TEMEL CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 5

CMK’ye göre dava açılmasının tek yolu iddianame olduğuna göre, dava açma bakımından iddia görevi sadece toplum adına hareket eden iddia makamına verilmiştir

Mecburilik sisteminin istisnalarından birinin düzenlendiği CMK m. 171/3’e göre, kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilebilmesi
için aranan şartlar arasında, kamu davası açılma sının ertelenmesinin, şüpheli ve toplum açısından “kamu davası açılmasından daha yararlı olması” şeklinde bir şarta yer verilerek, “kamu yararı” maslahata uygunluk ilkesinin yasal bir zorunluluğu olarak açıkça düzenlenmiştir.

Kamu davası sadece toplumsal iddia makamı olan Cumhuriyet savcısı tarafından açılabilecektir.

İddianamenin kabulüyle başlayıp, iddia ve sa­vunma ışığında yargılama neticesinde verilen bir hükümle sona eren ve duruşma hazırlığı, duruşma ve son karar devrelerinden ibaret bulunan ceza muhakemesi safhasına kovuşturma evresi; bu evre­de yapılan işlemlere de kovuşturma denmektedir.

Kural olarak, iddianamenin kabulü ile başlayan; esasen mahkeme başkanının yetkili bulunduğu ve biçimsel işlerin yapıldığı ve bu suretle duruşmanın hazırlandığı kovuşturma devresine duruşma hazırlı­ğı devresi denmektedir. Duruşma hazırlığının ama­cı duruşmayı hazırlamaktır. CMK m. 175’e göre, iddianamenin kabulüyle, kamu davası açılmış ola­cak ve kovuşturma evresi başlayacaktır.

CMK m. 175’e göre, iddianamenin kabulüyle, kamu davası açılmış ola­cak ve kovuşturma evresi başlayacaktır. Mahkeme, iddianamenin kabulünden sonra duruşma gününü belirleyecek ve duruşmada hazır bulunması gereken kişileri çağıracaktır. Duruşma hazırlığı devresinde, kural olarak mahkeme başkanı yetkilidir.

İddianame, çağrı kâğıdı ile birlikte sanığa tebliğ olunur. Yukarıdaki fıkralar gereğince, çağrı kâğıdının tebliğiyle duruş­ma günü arasında en az bir hafta süre bulunması gerekir (CMK m. 176).

Duruşma hazırlığı devresinde yukarıda açıkla­nan biçimsel işlerin yanında, istisna olarak esasa ilişkin işler de yapılabilir. Sanık, tanık veya bilirkişi­nin davetini veya savunma delillerinin toplanmasını istediğinde, bunların ilişkin olduğu olayları gös­termek suretiyle bu husustaki dilekçesini duruşma gününden en az beş gün önce mahkeme başkanına veya hâkime verir.

Ayrıca CMK m. 311/1-f’ye göre, ceza hükmü­nün, İnsan Hakları’nı ve Ana Hürriyetleri Koruma­ya Dair Sözleşme’nin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa da­yandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkeme­sine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi durumunda, Avrupa İnsan Hakları Mah­kemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde yargılamanın yenilenmesi istenebilecektir.

Kanun yararına bozma istinaf veya temyiz in­celemesinden geçmeksizin kesinleşen karar veya hükümde “hukuka aykırılık bulunması” nedenine dayanır. Buradan da anlaşılacağı üzere, temyiz veya istinaf incelemesinden geçerek kesinleşen kararlara karşı kanun yararına bozma yoluna gidilemez.

Hukuka aykırı olduğu iddiasıyla, kural olarak, Yargıtay Ceza Daireleri’nden birinin kararının Ceza Genel Kurulu’nda incelenmesi için, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından, ilâmın kendi­sine verilmesinden itibaren 30 gün içinde Ceza Genel Kurulu’na yapılan başvuruya olağanüstü itiraz (davası); bu başvuru üzerine Ceza Genel Kurulu’nda yapılan muhakemeye olağanüstü itiraz muhakemesi denmektedir (CMK m. 308).

Cumhuriyet savcısının kamu davasını açıp
açmamakta; ve nihayet kamu davasını
muhakeme sonuçlanıncaya kadar yürütüp
yürütmemekte takdir yetkisinin bulunduğunu” ifade eden ilkeye maslahata (maksada) uygunluk ilkesi denmektedir. Burada iddia makamının kamusal fayda yönünden takdir ettiği husus, dava açılarak failin
cezalandırılmasının mı yaksa kamu davası
açılmayarak failin cezalandırılmamasının
mı toplum ve fail bakımından daha faydalı olacağıdır.

Cumhuriyet savcıları soruşturma evresinin yürütülmesi konusunda en tepede yetkili olan kişidir. CMK, soruşturma evresini savcı merkezli düzenlemiştir.

