TEMEL GERONTOLOJİ - Deneme Sınavı - 5

Rekreasyon: Yenileme ve yeniden yapılanma demektir. Türkçe karşılığı, boş zamanları değerlendirme olarak kullanılmaktadır. Toplulukların ve insanların, boş zamanlarında eğlendirici ve sağlıklı aktiviteler yapmasına rekreasyon denilmektedir.

Bunlar için yapılması gerekenler;

• Rahatsız edici gürültü ve koku önlenmeli, yeşil alanlar, dinlenme alanları ve ulaşılabilir yerde yeterli sayıda tuvalet olmalıdır.

• Kaldırımlar yaşlıların rahatlıkla hareket etmesini sağlayacak biçimde yapılmalı, dar, engebeli, bozulmuş, kenarları yüksek olmamalı; düz, alçak, kaymayan özellikte, tekerlekli sandalye geçişine, yürüme ve bisiklet süremeye uygun olmalıdır.

• Bina tasarımında asansör, yürüyen merdiven ve yüzeyler kaygan olmamalıdır

• Ulaşımla ilgili düzenlemeler yapılmalıdır. Toplu taşıma araçları yaşlıların rahatlıkla kullanabilecekleri biçimde tasarlanmalıdır.

• Yaşlıların barınma yerlerinde temel gereksinimler karşılayacak elektrik, su ve ısınma sağlanmalıdır. Evler yaşlının yalnız başına rahat hareket etmesini sağlayacak, ev içi kaza riskini en aza indirecek biçimde tasarlanmalıdır.

• Yaşlıların evleri kendilerini güvende hissetmeleri için yakınları veya arkadaşlarına, alışveriş yerlerine, sağlık kuruluşlarına, parklar vb. yerlere yakın olmalıdır.

Yaşlılar ve yaşlılığa olan ilgi sonucunda, Dünya Sağlık Örgütü tarafından “Yaşlı Dostu Çevre Programı” oluşturulmuştur. Yaşlı Dostu Çevre Programı, toplumlarda aktif ve sağlıklı yaşlanmaya katkıda bulunan çevresel ve sosyal faktörleri ele alan uluslararası bir girişimdir. Kentlerin ve toplumların yaşlı dostu haline getirilmesi, nüfusun yaşlanmasına karşı yanıt oluşturabilmek için en etkili politika yaklaşımlarından birisidir. Bu yaklaşım “Yaşlı Dostu Kentler” kavramının doğmasına neden olmuştur. Yaşlı dostu kent, aktif yaşlanmayı destekleyen kapsayıcı ve erişilebilir kentsel çevreyi ifade etmektedir.

Birleşmiş Milletler tarafından 2002 yılında “Madrid Uluslararası Yaşlanma Eylem Planı” kabul edilmiştir. Bu eylem planında, barınma ve çevre koşullarının, yaşlıların kısıtlılıklarıyla yalnız yaşamalarını sağlayacak biçimde geliştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Yaşlılığa vurgu yapmak üzere Birleşmiş Milletler tarafından 1983 yılında “Viyana Uluslararası Yaşlanma Eylem Planı” hazırlanmıştır. Eylem planında yer alan başlıklardan biri de “Barınma ve Çevre” başlığıdır. Planda, insanların yeterli barınma ve iyi çevre koşullarına sahip olmasının tüm ülkelerde ve tüm yaş grupları için yaşam kalitesini etkileyen önemli bir durum olarak kabul gördüğü ifade edilmiştir. Ayrıca; barınmanın sürekliliğinin yaşlılar için daha da önemli olduğu, mekânların yaşlı aktivitelerinin merkezini oluşturduğu; eve uyum, günlük yaşam için ev içi uygulamalar, evde kullanılan araçların kolay kullanımı sağlayacak biçimde düzenlenmesinin, hastalığı azaltacağı gibi, yaşlıların kısıtlılıklarıyla yaşamalarını kolaylaştıracağı vurgulanmıştır.

