TEMEL GERONTOLOJİ

Patolojik yaşlanma; yaşlılık döneminde ya da çocukluktan başlayarak maddi nitelikli sıkıntıların doğurduğu beslenme ve sağlık sorunları gibi nedenlerle ortaya çıkan bir durumdur. Doğru cevap A'dır.

Aktif yaşlanma; ekonomik, toplumsal, siyasal, kültürel anlamda etkin olarak yaşlanılan süreç olarak ifade edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü aktif yaşlanmayı, “insanların yaşlanmasıyla birlikte yaşam kalitelerini geliştirmek amacıyla sağlık, katılım ve güvenlikle ilgili olanakları en uygun hale getirme süreci” olarak tanımlamaktadır. Kavramda yer alan aktif kelimesi insanların fiziksel olarak iyi durumda oldukları ya da çalıştıkları dönemde değil sosyal, ekonomik, kültürel, manevi ve yurttaşlıkla ilgili konularda süreklilik gösteren bir katılımı ifade etmektedir. Doğru cevap E'dir.

Yaşam kalitesi; kişinin yaşamdaki pozisyonunu, yaşadığı yer ve hedefleri, beklentileri, standartları ve kaygıları ile ilişkili olarak kültürel ve değer sistemleri kapsamında algılamasıdır. Yaşlılık açısından kaliteli bir yaşam “iyi sosyal ilişkiler, yardım ve destek olanakları, kişiye mutluluk veren ve güvende hissetmesine neden olan bir çevrede ve evde yaşamak, ulaşım, hobilerin tatmini ve boş zaman aktiviteleri için olanak sağlayan bir çevre ve destekleyici unsurlar, iyi bir dış görünüme sahip olmak ve değişmesi mümkün olmayan bazı gerçekleri olduğu gibi kabul etmek, sağlıklı olmak ve hareketinde engel olmaması, temel ihtiyaçların karşılanabilmesi için gereken paranın olması, insanların topluma katılmalarını sağlamak, yaşamdan keyif almalarını ve bağımsızlığını koruyabilmek” şeklinde tanımlanabilir. Doğru cevap C'dir.

Sağlıkta Hakkaniyet: Sağlık yönünden bölgesel farklılıkların en aza indirilmesidir. Doğru cevap B'dir.

Yaşam döngüsü kuramı: Yaşam döngüsü kuramına göre, kişiler yaşamlarına net tüketici olarak başlayıp net üretici olarak geçirdikleri bir dönemden sonra yeniden net tüketici oldukları bir döneme girerler.

Etkinlik kuramı: Bireylerin sosyal olarak aktif olduğu ölçüde yaşamdan duyacakları doyumun artacağını savunur.

Antroploji: İnsanın kökenini, evrimini, biyolojik özelliklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen bilim, insan bilimidir.

Yaş Grubu: Yaşı temel alarak üyeliğini belirleyen örgütlü insan sınıfına denir. Kuramsal olarak bir yaş grubuna üyelik kendiliğinden gerçekleşir: Uygun yaşa ulaşan herkes, koşulsuz olarak belirli bir yaş grubuna dâhil olur. Bir yaş grubuna üye olma ya da birinden diğerine geçme, bireysel olarak biyolojik bir ayrımla (ergenlik gibi) ya da evlilik ve doğum gibi toplumsal açıdan tanınmış bir konum değişikliği ile de olur.

Aile, “biyolojik ilişkiler sonucu insan türünün devamını sağlayan, toplumsallaşma sürecinin ilk ortaya çıktığı, karşılıklı ilişkilerin belirli kurallara bağlandığı, o güne dek toplumda oluşturulmuş zenginlikleri kuşaktan kuşağa aktaran, biyolojik, psikolojik, ekonomik, toplumsal, hukuksal vb. yönleri bulunan toplumsal bir birim” olarak tanımlanmaktadır.

Ekonomik İstismar: Genelllikle aile üyeleri tarafından yaşlının maaş, nakit para, değerli eşya, gayrimenkul gibi sahip olduğu varlıklarına tümden el koyması veya bunları zaman zaman kullanması şeklinde tanımlanabilir. Ailenin dışından bireylerin bu tip edimleri ise “yaşlı dolandırıcılığı” olarak adlandırılabilir.

Yaşlılık döneminde ya da çocukluktan başlayarak maddi nitelikli sıkıntıların doğurduğu beslenme ve sağlık sorunları gibi nedenlerle ortaya çıkan duruma patalojik yaşlanma denmektedir. Doğru cevap E'dir.

