TEMEL GERONTOLOJİ - Deneme Sınavı - 2

Türkiye’de yaşlılığın hukuki alt yapısında sayılan kaynakların hepsinde toplumsal, ekonomik ve sosyal yaşamdaki eksiklikleri giderecek kurallar bulunmaktadır. Devletlerin sosyal politikaları içinde yaşlılara özel önem verilir. Yaşlılar için öngörülen yasalar ve uygulamalar ülkelerin gelişmişlik düzeyleri ile yakından ilgilidir.

Yaşlılıkla ilgili mevzuatın temel kaynağı yaşlılık haklarıdır. Bu haklarının uluslararası seviyede ele alınması Birleşmiş Milletlerin Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesince 1995 yılında benimsenmiştir. 1999 yılı uluslararası yaşlılık yılı olarak kutlanmıştır. İnsan haklarına göre eşitlik yaşla değişmez.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 10. maddesi “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir” demektedir. Bu ifadeyle toplumun tüm kesimlerinin eşit haklara sahip olduğunu vurgulamaktadır. 12 Eylül 2010 tarihinde Anayasada yapılan bir değişiklikle bu madde hükümleri yeniden düzenlenmiştir. Madde hükmünde “Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür”, “Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Ve “Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.” Bu anayasal ilke ile yaşlılar gibi ve diğer özel surette korunması gereken kesimler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılamayacağı hükme bağlanmaktadır.

Tıp etiğinin değerleri dört ilkeye dayanmaktadır. Bunlar;

İlk iki ilke kaynağını Hipokrat Hekimliği geleneğinden almaktadır. Son ikisi ise günümüzde tıbbi gelişmelerin sonucu ortaya çıkmış ilkelerdir.

2011 yılında çıkarılan 633 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı” kurulmuş olup, yeni oluşturulan “Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü” bünyesinde ihdas edilen Bakım Hizmetleri Daire Başkanlığına Huzurevleri/Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri bağlanmıştır. İlgili yasanın öngördüğü esaslar doğrultusunda yaşlıya yönelik var olan hizmetlerin iyileştirilmesi ve yeni hizmetlerin başlatılması çalışmaları için yönetmelikler çıkarılmıştır. Bu yönetmelikler:

Kanunun bu temel maddeleri dikkate alındığında maaş bağlanacak yaşlı ve engelliler için sınırlamalar getirilmektedir:
1. Her ne ad altında olursa olsun aylık alanlar (engelli çocuk aylığı hariç)
2. İsteğe bağlı sigorta primi ödeyenler
3. Genel sağlık sigortası kapsamında prim ödeyenler
4. Mahkeme kararıyla veya doğrudan doğruya kanunla bağlanmış muhtaçlık sınırına eşit veya üzerinde devamlı bir geliri bulunan kişiler
5. Borçlar Kanununa göre, malları ve gelirleri devir edilerek bir sözleşme kapsamında gerçek veya hükmi şahıslarca kendilerine
bakılan yaşlı, güçsüz, kimsesiz, özürlü ve muhtaç kişiler
6. Engellilik raporuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı %40-69 arasında olan 18 yaşını doldurmuş bulunan ve her hangi bir işe yerleştirilmemiş olan engellilerden kanunen bakmakla yükümlüsü bulunanlara, bu yasa hükümlerinden yola çıkarak aylık bağlanmayacağı anlaşılmaktadır.

4736 Sayılı Kamu Kurumlarının Mal ve Hizmet Tarifeleri Kanunu ile tüm kamu kurum ve kuruluşlarını kapsayan bu kanun 19/01/2002 tarih ve 24645 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanuna göre “kamu kurum ve kuruluşlarınca üretilen mal ve hizmet bedellerinde işletmecilik gereği yapılması gereken ticari indirimler hariç herhangi bir kişi veya kuruma ücretsiz veya indirimli tarife uygulanmayacağı” konusu ile ilgilidir.

Yaşlılık Hukuku, yaşlının haklarını, onlara karşı devletin ve kişilerin yükümlülük­lerini ve yasal sorumluluklarını, ele alan hukuk dalına denir. Doğru yanıt B’dir.

