Ceza İddiası ve Süjeleri

Yargılama, iddia ve savunma makamları arasındaki ilişkileri düzenleyen ceza muhakemesi ilişkisi,
bir uyuşmazlığın yargılama makamı önüne getirilmesi ve yargılamanın devamıyla, yani davanın
açılmasıyla ve yürütülmesiyle mümkün olmaktadır

 Kollektif bir faaliyet olan muhakemede iddia makamının görevi, yargılama makamının yargılayacağı uyuşmazlığı yargılama makamı önüne getirerek yargılama makamını harekete geçirmektir.

Yargılanma sırasında davacıya düşen görevlerin yapılması da iddia makamının görevinin bir parçası olduğundan, iddia makamı ayrıca uyuşmazlığı yargılama makamının önünde tutmalıdır. Buna göre iddia makamının görevi kısaca dava açılması ve açılan bu davanın yürütülmesi olarak tanımlanabilir.

Çağdaş ülkelerin kabul edildiği ceza muhakemesi sistemlerinde, bir dava açılmadan hakimler kendiliğinden harekete geçememekte, diğer bir ifadeyle yargılama mekanizması ancak dava açılması durumunda harekete geçebilmektedir.

Kamu davası sadece toplumsal iddia makamı olan Cumhuriyet savcısı tarafından açılabilir. Ancak
kamu davası açma yetkileri bulunmasa da, istisnai olarak bireylerin de iddia makamı olarak faaliyette
bulunmalarına imkan sağlanmıştır

İddia makamı ceza iddiasıyla uyuşmazlığı Devlet adına yargılama makamının önüne getirdiğinden,
açılan dava “kamu davası” olarak nitelendirilmektedir. Nitekim CMK m. 175’de, iddianame ile açılan davanın “kamu davası” olduğu açıkça ifade edilmiştir.

Bir fiilin işlendiği haberinin alınması üzerine, bu fiilleri takibe yetkili makamlar tarafından derhal soruşturma evresine başlayıp başlamamakta; soruşturma evresinin neticesinde ceza ve güvenlik tedbiri takibini gerektirecek hususlarda fiilin ve failin belli olması, yeterli emareler teşkil edecek vakıaların bulunması yani şüphelerin ciddi olduğunun tespit edilmesine rağmen savcının kamu davasını açıp açmamakta; ve nihayet kamu davasını muhakeme sonuçlanıncaya kadar yürütüp yürütmemekte takdir yetkisinin bulunduğunu” ifade eden ilkeye maslahata (maksada) uygunluk ilkesi (oportunite ilkesi) denmektedir. 

Kamu davası kural olarak toplumsal iddia makamı olan Cumhuriyet savcısı tarafından açılabilmektedir. Buna göre Devletin ceza iddiası görevini yapan resmî makamı Cumhuriyet savcılığıdır

İlk derece mahkeme kuruluşu bulunan her il merkezi ve ilçede o il veya ilçenin adı ile anılan bir Cumhuriyet başsavcılığı kurulur.

Cumhuriyet savcısının görevleri TeşK m. 20/1’de düzenlenmiştir. Söz konusu hükme göre, Cumhuriyet
savcısının adli göreve ilişkin işlemleri yapmak, duruşmalara katılmak ve kanun yollarına başvurmakla; Cumhuriyet başsavcısı tarafından verilen adlî ve idarî görevleri yerine getirmekle; gerektiğinde Cumhuriyet başsavcısına vekâlet etmekle; kanunlarla verilen diğer görevleri yapmakla görevlendirilmiştir. 

Kolluk teşkilatı genel ve özel kolluk olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Genel kolluk olarak polis ve jandarma, özel kolluk olarak köy korucuları, gümrük kolluğu, orman kolluğu ve sahil güvenlik sayılmaktadır. 

