Deliller ve Soruşturma Evresi

Ceza muhakemesinde, esas olarak, fiilin fail ta­rafından işlendiği veya işlenmediği konusunda, hu­kuk düzenince kabul edilen vasıtalarla, yargılama makamının tam bir kanaate ulaşmasını sağlama ça­basına ispat denir. İspat bakımından, hukuk düzeninin kabul ettiği vasıtalar ise delillerdir.

Ceza muhakemesinde ispat için kullanılmak istenilen bir vasıtanın delil olarak nitelenebilmesi için iki temel niteliği bulunmalıdır. Birincisi olayı temsil etmelidir. İkincisi akla, maddî gerçeğe ve hukuka uygun olmalıdır.

Delil çeşitleri genel olarak sanık açıklamaları, tanık açıklamaları, sanık ve tanıktan başka kişile­rin açıklamaları, kolluk, savcı ve hâkim tutanakları, özel yazılı açıklamalar ile belirtilerdir.

Muhakeme konusu olay hakkında beş duyuları marifetiyle öğrendiklerini hâkim veya Cumhuriyet sav­cısına anlatan üçüncü kişilere tanık denmektedir.

İspat edilecek olayın dolaylı olarak ispatına yar­dımcı olan olgulara ve izlere belirti denilmektedir.

Kural olarak, ceza muhakemesinde karar verme yetkisini haiz olan yetkililer tarafın­dan, gecikmede sakınca bulunan durum­larda, geçici olarak başvurulan ve hüküm­den önce bazı temel hak ve özgürlüklere müdahaleyi gerektiren önlemlere koruma tedbirleri denir.

Yakalama, şüphelinin hakim kararı olmaksızın Cumhuriyet savcısı tarafından gözaltına alınması veya serbest bırakılmasına ka­dar kişi özgürlüğünün geçici olarak sınırlandırıl­masıdır. Yakalama, belli bir biçime bağlı değildir; kişinin hareket özgürlüğünü istediği gibi kullana­bilmesi olanağını ortadan kaldıran her işlem yaka­lama niteliğindedir. Buradan da anlaşılacağı üzere, gözaltı, yakala­nan kişinin içinde bulunduğu hukuksal statüyü ifade etmektedir. Daha açık ifadeyle gözaltı, yakalanan kişinin soruşturmanın ta­mamlanması amacıyla, kanunda öngörülen süre ile sınırlı olarak hakim önüne çıkarılıncaya veya serbest bırakılıncaya kadar Cumhuriyet savcısının emriyle kişi özgürlüğünün geçici olarak ortadan kaldırılmasıdır.

CMK m. 91/1 gözaltı süresinin, yakalama yeri­ne en yakın hakim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren 24 saati geçemeyeceğini öngörmüştür. Yakalanan kişinin gözaltına alınması için yolda geçen süre 24 saatlik süreye dâhil değildir. Bununla birlikte yakalama yerine en yakın hakim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre 12 saatten fazla olamaz. Yolda geçen sürenin 12 saatten fazla olması durumunda, geçen her süre gözaltı süresinden sa­yılacaktır. Toplu olarak işlenen suçlarda (CMK m. 2/1- k), delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet savcı­sı, gözaltı süresinin, her defasında bir günü geç­memek üzere, üç gün süreyle uzatılmasına yazılı olarak emir verebilir.

Şüpheli veya sanığın kişi özgürlüğünün hüküm­den önce, hakim kararı ile sınırlandırılarak şüpheli veya sanığın tutukevi adı verilen yere konmasına tutuklama denir.

Tutuklamanın koşullarını; 1) Sanığın huzurda bulunması, 2) Kuvvetli şüpheyi haklı kılan somut delillerin bulunması, 3) Tutuklama nedenlerinin bulunması, 4) Ölçülülük ve 5) Muhakeme koşullarının gerçekleşmesi olarak saymak mümkündür.

Kural olarak, bir ceza muhakemesi işlemi için çağrılmış olup da buna uymamış olan şüpheli, sa­nık, tanık ve bilirkişilerin söz konusu ceza muhake­mesi işlemi için hazır bulundurulmalarını sağlamak amacıyla, çağrıyı yapmış olan makama kolluk ma­rifetiyle, gerektiğinde zor kullanılarak getirilmesine zorla getirme (ihzar) denmektedir.

Şüpheli ya da sanığın, delillerin veya müsadereye konu eşyanın ele geçirilmesi amacıy­la konutta veya kişi üzerinde gerçekleştirilen gizli tutulan bir şeyin ortaya çıkarılmasına yönelik araş­tırma işlemidir.

