TEMEL GERONTOLOJİ

Yaşlanma bireyde fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden gerilemeye neden olan doğal bir süreçtir. Yaşlanma değişik boyutlarda ortaya çıkar. İnsanın doğum yılına göre olduğu yaş “Kronolojik yaş” tır. Kronolojik yaş her zaman yaşlılığı ifade etmez. Gerontoloji, yaşlılık sürecini yaşlanmanın nedenlerini ve koşullarını, yaşla ilgili davranış biçimlerini ve yaşlanma süreci çerçevesinde değişen tutum ve davranış kalıplarını inceleyen bir bilim dalıdır. Yaşlanma teorileri, biyolojisi, fizyolojisi, demografisi, epidemiyolojisi, psiko-sosyal değişiklikler, bunların bireysel ve toplumsal sonuçlarını tüm yönleriyle inceler. Geriatri ise yaşlılık halinde ortaya çıkan hastalıklar ile ilgilenen, yaşlılıktan doğan hastalıkların koruyucu, tedavi edici, rehabilite edici ve sosyal yönleriyle ilgilenen tıp biliminin bir dalıdır.

Doğru cevap D'dir.

Türkiye’de ise yaşlılık konusunda ilk bilimsel dernek Prof. Dr. Velittin Kalınkara’nın girişimleriyle 1998’de kurulmuştur. “Yaşlı Sorunları Araştırma Derneği (YASAD)”, yaşlıların yaşam kalitesinin arttırılması ve ulusal yaşlılık politikalarının alt yapısını hazırlamak amacıyla araştırmalar yapmak üzere kurulmuştur. 

Doğru cevap D'dir.

Akademik alanda ilk kez Akdeniz Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi’nde “Gerontoloji Bölümü” açılmıştır (Kalınkara, 2014).

Biyolojik yaş: Biyolojik yaş, hücre ve organlarda meydana gelen biyolojik süreçlerle ilişkili olarak ortaya çıkan yaştır.

Fonksiyonel yaş: Kişinin işlevsel ve bedensel fonksiyonlarına göre bulunduğu yaştır. İki birey aynı takvim yaşında olmasına rağmen işlevsel olarak farklı olabilir.

Sosyal yaş: Kişinin aile, iş ve ekonomik yönden bulunduğu sosyal statü ve roller sosyal yaşını belirler.

İdari yaş: Nüfusun yaş gruplarına göre yapılan sınıflandırmasına “idari yaş” denilir. İdari yaş da takvimsel yaş gibi objektif bir ölçüttür. Bireyin değil grubun yaşını ifade eder. Genellikle nüfus istatistiklerinde rastlarız.

Bilişsel yaş: Bireyin öğrenme ve sosyal çevreye uyum yeteneğine göre bulunduğu yaştır. (Tufan, 2014)

Doğru cevap C'dir.

DNA Hasar Teorisi: DNA hasarı yıllar boyunca sürekli oluşmakta ve bir yandan da tamir edilmektedir. Yıllar geçtikçe bu hasarlar sonucunda hücre, doku, organ bozulmakta ve yaşlanmaya neden olmaktadır.

Bağışıklık Teorisi: Bu teoriye göre yaşlanmanın nedeni bağışıklık sistemindeki zayıflamadır.

Endokrin Teorisi: Yaşlanmanın nedeni yaşla birlikte bazı hormonların düzeyindeki azalmadır.

Nöroendokrin Teorisi: Yaşlanmada beyinde bulunan hipofiz bezindeki değişikliklerin rol oynadığı görüşü vardır.

 Aşınma Teorisi: Bu teoriye göre, organizma tıpkı makinede olduğu gibi çalıştıkça eskimektedir. Bedende fizyolojik dengeyi sağlayan homeostatik mekanizmalar vardır. Homeostatik mekanizmada gençlerin dayanabildiği durumlar, yaşlıların yaşamını tehdit edebilmektedir (Kalınkara, 2014).

Doğru cevap B'dir.

Antioksidan: Antioksidanlar serbest radikallerle reaksiyona girerek (onlarla bağ kurarak) hücrelere zarar vermelerini önler. Bu özellikleriyle hücrelerin anormalleşme ve sonuç olarak tümör oluşturma risklerini azalttıkları gibi, hücre yıkımını da azalttıkları için, daha sağlıklı ve yaşlılık etkilerinin minimum olduğu bir hayat yaşama şansını yükseltir.

Doğru cevap E'dir.

Rekreasyonel terapistler: Sosyal görevlerin sürdürülebilmesini ve boş zamanların değerlendirilmesini sağlayacak düzenlemeleri yaparlar. Grup aktiviteleri düzenleyerek sosyal iletişimi sağlarlar.

Doğru cevap A'dır.

Hastalık Yükü Ölçütleri

1. Yaşam Yılı Kaybı (YLL): Erken ölümlere bağlı kaybedilmiş yıllar

2. Yeti yitimine bağlı Yaşam Yılı Kayıpları (YLD)

3. Yeti yitimine ayarlanmış yaşam yılları (DALY): Yeti yitiminin ortaya çıkmasından itibaren geçen yıllar ile erken yaşta meydana gelen ölümlere bağlı kaybedilen süreyi bir ölçütte bir araya getirerek göstermektedir. DALY= YLL + YLD

4. Doğumda sağlıklı yaşam yılı beklentisi (HALE) (Bilir ve Erbaydar, 2012).

Doğru cevap E'dir.