Tüzel kişiler mağdur olamayıp, bir suçun işlenmesi nedeniyle zarar görmüş olabilir. Buna göre, mağdur
suçun işlenmesinden dolayı doğrudan zarar gören gerçek kişiyi, suçtan zarar gören ise suçtan zarar gören gerçek ve özellikle tüzel kişiyi ifade etmektedir.

• Delillerin toplanmasını isteme,
• Soruşturmanın gizlilik ve amacını bozmamak koşuluyla Cumhuriyet savcısından belge örneği isteme,
• Vekili bulunmaması hâlinde, cinsel saldırı suçu ile alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteme,
• 153 üncü maddeye uygun olmak koşuluyla vekili aracılığı ile soruşturma belgelerini ve elkonulan ve muhafazaya alınan eşyayı inceletme,
• Cumhuriyet savcısının, kovuşturmaya yer olmadığı yönündeki kararına kanunda yazılı usule göre itiraz hakkını kullanma.

• Duruşmadan haberdar edilme,
• Kamu davasına katılma,
• Tutanak ve belgelerden örnek isteme,
• Tanıkların davetini isteme,
• Vekili bulunmaması hâlinde, cinsel saldırı suçu ile alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteme,
• Davaya katılmış olma koşuluyla davayı sonuçlandıran kararlara karşı kanun yollarına başvurma.

Suçtan zarar gören kavramı, bir suçun işlenmesiyle hukuken korunan menfaatleri ve hakları doğrudan doğruya veya dolaylı olarak ihlal edilen kimseleri içerir.

• Müdafiin soruşturma evresinde dosya inceleme yetkisine ilişkin hakkından suçtan zarar görenin vekili de yararlanır (CMK m. 153/5). 
• Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararına suçtan zarar gören 173 üncü madde hükümlerine göre itiraz edebilir (CMK m. 171/2).
• Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresi sonunda, kamu davasının açılması için yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilememesi veya kovuşturma olanağının bulunmaması hâllerinde kovuşturmaya yer olmadığına karar verir. Bu karar, suçtan zarar görene bildirilir (CMK m. 172/1). Suçtan zarar gören, kovuşturmaya yer olmadığına dair kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren onbeş gün içinde, bu kararı veren Cumhuriyet savcısının yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerdeki sulh ceza hâkimliğine itiraz edebilir (CMK m. 173/1).
• Suçtan zarar gören gerçek ve tüzel kişiler, ilk derece mahkemesindeki kovuşturma evresinin her aşamasında hüküm verilinceye kadar şikâyetçi olduklarını bildirerek kamu davasına katılabilirler (CMK m. 237/1).
• Suçtan zarar gören davaya katıldığında, cinsel saldırı suçu ile alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteyebilir. suçtan zarar görenin çocuk, sağır ve dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede akıl hastası olması halinde avukat görevlendirilmesi için istem aranmaz (CMK m. 239).
• Hâkim ve mahkeme kararlarına karşı katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunanlar için kanun yolları açıktır (CMK m. 260/1).

CMK’nin 158. maddesine göre suç haberinin alınması kural olarak “ihbar” veya “şikâyet” vasıtasıyla olmaktadır.

 İhbar eden kişi mağdur veya suçtan zarar gören kişi olabileceği gibi, suçla hiç ilgisi olmayan bir kişi de olabilir.

Malen sorumlu, yargılama konusu işin hükme bağlanması ve bunun kesinleşmesinden sonra, maddî ve malî sorumluluk taşıyarak hükmün sonuçlarından etkilenecek veya bunlara katlanacak kişiyi ifade etmektedir

Kamu davasına katılma hakkı mağdura, suçtan zarar gören gerçek ve tüzel kişilere ve malen sorumlu olanlara verilmiştir. 

Kamu davasına katılma hakkı belli bir zaman dilimiyle sınırlandırılmıştır. Buna göre katılma hakkı ilk derece mahkemesince hüküm verilinceye kadar kullanılmak zorundadır.