TEMEL CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU BİLGİSİ

Ceza muhakemesinin yapılmasını veya yapılan muhakemenin sonunda verilecek kararların kağıt üzerinde kalmamasını sağlamak amacıyla, kural olarak, ceza muhakemesinde karar verme yetkisini haiz olan yetkililer tarafından, gecikmede sakınca bulunan durumlarda, geçici olarak başvurulan ve hükümden önce bazı temel hak ve özgürlüklere müdahaleyi gerektiren önlemlere koruma tedbirleri adı verilmektedir.

Gözaltı, yakalanan kişinin soruşturmanın ta­mamlanması amacıyla, kanunda öngörülen süre ile sınırlı olarak hakim önüne çıkarılıncaya veya serbest bırakılıncaya kadar Cumhuriyet savcısının emriyle kişi özgürlüğünün geçici olarak ortadan kaldırılmasıdır.

CMK m. 91/1 gözaltı süresinin, yakalama yeri­ne en yakın hakim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren 24 saati geçemeyeceğini öngörmüştür.

CMK m. 100/4’e göre “sadece adli para cezası­nı gerektiren suçlarda veya vücut dokunulmazlığına karşı kasten işlenenler hariç olmak üzere hapis ce­zasının üst sınırı iki yıldan fazla olmayan suçlarda tutuklama kararı verilemez.” Bundan başka Çocuk Koruma Kanunu m. 21’de “on beş yaşını doldurma­mış olan çocuklar hakkında üst sınırı beş yılı aşmayan hapis cezasını gerektiren fiillerden dolayı tutuklama kararı verilemez” hükmü yer almaktadır

Tutuklamanın, ceza gibi hatta ondan da ağır etki eden bir koruma tedbiri olması nedeniyle Anayasa ve CMK, buna münhasıran hakim tarafından karar verilebileceğini belirtmiştir (AY m. 19/3, CMK m. 101). Burada sözü edilen yetkili hakim, soruşturma evresinde sulh ceza hakimidir.

Tutuklamanın, ceza gibi hatta ondan da ağır etki eden bir koruma tedbiri olması nedeniyle Anayasa ve CMK, buna münhasıran hakim tarafından karar verilebileceğini belirtmiştir (AY m. 19/3, CMK m. 101). Burada sözü edilen yetkili hakim, soruşturma evresinde sulh ceza hakimidir (CMK m. 101, 162, 163). Kovuşturma evresinde ise olaya bakan mah­keme tutuklama kararı vermeye yetkili olup (CMK m. 101), kararı, resen veya Cumhuriyet savcısının talebi üzerine verebilir.

Elkoyma işlemi, kural olarak hakim kararı ile mümkündür. Soruşturma evresinde sulh ceza haki­mi, kovuşturma evresinde ise, olaya bakan mahkeme elkoyma kararını verir.Bu kuralın istisnası CMK m. 127’de düzenlenmektedir. Buna göre gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet savcısı, Cumhuriyet savcısına ulaşılamaması durumunda ise kolluk amirleri elkoyma emri verebilirler. İster el­koyma kararı, isterse emri söz konusu olsun, bunun yazılı olması gerekir. Gecikmede sakınca bulunması nedeniyle Cumhuriyet savcısı, ona ulaşılamama­sı durumunda da kolluk amiri tarafından elkoyma emri verilmesi durumunda elkoymanın 24 saat için­de hakim onayına sunulması gerekir.

Elkoyma işlemi, kural olarak hakim kararı ile mümkündür. Gecikmede sakınca bulunması nedeniyle Cumhuriyet savcısı, ona ulaşılamama­sı durumunda da kolluk amiri tarafından elkoyma emri verilmesi durumunda elkoymanın 24 saat için­de hakim onayına sunulması gerekir. Hâkim, kara­rını elkoymadan itibaren 48 saat içinde açıklar, aksi halde elkoyma kendiliğinden kalkar.

İnceleme Süresi CMK’nin 174. maddesinin birinci fıkrasına göre, mahkeme tarafından, iddianamenin ve so­ruşturma evrakının verildiği tarihten itibaren on­beş gün içinde soruşturma evresine ilişkin bütün belgeler incelendikten sonra, şekli yönden ve delil yönünden eksik veya hatalı noktalar belirtilmek suretiyle iddianamenin Cumhuriyet Başsavcılığına iadesine karar verilecektir.

Muhakeme konusu olay hakkında beş duyuları marifetiyle öğrendiklerini hâkim veya Cumhuriyet Savcısına anlatan üçüncü kişilere tanık, bunların yaptıkları açıklamalara da tanık açıklamaları denmektedir.

160/2’ye göre, Cumhuriyet savcısı, maddî gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, emrindeki adli kolluk görevlileri marifetiyle, şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almakla ve şüphelinin haklarını korumakla yükümlü kılınmış ve 161/1’de Cumhuriyet savcısına, doğrudan doğruya veya emrindeki adlî kolluk görevlileri aracılığı ile her türlü araştırmayı yapabilme yetkisi verilmiştir.

Yakalama, şüphelinin hakim kararı olmaksızın Cumhuriyet savcısı tarafından gözaltına alınması veya serbest bırakılmasına kadar kişi özgürlüğünün geçici olarak sınırlandırılmasıdır. Yakalama, belli bir biçime bağlı değildir; kişinin hareket özgürlüğünü istediği gibi kullanabilmesi olanağını ortadan kaldıran her işlem yakalama niteliğindedir.

Gözaltı, yakalanan kişinin soruşturmanın tamamlanması amacıyla, kanunda öngörülen süre ile sınırlı olarak hakim önüne çıkarılıncaya veya serbest bırakılıncaya kadar Cumhuriyet savcısının emriyle kişi özgürlüğünün geçici olarak ortadan kaldırılmasıdır.

Tutuklamanın, ceza gibi hatta ondan da ağır etki eden bir koruma tedbiri olması nedeniyle Anayasa ve CMK, buna münhasıran hakim tarafından karar verilebileceğini belirtmiştir (AY m. 19/3, CMK m. 101). Burada sözü edilen yetkili hakim, soruşturma evresinde sulh ceza hakimidir (CMK m. 101, 162, 163).

Adli kontrol, CMK m. 109/2 ve 109/7’deki durumlar dışında tutuklamaya seçenek bir tedbirdir.

Arama, şüpheli ya da sanığın, delillerin veya müsadereye konu eşyanın ele geçirilmesi amacıyla konutta veya kişi üzerinde gerçekleştirilen gizli tutulan bir şeyin ortaya çıkarılmasına yönelik araştırma işlemidir.

Suçtan zarar gören, kovuşturmaya yer olmadığına dair kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren onbeş gün içinde, bu kararı veren Cumhuriyet savcısının yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerdeki sulh ceza hâkimliğine itiraz edebilecektir.

Uzlaştırma ve önödeme kapsamındaki suçlar hariç olmak üzere, Cumhuriyet savcısı, üst sınırı üç yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı, yeterli şüphenin varlığına rağmen, kamu davasının açılmasının beş yıl süre ile ertelenmesine karar verebilecektir.

CMK’nin 2. maddesinin (e) ve (f) bentlerine göre,yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin mahkeme tarafından kabulüne kadar geçen evreye “soruşturma”; iddianamenin mahkeme tarafından kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye ise “kovuşturma” evresi adı verilmektedir

CMK’nin 2. maddesinin (e) ve (f) bentlerine göre,yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin mahkeme tarafından kabulüne kadar geçen evreye “soruşturma”; iddianamenin mahkeme tarafından kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye ise “kovuşturma” evresi adı verilmektedir