Telekomünikasyon yoluyla iletişimin denetlenmesi bağlamında; “dinleme”, konuşmanın canlı olarak izlenmesi; “kayda alma” ise, ses ya da görüntünün veri taşı­yıcına aktarılmasıdır. “Sinyal bilgilerinin değerlen­dirilmesi” ise, “iletişimin muhatap kişiye ulaşması amacıyla işlenen her türlü verilerin iletişim sistemle­ri üzerinde bıraktığı izlerden sonuç çıkarma işlemi­ni ifade etmektedir.  

Yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilme­sinden iddianamenin mahkeme tarafından kabulü­ne kadar geçen evreye “soruşturma”; iddianamenin mahkeme tarafından kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye ise “kovuşturma” evresi adı verilmektedir.

Şikâyet soruşturması ve kovuşturması şikâyete bağlı bir fiilden dolayı, mağdur veya suçtan zarar görenin, suç faili hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılmasını belli bir süre içinde yetkili makamlardan talep etmesi şeklinde tanımlanmaktadır.

Soruşturma evresinin yöneteni savcı, en önemli yardımcısı da kolluktur. Soruşturma evresinde tüm kararları savcı alacak; kolluk bu karar­ları icra edecektir. Savcının bilgisi olmadan, kolluk hiçbir işlem ve eylemde bulunamayacaktır.

Cumhuriyet savcısı, an­cak hâkim tarafından yapılabilecek olan bir soruş­turma işlemine gerek görürse, istemlerini bu işlemin yapılacağı yerin sulh ceza hâkimine bildirecektir. Sulh ceza hâkimi istenilen işlem hakkında, kanuna uygun olup olmadığını inceleyerek karar verecek ve gereğini yerine getirecektir. Söz konusu hükme göre soruşturma evresinin diğer bir önemli aktörü, so­ruşturma evresinde hâkim tarafından yapılabilecek işlemlere karar verecek olan sulh ceza hâkimidir.

Kamu davasını açmada takdir yetkisinin düzenle­diği 171. madde ise iki farklı durumda kamu davası açma yönünden Cumhuriyet savcısına takdir yetki­si vermiştir. Maddenin birinci fıkrasında düzenlenen birinci duruma göre, cezanın ortadan kaldırılmasını gerektiren şahsi sebep olarak etkin pişmanlık hüküm­lerinin uygulanmasını gerektiren koşulların veya şahsi cezasızlık sebebinin varlığı halinde Cumhuriyet sav­cısı kamu davasını açmayabilir.

Savcının takdir yetkisini kullanması dışında, soruşturma evresi so­nunda, kamu davasının açılması için yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilememesi veya kovuşturma olanağının bulunmaması hâllerinde kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilecektir (CMK m.172/1). Kovuşturma ola­nağının bulunmaması hâllerinden maksat, şikâyet şartının gerçekleşmemesi, şüphelinin ölümü, af, zamanaşımı gibi durumlardır.

“Kamu davasını açma görevi” başlıklı CMK m. 170/1’e göre, kamu davasını açma görevi, Cumhuri­yet savcısı tarafından yerine getirilecektir. Buna göre iddianame düzenleme yetkisi Cumhuriyet savcısı­na aittir. Nitekim maddenin ikinci fıkrasına göre, soruşturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturuyorsa Cum­huriyet savcısı bir iddianame düzenleyecektir. Diğer bir ifadeyle yapılan soruşturma sonunda, toplanan deliller kamu davasının açılmasına yeterli ise savcı bir iddianame hazırlayarak mahkemeye verecektir. Kovuşturma evresi iddianamenin mahkemece ka­bulü ile başlayacaktır.

CMK’nin 174. maddesinin birinci fıkrasına göre;

1. 170. maddeye göre iddianamede bulunması gereken hususlara yer verilmeden düzenlenen,

2. Suçunsübûtuna doğrudan etki edecek mev­cut bir delil toplanmadan düzenlenen,

3. Önödemeye veya uzlaştırmaya ya da seri muhakeme usulüne tâbi olduğu soruşturma dosyasından açıkça anlaşılan işlerde önö­deme veya uzlaştırma ya da seri muhakeme usulü uygulanmaksızın düzenlenen,

4. Soruşturma veya kovuşturma yapılması izne veya talebe bağlı olan suçlarda izin alın­maksızın veya talep olmaksızın düzenlenen, iddianamenin Cumhuriyet Başsavcılığına iade­sine karar verilir.