TEMEL GERONTOLOJİ - Deneme Sınavı - 6

Toplumların demografik yapısını inceleme yöntemlerinden biri de toplam doğurganlık hızına bakmaktır. Toplam doğurganlık hızı (fertility rate) doğurganlık çağındaki kadınların (15-49) doğurganlık yaşamları boyunca yapacakları ortalama canlı doğum sayısını gösterir.

Bir toplumda yaşlanmayı belirleyen sürecin temel faktörleri, toplumda eğitim düzeyinin yükselmesi
(özellikle kadının eğitim düzeyi) doğumların azalması, ülkede gelirin artması, beslenme düzeyinin gelişmesi ve tıptaki ilerlemelerdir.

Nüfus momentumu, geçmişte yüksek doğurganlık seviyesinin etkisi ile genç yaşlardaki
nüfusun toplam nüfus içindeki payının artması ile ilgilidir. Artan genç nüfus doğurganlık
çağına girdiğinde doğumlar ölümlerden sayıca fazla olmaya uzunca süre devam eder. Bu duruma nüfus momentumu denir.

Toplumların demografik yapısının ve toplumsal değişimini yansıtan ölçütler olarak;

Toplumda bilinçli beslenme, tıp teknolojisindeki artışlar ortalama ömrün uzamasına yol açmıştır. Dünya’da 1955 yılında beklenen yaşam süresi ortalaması 55 yıl iken günümüzde 70 yıla dayanmıştır.

Yaşlılığı değerlendiren geleneksel yaklaşım, bedensel ve zihinsel kayıplar üzerinden hareket eder.
1950 yıllarda kabul edilen bu görüş günümüzde önemini yitirmiştir. Yaşlanma sürecinde ortaya
çıkan bedensel ve zihinsel kayıplar kişiden kişiye göre farklılıklar gösterir. Zihinsel yetenekler çocukluk ve ve gençlik döneminde gelişir otuzlu yaşlarda doruğa ulaşır. Sonra gerilemeye başlar. Devlet kurumları bu kayıplar üzerine sistem kurarak yaşlılığı yapılandırma girişimlerinin başarısız olma ihtimali yüksektir. Yaşlılığı bu yönde ele alma yaklaşımı sonunda toplumda yaşlıların dışlanmasına yol açacaktır.

Bu bilgilerin hepsi Türkiye'nin demografik yapısı ve yaşlanma süreci ile ilgili doğru bilgilerdir.

Ekonomik yaşlanma; parasal koşullardaki değişikliklerin etkisi ile yaşlı kişinin yaşam tarzının değişmesi sonucu ortaya çıkan yeni durumdur.

Patolojik yaşlanma; yaşlılık döneminde ya da çocukluktan başlayarak maddi nitelikli sıkıntıların doğurduğu beslenme ve sağlık sorunları gibi nedenlerle ortaya çıkan bir durumdur.

Psikolojik yaşlanma; yaşa bağlı olarak bireyin davranışsal uyum yeteneklerinde ortaya
çıkan değişimlerdir.

Aktif yaşlanma; ekonomik, toplumsal, siyasal, kültürel anlamda etkin olarak yaşlanılan süreç olarak ifade edilmektedir.

Başarılı yaşlanma; yalnızca sağlık yönünden değil, aynı zamanda tam bir iyilik halinin varlığını işaret eden bir kavramdır. Doğru cevap D'dir.

Yaşlanmayı etkileyen dört neden saptanmıştır (Ardahan, 2010):
1. Verimli bir işten yoksun kalmak, pasif kalmaya zorunlu olmak,
2. Fiziksel gücün zayıflaması ve bedensel yakınmaların ortaya çıkması,
3. Eğlenceden yoksunluk, yaşamın zevk veren deneyimlerinden ve sevinçlerinden vazgeçmek veya bunların dışında bırakılmak,
4. Ölüme yaklaşımın bilincinde olmaktır. Doğru cevap E'dir.

Sağlıkta Hakkaniyet: Sağlık yönünden bölgesel farklılıkların en aza indirilmesi.
Yıllara Hayat Katmak: Kişilerin tüm fiziksel, ruhsal ve sosyal potansiyellerini kullanmasının sağlanması.
Hayata Sağlık Katmak: Hastalık ve sakatlıkların en aza indirilmesi.
Hayata Yıllar Katmak: Erken ölümlerin önlenerek hayat beklentisinin uzatılması.

Yaşamda Memnuniyet seçeneği Dünya Sağlık Örgütünün hedefleri arasında yer almamaktadır. Doğru cevap A'dir.

Yaşlanma üzerine geliştirilen çeşitli kuramlar bulunmaktadır. Bunlar arasında demografik ve ekonomik bir bakış açısı ile yaşlılık sürecini ele alan en önemli modeller şunlardır:

- Yakınsama kuramı

- Yaşam döngüsü kuramı

- Varlık akışı kuramı

Doğru cevap B'dir.