Psikolojik yaşlanma yaşa bağlı olarak bireyin davranışsal uyum yeteneklerinde ortaya çıkan değişimlerdir. Yaşlanmayı etkileyen dört neden saptanmıştır.
1. Verimli bir işten yoksun kalmak, pasif kalmaya zorunlu olmak,
2. Fiziksel gücün zayıflaması ve bedensel yakınmaların ortaya çıkması,
3. Eğlenceden yoksunluk, yaşamın zevk veren deneyimlerinden ve sevinçlerinden vazgeçmek veya bunların dışında bırakılmak,
4. Ölüme yaklaşımın bilincinde olmaktır. Doğru cevap D'dir.

Yaşam doyumu bir insanın beklentileri (ne istediği) ve elinde olanların (ne elde ettiği) karşılanması ile elde edilen durum ya da sonuçtur. Literatürde yaşam doyumunu etkileyen bazı etmenler olarak; cinsiyet, yaş, eğitim, gelir, sosyal köken, medeni durum, sağlık, sosyal ilişkiler ağı, sosyal etkinlik düzeyi ve huzurevi yaşantısı sayılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Varlık akışı kuramı, kuşaklar arası kaynak akışına odaklanarak doğurganlık ile ilgili kararların hangi temelde alındığını açıklamaya çalışır. Doğru cevap C'dir.

Etkinlik kuramı, sembolik etkileşimcilik perspektifine dayanır. Bu açıdan her birey benlik imgesini ve daha özgül olarak, davranış ve rollerini karşısındaki kişinin tepkilerini yorumlayarak oluşturur. Dolayısıyla insanlar arasındaki iletişim dinamik bir biçimde ve ortak bir anlamın atfedilmesiyle kurulur. Bu bakış açısına göre benlik sabit, değişmez değildir; etkileşimlerle sürekli yeni özellikler kazanır. Sembolik etkileşimci açıdan bakıldığında başarılı yaşlanma, insanın kaybettiği rolleri yeni rollerle ikame etmesiyle mümkündür. Yaşlı insanların yaşam doyumu sağlamak için sürekli aktif olmak istediklerini ve bunun gerekliliğini temel alan bu yaklaşım, yaşlılarla yapılan araştırmalardan edinilen veriler sonucunda her yaşlıda böyle bir isteğin olmayabileceği öne sürülerek eleştirilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Yaş kümesi (yaş sınıfları) belirli bir zaman diliminde doğmuş ve yaş grupları içinde birlikte ilerleyen yerleşik bir gruptur. Yaş kümelerinin yaş gruplarından farkı, belli bir dönem sonra da varlığını sürdürebilmesidir. Yaş kümesinin üyeleri genelde yaşamları boyunca birbirleriyle yakın ilişki içinde olurlar. Yaş kümesi kavramı sadakat ve karşılıklı destek gibi güçlü duyguları vurgular. Yaş kümesi gruplarının ortak malları, şarkıları, armaları, düzenli toplantıları olabileceğinden, ortak karar almak üzere örgütlendiklerinden ve bir lider seçtiklerinden dolayı yaş kümesi ile yaş grubunun arasındaki ayrıma dikkat edilmelidir. Doğru cevap C'dir.

Psikoloji bağlamında yaşlanma hüzün, depresyon ve durgunluk hali, dönemin beraberinde getirdiği biyolojik temelli kayıplar ile psikolojik kayıplara (eşin, yakınların, işin kaybı gibi) verilen insanca ve doğal tepkiler olarak kabul edilir. Bu durum "yaşlanmanın depresyonu taklit ettiği” şeklinde de ifade edilmektedir. Yaşlılık döneminde gözlenen bu tepkiler aynı zamanda bireyin ruhsal gelişim sürecine, benliğinin bütünleşmesine katkı da bulunması açısından önemlidir. Yaşlı birey kayıplarla karşılaştığında yaşam ve ölümle yüzleşmektedir. Bu yönüyle kayıpların, hayal kırıklıklarının, travmaların kabullenilmesi yaşlanmanın gelişimsel görevidir. Ölümle sonlanan bir yaşam sürdüğünü farkeden kişi nihai başarı, kendini gösterme, mükkemmeliyetçilik fantezilerini terk edip, geçmişin yanılsamalarından uzaklaşarak şu anı yaşamayı öğrenir. Sözü edilen öğrenme yaşantısı yaşlılık döneminde en üst noktaya erişir. Yaşlanmaya atfedilen bu özellikler bilgelik kavramıyla birebir örtüşmektedir. Doğru cevap A'dır.

