Ceza Muhakemesi Hukuku

Bir suçun işlenip işlenmediği; işlenmişse, bunun kim tarafından işlenmiş olduğu ve yaptırımının ne olacağı sorununa çözüm getirmek amacıyla, kural olarak, CMK’ye (Ceza Muhakemesi Kanununa) göre gerçekleştirilen iddia, savunma (müdafaa) ve yargılama niteliğindeki bir dizi faaliyete ceza muhakemesi, bununla ilgilenen hukuk dalına da ceza muhakemesi hukuku denir.

TCK’nin 45. maddesinde, suç işlenmesi hâlinde uygulanacak cezaların, hapis cezası ve adli para cezası olduğu belirtilmiştir. 

Genel olarak muhakeme kavramıyla, hukuki bir uyuşmazlığı çözmek amacıyla yargı (kaza) organlarının yaptıkları faaliyet nedeniyle ortaya çıkan hukuki ilişkilerin süjeleri tarafından yapılan işlemlerin bütünü anlaşılmaktadır.

Şüpheli, soruşturma evresinde, suç şüphesi altında bulunan kişiyi ifade etmektedir. 

Sanık, kovuşturmanın başlamasından itibaren hükmün kesinleşmesine kadar, suç şüphesi altında bulunan kişiyi ifade etmektedir.

Mağdur, suçun konusunun ait olduğu veya suçla korunan hukuki değerin sahibi olan gerçek kişiyi ifade etmektedir.  Suçun mağduru ancak gerçek bir kişi olabilir. Tüzel kişiler mağdur olamayıp, bir suçun işlenmesi nedeniyle zarar görmüş olabilir. Suçtan zarar gören kavramı, bir suçun işlenmesiyle hukuken korunan menfaatleri ve hakları doğrudan doğruya veya dolaylı olarak ihlal edilen kimseleri içerdiğinden, mağdur kavramına göre daha geniştir. 

Malen sorumlu, yargılama konusu işin hükme bağlanması ve bunun kesinleşmesinden sonra, maddî ve malî sorumluluk taşıyarak hükmün sonuçlarından etkilenecek veya bunlara katlanacak kişiyi ifade etmektedir.

Bir ceza normu somut olaya uygulanırken kanun koyucunun iradesini ortaya çıkarmak için yapılan fikri faaliyet yorum olarak tanımlanmaktadır.

Ceza Muhakemesi Hukukun kaynakları doğrudan (temel) kaynaklar ve dolayısıyla (yardımcı) kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Hukuk bilimini sistematik olarak inceleyen doktrin, hukuk bilginlerinin hukuki meseleler hakkındaki görüş ve düşüncelerini ifade eder.

 Ceza muhakemesi hukukunda kıyas kural olarak, yasak değildir. Ancak, bu demek değildir ki, kıyas ceza muhakemesi hukukunda tamamen serbesttir. Yorumdan farklı olarak iki tür kıyas yasağı vardır. Bunlardan birincisi, sınırlayıcı hükümlerde kıyas yasağı, ikincisi ise istisnai hükümlerde kıyas yasağıdır. 

Maddi Ceza Hukukunda kıyas yasağının yer alması, anayasal bir ilke olan kanunilik ilkesinden kaynaklanmaktadır.

Kanunların zaman bakımından uygulanması yönünden geriye yürüme, derhâl uygulanma ve ileriye yürüme şeklinde üç ilke bulunmaktadır.

Muhakeme hukukunda her muhakeme işlemi, işlemin yapıldığı tarihte yürürlükte olan muhakeme normuna göre yerine getirilir. Buna göre, ceza muhakemesi hukukunda yukarıda açıklanan ilkelerden hemen uygulama ilkesi geçerlidir.

Ceza muhakemesi kurallarının yer yönünden uygulanması, bu kuralların nerede uygulanıp uygulanmayacağını belirlemektedir. Bu konuda, ülkesellik, kişisellik ve evrensellik olmak üzere üç ilke vardır. 

Kişilerin hukuki statüleri nedeniyle kısmen veya tamamen muhakeme kurallarına tabi olmamaları dokunulmazlık (yargı bağışıklığı) veya muhakeme engeli olarak ifade edilmektedir. 

Ceza muhakemesi kurallarının genel olarak herkese uygulanma prensibine istisna getirmiş olduğu kişi grupları Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekilleri, uluslararası yargı bağışıklığına sahip diplomasi ajanları, yabancı bazı asker ve sivil kişiler ile kamu görevlileridir.

Anayasanın 83. maddesinin birinci fıkrasına göre yasama sorumsuzluğu, milletvekillerinin TBMM’de yapmış oldukları çalışmalar esnasındaki suç teşkil edebilecek oy ve sözlerinden veya Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden sorumlu tutulamamaları anlamına gelmektedir.

Yasama dokunulmazlığı, Anayasa m. 83/2’ye göre, TBMM üyelerinin yasama sorumsuzluğu kapsamına dâhil olmayan suç teşkil eden fiilleri nedeniyle meclis kararı olmadıkça kovuşturma yapılamaması anlamına gelir.

Diplomatik dokunulmazlık, yabancı ülkede suç işleyen diplomatik yargı bağışıklığından yararlanan kişiler ve onlara ait malvarlıkları hakkında hiç bir koruma tedbiri uygulanamaması, bu kişiler hakkında bulundukları veya görev yaptıkları ülkede soruşturma ve kovuşturma yapılamaması demektir.