Erken tanı programına alınabilmesi için hastalığın toplumda sık görülmesi, erken tanı için uygun bir tarama yönteminin bulunması, tanı konulduktan sonra etkili bir tedavi yönteminin olması gerekir. Bu açıdan erken tanı programına alınabilecek hastalıklar şunlar olabilir:

1. Koroner kalp hastalığı

2. Diyabetes Mellitus

3. Hipertansiyon

4. Bazı kanserler: meme kanseri, rahim ağzı kanseri, kolon-rektum kanseri, larinks kanseri, prostat kanseri, deri kanseri

5. Obezite

6. Kas-iskelet sistemi hastalıkları

7. Anemi

8. Görme-işitme bozuklukları

Platon (İÖ 427-347) iyi ve bilinçli olarak geçirilen gençlik ve orta yaşlılığın sonucunda, iyi bir yaşlılık döneminin geçirileceğinden söz etmiştir. Bu görüş, günümüzde yaşlılıkta hastalıklardan korunmanın daha çocukluktan itibaren başlaması gerektiği yönündeki görüşe oldukça yakındır. Doğru cevap D'dir.

Orta çağda İbn-i Sina’nın “Canon of Medicine” isimli tıp ansiklopedisinde yaşlı bakımı konusu yer almıştır. Bu kitapta, yaşlılıktan bahsedilmiş, uyku, beslenme, egzersizin yaşlanmadaki öneminden bahsedilmiştir. İbn-i Sina’nın bu tıp kitabına göre yaşam dört bölümden oluşmaktadır  “büyüme dönemi, yaşamın baharı, yaşlılık dönemi ve eli ayağı tutmaz olan dönem”. Doğru cevap A'dır.

“Gerontoloji” terimini ilk defa 1929’da, Rus araştırmacı N. A. Rybnikov kullanmıştır. Ona göre, yaşlılık dönemindeki davranışları araştıran bir bilim dalı olan gerontoloji, davranış bilimlerinin bir alanı olarak görülmelidir. Doğru cevap B'dir.

Bilişsel yaş, bireyin öğrenme ve sosyal çevreye uyum yeteneğine göre bulunduğu yaştır. Doğru cevap D'dir.

Aşınma Teorisine göre, organizma tıpkı makinede olduğu gibi çalıştıkça eskimektedir. Bedende fizyolojik dengeyi sağlayan homeostatik mekanizmalar vardır. Homeostatik mekanizmada gençlerin dayanabildiği durumlar, yaşlıların yaşamını tehdit edebilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yaşlılarda meydana gelen başlıca değişiklikler şunlardır: 1. “Organ sistemlerinin rezerv kapasitelerinde azalma (özellikle stres periyotlarında belirginleşme). 2. Homeostatik kontrolde azalma (termoregülasyon sisteminde bozukluk, baroreseptör duyarlılığında azalma). 3. Çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinde azalma (pozisyon değişikliği ile karakterize ortostatik hipotansiyon, değişen ısıya adaptasyonda zayıflık). 4. Stres cevap kapasitesinde azalma (ateş, anemi). 5. Yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan ve giderek artan bu kayıpların sonunda; birey hastalıklara ve yaralanmalara karşı korunmasız bir hale gelmektedir.” Doğru cevap E’dir.

“Geriatri” sözcüğü, Yunanca kökenli “geras” yaşlılık ve “iatro” tıbbi tedavi ile ilgili sözcüklerden köken alan “yaşlı tıbbı” olarak tanımlanmaktadır. Tıbbın alt kollarından biridir. Yaşlılık halinde ortaya çıkan hastalıklar ile ilgilenen, yaşlılıktan doğan hastalıkların koruyucu, tedavi edici, rehabilite edici ve sosyal yönleriyle ilgilenen tıp biliminin bir dalıdır. Bir taraftan yaşlı hastaların özel sorunlarına çözümler aramakta, diğer taraftan yaşlıların rehabilitasyonu ve tedavileri ile ilgilenmektedir. Doğru cevap B’dir.

Yataklı Rehabilitasyon Merkezleri, genellikle hastanelerden bağımsız bir birim olarak çalışır. Burada çalışan sağlık personeli, rehabilitasyon ekibini oluşturur. Her hasta için özel olan bir rehabilitasyon programı uygulanır. Diğer birimlerinden daha yoğun bir şekilde rehabilitasyon hizmeti verir. Doğru cevap D'dir.

Psikolojik yaşlanma, zeka, hafıza gibi alanlarda fonksiyon azalmasıyla birlikte davranış değişikliği şeklinde ortaya çıkan yaşlanmadır. Doğru cevap A'dır.

Toplumsal yaşlanma, nüfusun yaş yapısının değişerek, toplam nüfustaki çocukların ve gençlerin payı azalırken, 65 ve daha yukarı yaştaki nüfusun yüzdesinin toplam nüfus içinde artmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Türkiye’de doğumda beklenen yaşam süresi giderek artmaktadır. TÜİK verilerine
göre, doğumda beklenen yaşam süresi her iki cinsiyette 2013 yılı için erkeklerde 74,7'dir. Doğru cevap A'dır.