Yaşlı ayrımcılığı, yaşlıya yönelik olumlu ya da olumsuz tavır, tutum ve ön yargıları kapsayan, sosyal ve toplumsal bir sorun olarak değerlendirilmektedir. Yaşlı ayrımcılığı terimi ilk defa 1969 yılında Robert Butler tarafından kullanılmıştır. Butler yaşlı ayrımcılığını; cinsiyet ve ırk ayrımcılığına benzeyen ve kişilere sadece yaşı nedeni ile yapılan ayrımcılık olarak tanımlamıştır. Butler, 1995 yılında yaptığı tanımlamayı genişletmiş ve günümüzde hala geçerli olan tanımlamayı yapmıştır. Butler’e göre yaşlı ayrımcılığı, kişilere yaşı nedeni ile gösterilen farklı ve kalıplaşmış düşünce ve tutumları içeren sistematik bir süreçtir. Yaşlı ayrımcılığının bir başka tanımı da Palmore tarafından yapılmıştır. Palmore’e göre yaşlı ayrımcılığı; ileri yaştaki bireylere yaşı nedeni ile gösterilen ön yargı, tutum ve davranışları içeren bir terimdir. Yaşlı ayrımcılığı, cinsiyet ve ırk ayrımcılığı kadar yaygın bir ayrımcılıktır. Cinsiyet ve ırk ayrımcılığı yalnızca belli bir cinsiyet veya ırka özgü yapılan bir ayrımcılık iken, yaşlı ayrımcılığı tüm insanlar için geçerli olan ve yapılan bir ayrımcılıktır. Bu nedenle yaşlı ayrımcılığı, günümüzde en yaygın olarak yapılan ayrımcılık olarak kabul edilmektedir. Doğr cevap B'dir.

Yaşlı bireyler yaşlılık döneminde toplumla sosyal uyum problemi yaşamaktadırlar. Sosyal uyum sorunu denildiğinde yaşlı bireyin yaşamdan geri çekilmesi, yaşamdan zevk almaması, yaşama aktif olarak katılmaması, kısacası yaşamdan doyum sağlayamaması anlaşılır. Yaşlılık döneminde yaşlıların sosyal uyumları, sosyal ilişkilere girme düzeyleri, aile ve toplumla ilişkileri birbirinden farklıdır. Burada özellikle eğitim, meslek, gelir durumu ve çevre gibi faktörlere bağlı olarak yaşlının sosyal uyumu değişmektedir. Yaşlıların yalnızlık ve sosyal izolasyon sorunu günümüzün modern toplumunda derinleşmektedir. Her alanda yaşadığımız hızlı değişme, toplumsal yapıyı da etkileyip değişmesine neden olmuştur. Toplumsal yapıda meydana gelen hızlı değişme sürecine ayak uyduramayan bir grup da yaşlılar olmuştur. Bu yüzden yaşlı, yaşlılık döneminde yoğun şekilde izolasyona maruz kalmakta ve bunun sonucu yalnızlık duygusu yaşamaktadır. Sosyal yalnızlaşma süreci, doğrudan yaşlının yaşam doyumunu ve yaşlı bireyin yaşantısını çekilmez hale getirmektedir. Doğru cevap A'dır.

Yaşlı ihmali: Wiehe (1998) bu ihmali ayrı bir kategoride değerlendirir ve olguyu pasif ve aktif ihmal, ayrıca sıklıkla karşılaşılan yaşlının kendi kendini ihmali (self-neglect) gibi türlere ayırır. İhmal, bakım yapan kişinin bilerek veya bilmeyerek, yaşlının gereksinin duyduğu bakım işlerini ve hizmetlerini (yemek yemek, kişisel bakım, tuvalet ihtiyaçları, ilaç alma, sağlığı ile ilgilenme) gerçekleştirmemesi durumunda ortaya çıkar. Kendi kendini ihmal olarak adlandırılan durumlarda ise yaşlının kendisi, çevresinden gördüğü ihmalin sonucu olarak kendi kendini ihmal etmeye başlayabilmekte ve yapma imkanı olduğu günlük aktivitelerini bile yapmamaktadır. Doğru cevap E'dir.