Medeni kanunda yardım nafakası, zarurete düşen akrabanın yaşamını sürdürebilmesi için zo­runlu yardım isteğidir. Yardım nafakası isteyenin kusuru ile yardıma muhtaç duruma düşmüş olma­sı, yükümlüyü borcundan kurtarmamaktadır. Aile bağlarının herhangi bir nedenle zayıflamış olması da yükümlülüğü ortadan kaldıran bir neden olarak düzenlenmemiştir. Yardım nafakasının koşulları objektiftir ve bu koşulların gerçekleşmesi halinde nafaka borcu doğmaktadır. İsviçre medeni kanun­dan esinlenerek getirilen hükümler muhtaç yaşlı kişi olduğunda yerine getirilmekte ancak bakıma muhtaç sağlam ve genç ise anne baba hakkı 18 yaşı­nı bitiren ergin için ancak öğrenim dönemi sonun­da sona ermektedir. Yardım nafakası, ahlak kuralla­rı ile geleneklerin zorunlu kıldığı sosyal ödevdir ve kanun koyucu konuyu, kişinin ve toplumun vicda­nına bırakmamış, kanuni bir ödev olarak düzenle­miş, bu ödevin ortadan kaldırılması kanun yoluyla sınırlandırılmıştır. Doğru yanıt B’dir.

Tıbbi kaynakların paylaşımında gözetilen bir di­ğer ilke ise hasta yaşının bir ölçüt olarak alınması konusudur. Kaynakların dağılımı uygulamalarında yaşın temel alınması tedavinin başarı olasılığı hak­kındaki yargıyla ilgilidir. Özellikle organ nakillerin­de bu durum ile sıklıkla karşılaşılır. Bulunan organın genç hastaya nakledilmesinin daha hakkaniyetli ol­duğu düşünülür. Burada tıp etiğinin yararlılık ilkesi geçerli olur. Genç hasta tercihinin sebebi daha iyi sonuç alınacağı ile ilgilidir. Bu uygulamada etik bir sorun olmadığı düşünülür. Ancak tüm tıbbi uygula­malarda gençleri tercih etmek toplumsal ayrımcılığa yol açabilir. Uygulamalarda tıp etiği konusu ve ilke­leri daima göz önünde bulundurulmalıdır. Yaşlıları sadece biyolojik varlık olarak görmek hatalı olur. Onların aynı zamanda topluma vermiş oldukları hizmetlerinin karşılığı olarak arzu ve beklentileri, paylaşmak istedikleri tecrübeleri olan sosyal varlık olarak değerlendirmek gerekir. Yaşlılara karşı hasta­lık ve bakım durumunda etik sorumlulukların bu­lunduğunu unutmamak gerekir. Doğru yanıt A’dır.

Yerine getirmesi gereken görevler ve sorum­luluklar çerçevesinde tamamı etik kurallarından sayılmasa da yaşlı bakım elemanından beklenilen davranışlar aşağıda sıralanmıştır:  

Doğru yanıt C’dir.

Tıp etiğinin tüm etik ilke ve değerleri yaşlı has­talar için de geçerlidir. Bununla birlikte kronik has­talıkların tanı ve tedavisinde yaşlılığın getirebileceği özel durumları gözden kaçırmamak gerekir. Aydın­latılmış onamla ilgili yaşlı hastalarda karşımıza çı­kan özel sorunların başında akli “yeterlilik” ve “fiil’i ehliyet”e sahip olma sorunu gelmektedir. Demans (bunama), Alzheimer hastalığı gibi durumlarda bi­lişsel fonksiyonlarında kayıp olacağı için hastanın bilişsel yeterliliği tartışılır olur. Bu durumlar heki­me hastadan aydınlatılmış onam alınmasında yeni sorumluluklar yükler. 65 yaş üzeri yaşlılarda vekil tayin edilmiş ise velayetin üzerinde bulunduğu hasta yakınından onam almak gerekir. Yaşlı hasta, tıbbi tanı ve tedavi için karar verebilecek kapasitede değil ve mahkeme tarafından tayin edilmiş bir vasi­si yok ise, onun yerine kendisini temsil edebilecek (eş, çocuk) birinden aydınlatılmış onam alınması gerekir. Çağdaş uygulamalarda yaşlıların sağlıkları ve akli yeterlilikleri yerinde iken, ileride karşılaşa­bildikleri sağlık sorunlarında bilişsel yetersizlikleri­ni düşünerek tıbbi vasiyet bırakmaları beklenebilir. Bu durumda hastanın kendisi adına karar verecek tayin edilmiş bir vekil, etik sorunların aşılmasında yardım edebilir. Doğru yanıt E’dir.