Türkiye Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı ve Uygulama Programı 2015-2020’de yaşam boyu sağlığın geliştirilmesi ve sağlıklı yaşlanma için belirlenen hedef 4, yaşlılara yönelik güvenli ve sağlıklı çevrenin oluşturulması için gerekli düzenlemelerin yapılması ve strateji olarak yaşlı için ev içi ve dışında güvenli ve sağlıklı çevre koşullarının sağlanması şeklinde belirtilmiştir.

Toplumda yaşlanan nüfus gereksinimlerinin karşılanması ve verilecek hizmetlerin planlanması için, Yaşlanma 2002 Uluslararası Eylem Planı (International Plan of Action on Aging, 2002) Dünya Sağlık Örgütü Uzmanlarının 12 Nisan 2002’de yaptıkları toplantı sonucunda hazırlanmış bir rapordur. Eylem Planı’nın amacı, her yerde insanların güvenli ve saygın şekilde yaşlanmalarını ve toplumlarında bütün haklara sahip birer vatandaş olarak yaşamaya devam etmelerini garanti etmektir. Sağlıklı ve güçlü yaşlılık dönemi temellerinin yaşamın ilk yıllarında atıldığı kabul edilerek; bireysel ve toplumsal yaşlanma ile ilgili anahtar öncelikler üzerinde odaklanılması için politikacılara yol gösterecek pratik bir araç olması amaçlanmıştır. Yaşlanma sürecindeki özellikler ve sorunlar göz önünde bulundurularak ülkelerdeki çok farklı durumlara uyarlanabilecek özel öneriler geliştirilmiştir.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra ivme kazanan teknolojik yenilikler ve buluşlar yaşam koşullarını iyileştirmeler, sağlık hizmetlerinden önceki dönemlere göre daha yaygın ve etkin olarak yararlanılabilmesinin olanaklı hale gelmesi, tıp alanında koruma, teşhis ve tedavi yöntemlerinde kaydedilen devrim niteliğindeki aşamalar, gelişmiş ülkelerde ortalama yaşam süresinin sürekli çoğalmasında etkili olmuş ve bu da 65 yaş üzeri nüfusu arttırmıştır. Doğru cevap B'dir.

Yaşlılara yönelik sosyal politikalara gereksinim nedenlerini; değişen sosyal yapı ile ilgili nedenler, ekonomik nedenler, insani nedenler ve sosyal devlet anlayışı başlıkları altında açıklamak mümkündür.

Yaşlılık Hukuku, yaşlının haklarını, onlara karşı devletin ve kişilerin yükümlülüklerini ve yasal sorumluluklarını, ele alan hukuk dalına denir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Anayasamızda sosyal güvenlik hakkının yer aldığı 60. Madde şöyledir: “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.” Yine Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 61. maddesi ile sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler başlığı altında “Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir”. Doğru cevap B seçeneğidir.

Tıp etiğinin değerleri dört ilkeye dayanmaktadır. Bunlar (Erdem, 2006):

• Yararlılık

• Zarar vermeme

• Hasta özerkliğine saygı

• Adalettir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Çalışanlar Yönünden Temel Etik İlkeler

• Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci

• Halka hizmet bilinci

• Hizmet standartlarına uyma

• Amaç ve misyona bağlılık

• Dürüstlük ve tarafsızlık

• Saygınlık ve güven

• Nezaket ve saygı

• Yetkili makamlara bildirim

• Çıkar çatışmasından kaçınma

• Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması

• Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı

Doğru cevap E seçeneğidir.

Yerine getirmesi gereken görevler ve sorumluluklar çerçevesinde tamamı etik kurallarından sayılmasa da yaşlı bakım elemanından beklenilen davranışlar aşağıda sıralanmıştır:

• Etkili ve güzel konuşmalı

• Çalışkan olmalı

• Dikkatli olmalı

• Dürüst olmalı

• Enerjik olmalı

• Güler yüzlü olmalı

• İnsan ilişkilerine özen göstermeli

• İş disiplinine saygı göstermeli

• İş güvenliğine dikkat etmeli

• İş yerine ait araç ve gereç kullanımına özen göstermeli

• Kararlı olmalı

• Meslek ahlakına sahip olmalı

• Samimi ve içten olmalı

• Yaşlı hasta ve engelliye “sen” diye hitap etmemeli

Doğru cevap B seçeneğidir.

