düzeyi düşer. Doğru cevap C şıkkıdır.

1997 yılında ortaya atılan proteomik denilen hücrenin yapısal proteinlerinin başta çevresel faktörler olmak üzere farklı şartlara göre değişimlerin yolağı da yaşlanma mekanizmalarında etkili olabilir.
1. Oksidatif stresin yaşlanma üzerine etkisi

2. Glikasyon ve glikoksidasyon etkisi

3. Mitokondiriyal yaşlılık teorisi

4. Somatik mutasyon

Son yıllarda yapılan araştırmalarda telomeraz ile yaşlılık arasında bir ilişkisinin olduğu sonucuna varılmıştır. Telomeraz, linear kromozun sonlarında ve tekrarlayan spesifik DNA dizilerinde bulunan bir proteindir. Kütür ortamında hücre bölündükçe telomeraz kısalır ve belli bir uzunluğun altına inildiğinde hücrenin bölünmesi durur.

Yirmi yaşlarındaki bir erkekte vücut yağ oranı %20’lerin altında iken yetmiş yaşlarında bu %36’ının üstüne çıkar.

Yaşlılığın en önemli belirtisi deri, saç ve bağ dokusunda görülür. Deri en ideal kalınlığına ve fonksiyonel özelliklerine 30 yaşı civarında ulaşır. Kırklı yaşlardan itibaren yaşlanmaya bağlı olarak derinin bazı özelikleri değişir ve yaşlanmada en belirgin değişimleri gösterir. Yaşlılarda epidermal
hücrelerin yenilenme hızı yavaşlar. İntrinsik yaşlanmaya bağlı olarak dış epidermis tabakası ve stratum korneumun kalınlığı değişmezken, epidermis tabakası biraz incelir. Buna dermisteki ara bağ dokusundan özellikle elastin, retikular ve kolajen azalması ve yapı değişimi neden olur. Ayrıca deri altı kan dolaşımı ve yağ dokusunda yaşlılığa bağlı olarak azalması sonucu yaşlılarda soğuğa karşı koruyuculuğu da azalır. Derinin glikozaminoglikan kompozisyonu da değişir. Bunların sonucu olarak deri sarkar, esnekliği azalır, kırışık hal alır ve %20 incelir, daha kuru ve sert bir özellik kazanınca deri basınç ve travmaya karşı daha az dayanaklık özelliği kazandığından daha kolayca yaralanır. Yaşlanma ile kertinosit sayısı, güneş ışığındaki radyosyona karşı koruyucu olan melanosit sayısı ve melanin pigmenti azalır ve deri bağışıklık sisteminde görev alan ve bir lökosit olan Langerhans hücresinde azalma meydana gelir. Derideki bu hücre grubunun azalması inflamatuvar cevabı azaltır, yara iyileşmesini geciktirir ve deri kanser riskinde artırabilir. Yaşlanmaya bağlı deride meydana gelen kırışıklıklar güneş ışığına maruz kalan bölgelerde güneş görmeyen bölgelere göre daha fazladır.

Yaşlılığa bağlı olarak sinir hücrelerinde aksonları şişer, hücre iskelet sisteminde görev alan moleküller ve miyelin kılıfları da azalır.

Yaşlanmaya bağlı olarak sempatik ve parasempatik aktivitede değişimler görülür ve bunun sonucu olarak önemli sağlık problemi görülür. Sempatik sinir sisteminde norepinefrin salgısı artar, uzaklaştırılması yavaşlar ve reseptörleri azalır. Ayrıca otonom sinir sisteminin refleks cevapları azalır. Yukarda saydığımız değişimler nedeni ile termoregulasyon, kan basıncının düzenlenmesi, dışkılama (anal), idrar yapma (üretral) ile ilgili sfinkterlerin kontrolünde problemler görülür.

Diğer bir kalori kısıtlanmasının antiaging teoirisi ise hormesistir. Hormesis kavramı, toksik maddelerin düşük konsantrasyonlarından yaşamı
devam ettirebilmeyi ve bu maddelere karşı geliştirilen uyum (adaptif ) olguları açıklamak için öne sürülen bir kavramdır.

Çizgili kaslardan 750 türden fazla madde salgılanır. Bunlardan bazıları hormon gibi etki eder ve
miyokin olarak isimlendirilir. En çok bilenen miyokinler TNF-α, beyin kökenli sinir büyütücü faktör (BDNF), IL-6, IL-8, IL-15, myostatin, myonektin, kemik şekillendirici faktor-4 (BMP4) gibileridir.

Anti-aging tıp uygulamaları çok popülerdir ve yaşlanmanın oluşumunun önlenmesinde ve yaşa bağlı hastalıkların seyrinin geciktirilmesinde önemli
bir rol oynar. Örneğin egzersiz ve diyet kalpdamar hastalıkları, bunama, çeşitli kanser türleri, depresyon, inme ve tip 2 diyabet riskini azaltır. Bunula beraber, bazı ant-aging tıp uygulamaları kadar farmakolojik ve besinsel ek ürünleri yaşlanmayı yavaşlattığı veya tersine yaşlanmayı geri döndürdüğü sihirli bir değnek olduğunu iddia etmektedirler. Bu sihirli ürünlerin içinde antioksidanlar (C ve E vitamini vs.), aminoasitler (methionin), ilaçlar (deprenil) ve hormonlar (melatonin, DHEA, büyüme hormonu, östrojen ve testosteron) sayılabilir. Bu ürünlerden hiçbirinin yaşlanmayı geciktirdiği veya tersine çevirdiğine ait güvenilir bir kanıt bulunmamaktadır.

Paratiroid hormon kan kalsiyum düzenlenmesinde D vitamini ile birlikte temel hormondur. Plazma paratiroid hormon düzeyleri, paratiroid bezlerinin salgılanması yaş ilerledikçe artmaktadır.