2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirge­me Kurumu Kanunu (SHÇEK) 24/05/1983 ta­rih ve 18059 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş bir kanundur. Kanunun birinci maddesinde kanunun amacı belirtilmiş ve amaç olarak “korunmaya, bakıma veya yardıma ihtiyacı olan aile, çocuk, engelli, yaşlı ve diğer kişilere götü­rülen sosyal hizmetlere ve bu hizmetleri yürütmek üzere kurulan teşkilatın kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklar ile faaliyet ve gelirlerine ait esas ve usulleri düzenlenmek” gösterilmiştir.

Kanunun 21. maddesinde “kurum, korun­maya, bakıma, yardıma muhtaç aile, çocuk, özürlü ve yaşlılar ile sosyal hizmetlere muhtaç diğer kişileri tespit ve incelemekle görevlidir. Bu kişilerin kuruma duyurulmasında ve kurum ile işbirliği yapılmasında; mahalli mülki amirler, sağlık kuruluşları, köy muhtarları, genel kol­luk kuvvetleri ve belediye zabıta memurlarının yükümlü olduğu yasada vurgulanmaktadır. Doğru yanıt C’dir.

Yasal olarak kimsesiz, annesi, babası, yakı­nı ve koruyucusu olmayan demektir. Doğru yanıt D’dir.

Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşlarınca verilen evde sağlık hizmeti, illerde Halk Sağlığı Müdürlük­leri evde sağlık koordinasyon merkezlerine, has­tanelere şahsen veya telefonla, yataklı kurumlarda görevli sağlık personeli ve aile hekiminin yönlen­dirmesi ile başlamaktadır. Hizmet sırasında; baş­vurusu alınan hastanın evi en yakın zaman içinde sağlık ekibince (hekim, hemşire, sağlık teknikeri, şoför) ziyaret edilir. Hasta hekim tarafından   de­ğerlendirilip, değerlendirme formuna tedavi ve tetkik bilgileri yazılır. Hemşire takip formunu ha­zırlar ve takibini yapar. Sonra ziyaret planı yapar. Planın bir nüshası hasta yakınına verilir. Doğru yanıt D’dir.

Özel Huzurevi hizmetinde yaşlı “Sosyal, fiziksel ve moral desteğe ihtiyaç duyan, akıl ve ruh sağlığı yerinde olup, kuruluş bakımına ihtiyacı olan en az 55 yaşındaki kişi” diye tanımlanır (illerde Valilik onayı ile bu yaşın altında olan uygun kişilerin de özel huzurevlerine kabulü mümkün olabilmektedir). Bu tanıma göre, yaşlı kişi kendi öz bakımını bağımsız şekilde yapabilen, bulaşıcı hastalığı olmayan, alkol ve madde bağımlılığı bulunmayan kişilerden olmak zorundadır.

Özel Huzurevi hizmetinde yaşlı “Sosyal, fiziksel ve moral desteğe ihtiyaç duyan, akıl ve ruh sağlığı yerinde olup, kuruluş bakımına ihtiyacı olan en az 55 yaşındaki kişi” diye tanımlanır (illerde Valilik onay ile bu yaşın altında olan uygun kişilerin de özel huzurevlerine kabulü mümkün olabilmektedir). Bu tanıma göre, yaşlı kişi kendi öz bakımını bağımsız şekilde yapabilen, bulaşıcı hastalığı olmayan, alkol ve madde bağımlılığı bulunmayan kişilerden olmak zorundadır.

OECD ülkelerinde yaşlılara yönelik harcama ortalaması Gayri Safi Milli Hasılanın (GSMH)’nin %19’una ulaşır. Doğru cevap A seçeneğidir.