Yaşlı ve hasta hizmetlerinin tarihçesi 1700’lü yıllara kadar uzanır. Önceleri kiliselerin desteği ile bir araya gelen gönüllüler evlere, özellikle yoksul hastalara yemek ve yardım götürmek amacıyla ev ziyaretleri yaptılar. 1796’da kurulan Boston Dispanseri, Amerika’da evde bakım hizmeti sunan ilk kuruluştur. Doğru cevap C seçeneğidir.

2011 yılında çıkarılan 633 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı” kurulmuş olup, yeni oluşturulan “Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü” bünyesinde ihdas edilen Bakım Hizmetleri Daire Başkanlığına Huzurevleri/Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri bağlanmıştır. İlgili yasanın öngördüğü esaslar doğrultusunda yaşlıya yönelik var olan hizmetlerin iyileştirilmesi ve yeni hizmetlerin başlatılması çalışmaları için yönetmelikler çıkarılmıştır. Bu yönetmelikler:

• Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği

• Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği

• Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde açılacak Huzurevlerinin kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik

• Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Bakım ile Evde Bakım Hizmetleri Hakkında Yönetmelik

Doğru cevap C seçeneğidir.

Kanunun bu temel maddeleri dikkate alındığında maaş bağlanacak yaşlı ve engelliler için sınırlamalar getirilmektedir:

1. Her ne ad altında olursa olsun aylık alanlar (engelli çocuk aylığı hariç)

2. İsteğe bağlı sigorta primi ödeyenler

3. Genel sağlık sigortası kapsamında prim ödeyenler

4. Mahkeme kararıyla veya doğrudan doğruya kanunla bağlanmış muhtaçlık sınırına eşit veya üzerinde devamlı bir geliri bulunan kişiler

5. Borçlar Kanununa göre, malları ve gelirleri devir edilerek bir sözleşme kapsamında gerçek veya hükmi şahıslarca kendilerine bakılan yaşlı, güçsüz, kimsesiz, özürlü ve muhtaç kişiler

6. Engellilik raporuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı %40-69 arasında olan 18 yaşını doldurmuş bulunan ve her hangi bir işe yerleştirilmemiş olan engellilerden kanunen bakmakla yükümlüsü bulunanlara, bu yasa hükümlerinden yola çıkarak aylık bağlanmayacağı anlaşılmaktadır. Engellilik raporuna göre aylık bağlanması yüzdesi 2022 kanunun 4. maddesine dayanılarak n çıkarılan yönetmelikte gösterilmiştir. 25/03/2014 tarih ve 28952 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “65 yaşını doldurmuş muhtaç, güçsüz ve kimsesiz Türk vatandaşları ile engelli ve muhtaç Türk vatandaşlarına aylık bağlanması hakkında yönetmelikte; aylık bağlanacak engellilerin (yaşlı veya 18 yaşını doldurmuş) vücut fonksiyonlarında %70 oranında kayıp bulunması gerektiğini bildirmektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye’de ilk huzurevi 1966’da Konya’da, ikincisi ise Eskişehir’de açılmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Özel huzurevi hizmeti veren kuruluşlar şunlardır:

a. Dernek ve vakıflara ait kuruluşlar

b. Azınlıklara ait kuruluşlar

c. Gerçek kişilere ait (özel) kuruluşlar

Doğru cevap D seçeneğidir.

Yaşlılık Hukuku, yaşlının haklarını, onlara karşı devletin ve kişilerin yükümlülüklerini ve yasal sorumluluklarını, ele alan hukuk dalına denir