Söylem analizi: Post-yapısalcı söylem modeli içinde yaşlının temel sorunu, modern dünyanın üretici ve tüketici ekseninde tasarlanması nedeniyle yaşlıları Foucault’nun sözünü ettiği “Büyük Kapatılma” kapsamında dışlamasıdır. Foucault’ya göre iş gücünü yitiren gruplar “kapatılma” yoluyla toplumdan uzaklaştırılır. Bu sistemin çift yönlü çalışarak hem “içeridekileri” hem de “dışarıdakileri” “hizaye getirdiği” söylenebilir. Modern dünya (hastalıklı, engelli, kusurlu, zafiyet içinde) bir yaşlı söylemi üreterek bir yandan yaşlıyı dışa iter, bir yandan da yaşlıya olumlu özellikler atfederek pozitif ayrımcılık yoluyla yaşlı bireylerin de bu söylemi içselleştirmesini ve yeniden üretmesini sağlar. Örneğin aynı yaşlının ağzından kendisini küçülten “kirli” bir “yaş 70 iş bitmiş” cümlesi duyulur, bir yandan da “yaşlıya da saygı kalmadı” gibi bir “temiz” cümle duymak mümkündür. Tam da bu nedenle yaşlının bizzat kendisinin yaşlılık söylemini ne oranda içselleştirdiği ve yaşam pratikleriyle ne oranda yeniden ürettiği önemli bir sorudur. Doğru cevap C'dir.

Yaşlı ayrımcılığı, yaşlıya yönelik olumlu ya da olumsuz tavır, tutum ve önyargıları kapsayan, sosyal ve toplumsal bir sorun olarak değerlendirilmektedir. Yaşlı ayrımcılığı terimi ilk defa 1969 yılında Robert Butler tarafından kullanılmıştır. Butler yaşlı ayrımcılığını; cinsiyet ve ırk ayrımcılığına benzeyen ve kişilere sadece yaşı nedeni ile yapılan ayrımcılık olarak tanımlamıştır. Doğru cevap A'dır.

Wiehe (1998), yaşlı suistimalinin fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik istismar ve ihmal olmak üzere 5 temel kategoride incelenebileceğini önerir:

Fiziksel İstismar: Yaşlı bedenine yönelik vurma, yumruklama, sallama, saç çekme, zorla besleme gibi her türlü fiziksel şiddeti içermektedir.

Cinsel İstismar: Yaşlı insanlara rızası olmadan yapılan cinsel taciz ve tecavüz gibi fiziksel edimlerle birlikte, cinsel içerikli tehdit, alay gibi sözlü edimleri de kapsamaktadır.

Duygusal ya da Psikolojik İstismar: İncitici isimler takma, aşağılayıcı yorumlar yapma, usandırma, yıldırma, yaşlıya çocuk muamelesinde bulunma gibi türleri olduğu söylenebilir.

Ekonomik İstismar: Genelllikle aile üyeleri tarafından yaşlının maaş, nakit para, değerli eşya, gayrimenkul gibi sahip olduğu varlıklarına tümden el koyması veya bunları zaman zaman kullanması şeklinde tanımlanabilir.

Yaşlı İhmali: Wiehe (1998) bu ihmali ayrı bir kategoride değerlendirir ve olguyu pasif ve aktif ihmal, ayrıca sıklıkla karşılaşılan yaşlının kendi kendini ihmali (self-neglect) gibi türlere ayırır. Doğru cevap E'dir.

Yaşlanmanın ‘problem’ olarak algılanmasında pazar ekonomisinin katkısı yadsınamaz. Bu ekonomik anlayış sayesinde, uzun, sağlıklı ve kaliteli yaşam olanakları sağlama iddiasındaki pek çok ürün ve teknoloji ‘yaşlanma problemi’nin çözümü olarak sunulmaktadır. Bu sloganla yola çıkan üreticiler yaşlı nüfusu cesaretlendirip, kendi ürün pazarını hareketlendirmeyi hedeflemektedir. Doğru cevap C'dir.

Yirminci yüzyılın bir olgusu olarak değerlendirilen sosyal politika, bir taraftan yüksek insanlık ideallerini gerçekleştirmeyi hedeflerken, diğer taraftan bu ideale ulaşmadaki külfetlerin ve sonunda elde edilen nimetlerin toplum içinde adil dağılımını sağlayarak bütün toplumsal kesimler arasında uzlaşmanın yollarını aramaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sağlıklı yaşam yıllarının arttırılması ve sağlığın korunmasına yönelik Avrupa Birliği politikaları;
• Sağlığın bütüncül bir yaklaşımla, yaşam döngüsü içinde iyileştirilmesi ve korunmasını,
• Tüm sektörlerin kendi alanlarında sağlık profilini yükseltmek ve toplum sağlığının
önemini vurgulamak üzere stratejik çalışmalar yürütmelerini,
• Üye devletlerin yaşlanan nüfusun yaratacağı sonuçları göğüsleyecek şekilde sağlık sistemlerini güçlendirmelerini gözetmektedir (Tunçkanat, 2011). Doğru cevap D'dir.

Patolojik yaşlanma; yaşlılık döneminde ya da çocukluktan başlayarak maddi nitelikli sıkıntıların doğurduğu beslenme ve sağlık sorunları gibi nedenlerle ortaya çıkan bir durumdur. Doğru cevap A'dır.

Demografik ve ekonomik kuramlar yakınsama, yaşam döngüsü ve varlık akışıdır. Doğru cevap B'dir.

Yaş Grubu: “Savaşçılar”: Ülkeyi korumakla sorumludur. Bu nedenle yanıt C'dir.