Savcılık teşkilatı, mahkeme teşkilatı esas alınarak
kurulduğundan, iddia makamı görevini yapan savcılar mahkeme yanında görev yapmaktadır. TeşK’na
göre, görev ve sorumlulukları farklı olmakla birlikte, savcılık teşkilatı da üç dereceli mahkeme sistemine göre teşkilatlanmıştır. Ancak görev tanımları
farklı olan bu savcılık teşkilatları arasında hiyerarşik
bir ilişki bulunmamaktadır.
İlk derece mahkeme kuruluşu bulunan her il
merkezi ve ilçede o il veya ilçenin adı ile anılan bir
Cumhuriyet başsavcılığı kurulacaktır. Ancak savcılık
teşkilatı mahkemelerden bağımsızdır. Cumhuriyet
başsavcılığında, bir Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri
kadar Cumhuriyet savcısı bulunmalıdır. Gerekli görülen yerlerde Adalet Bakanlığının önerisi üzerine
Hâkimler ve Savcılar Kurulunun kararıyla bir veya
birden fazla Cumhuriyet başsavcıvekili atanabilir
(TeşK m. 16). Başsavcı ve savcı arasındaki ilişki
iç ilişki olup, dış ilişkilerde savcılık makamı önem
taşımaktadır. Bu nedenle bir başsavcılıkta birden
fazla savcı bulunması, savcılık makamının tek olmasını değiştirmemektedir.
Her bölge adliye mahkemesinde bir Cumhuriyet
başsavcılığı bulunacaktır. Bölge adliye mahkemesi
Cumhuriyet başsavcılığı, Cumhuriyet başsavcısı ve
yeteri kadar Cumhuriyet savcısından oluşmaktadır.
En kıdemli Cumhuriyet savcısı, Cumhuriyet başsavcıvekili olarak görev yapmaktadır (TeşK m. 30).

Savcılık makamının temel dört görevi bulunmaktadır. Birincisi soruşturma evresini başlatarak, yapacağı araştırma ile kamu davası açılmasına gerek olup olmadığına karar vermektir. İkincisi kamu davasının açılması gerekiyorsa iddia makamı olarak iddianameyi hazırlamaktır. Üçüncüsü kovuşturma evresinde duruşmalarda iddia makamını temsil etmektir (kamu davasını yürütme mecburiyeti). Dördüncüsü ise, yargılama makamı tarafından verilen hükmün kesinleşmesinden sonra, bu kararın infaz edilmesini sağlamaktır.

Cumhuriyet savcıları arasında çıkan yetki uyuşmazlıklarının nasıl çözüleceği CMK m. 161/7’de düzenlenmiştir. 31/3/2011 tarihli ve 6217 sayılı Kanunla CMK’ya eklenen söz konusu hükme göre, yetkisizlik kararı ile gelen bir soruşturmada Cumhuriyet savcısı, kendisinin de yetkisiz olduğu kanaatine
varırsa yetkisizlik kararı verecek ve yetkili savcılığın
belirlenmesi için soruşturma dosyasını, yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesine en yakın ağır
ceza mahkemesine gönderecektir. Mahkemece bu
konuda verilen karar kesindir.

Mağdur, genel olarak, “işlenen fiil nedeniyle haksızlığa uğramış kişi”, “kendisine karşı suç işlenen kimse” anlamına gelmektedir. Dolayısıyla mağdur, suçun konusunun ait olduğu veya suçla korunan hukuki değerin sahibi olan gerçek kişiyi ifade etmektedir. Suç nedeniyle bu kişinin bir hakkı, hukuki bir değeri veya hukuken korunan bir menfaati doğrudan ihlal edilmiştir. Örneğin mala zarar verme suçunda suçun
mağduru eşyanın sahibi olan kişidir. Hırsızlık suçunun mağduru bu malın sahibi veya zilyedidir. Kasten yaralama suçunun mağduru vücudu saldırıya uğrayan kişidir. Hakaret suçunun mağduru hakarete uğrayan kişidir.

Suçtan zarar gören kavramı, bir suçun işlenmesiyle hukuken korunan menfaatleri ve hakları doğrudan doğruya veya dolaylı olarak ihlal edilen kimseleri içerdiğinden, mağdur kavramına göre daha geniştir. Dolayısıyla suçun mağduru ile suçtan zarar gören kimse arasında da fark vardır. Gerçekten, belirli bir suçtan, onun mağdurundan başka, diğer
bir kimse de (özellikle tüzel kişiler) hukuken korunan bir hakkının ihlâli dolayısıyla zarara uğramış olabilir ve bu zararın tazminini istemek hakkı da doğabilir. Örneğin kasten öldürme suçunda, suçun mağduru ölen kimsedir; zira yaşama hak ve yararının sahibi odur. Bununla birlikte, ölen kimsenin
akraba veya mirasçıları da hukuken korunan bir zarara uğrarlar; bunlar suçun mağduru değilseler de, suçtan zarar gören kimselerdir. Bu farkın önemi şuradadır ki suçun mağduru, suçtan doğan ceza ilişkisinin tarafı olduğu halde, suçtan zarar gören kimse ancak hukuk ilişkisinin tarafıdır ve iddiası esas itibariyle yalnız hukuksal nitelik taşımaktadır.