TEMEL BESLENME İLKELERİ

Besinlerin içinde bulunan karbonhidrat, protein, yağ, vitamin ve minerallere ‘besin ögeleri’ denir.

Sık karşılaşılan gelişimsel engellilik durumları veya sendromlarına zihinsel engellilik, otizm, serebral palsi ve down sendromu sayılabilir.

Otizm konuşma ve dil gelişiminde, tekrarlayan davranışlarda veya ritüellerde gecikme, sosyal etkileşimde bozulmalar ile tanımlanan gelişimsel engellilik durumudur.

Serebral Palsi sendromu; Vücudun farklı bölümlerini etkileyen, ilerleyici olmayan, kas kontrolü ve koordinasyonundaki bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Bu durum fetal, perinatal veya erken çocukluk gelişimi sürecinde beyinde oluşan hasar ile ortaya çıkmaktadır. Zihinsel engellilik durumu da genellikle mevcuttur.

Down sendromu tanılı bireylerin kas tonuslarının düşük ve motor becerilerinin kötü düzeyde olması da bireylerin hafif şişman veya obez olma durumlarına katkı sağlamaktadır. Gelişimsel engelli bireylerde obezite sıklığı genel nüfusun yaklaşık olarak iki katıdır.

Türkiye'de ise ülkemizdeki besin üretimi ve beslenme durumunu dikkate alınarak; günlük alınması gereken temel besinlerin planlanmasında, dört besin grubu kullanılmasının daha uygun olduğuna karar verildi.

Depresyon ve davranış sorunları nedeniyle kullanılan antipsikotik ve trisiklik antidepresan ilaçlar; ağız kuruluğu, tat değişiklikleri, bulantı, kusma, iştah ve vücut ağırlığı artışına sebep olabilmektedir.

Basit karbonhidratlar (çay şekeri) denilen ve kan şekerini hemen yükselten şeker, şekerli besinler ve hamur işi tüketimi sınırlandırılmalıdır. Muhallebi, sütlaç gibi sütlü tatlıların tüketimi yaşlılar için daha uygundur.

Dehidratasyondan kaçınmak için günlük sıvı tüketimi artırılmalıdır. Günde 8-10 su bardağı sıvı tüketimi uygundur.

İdeal Ağırlık: Bireyin yaşına cinsiyetine vücut yapısına göre kendi sağlığını korumasını ve geliştirmesini sağlayacak vücut ağırlığıdır.

Gelişimsel engellilik; birey 22 yaşını doldurmadan önce ortaya çıkar ve yaşam süresince devamlılık durumu söz konusu olabilir. Ayrıca önemli yaşam aktivitelerinin 3 veya daha fazla alanında önemli işlevsel sınırlamalara neden olmaktadır. Gelişimsel engellilikler her yaştaki bireyi etkileyebilir ve bir hastalık durumu değildir. Fetal anomaliler, doğumsal defektler ile metabolik ve kromozomal bozuklukların neden olduğu durumlardır. Doğru cevap E.

Serebral palsili bireylerde yutma güçlüğü sonucu; besin alımında azalma, besinlerin ağız kenarlarında bekletilmesi, istemsiz ağırlık kaybı, öğünlerde geçen sürenin uzaması, besine olan ilginin azalması, boğulma durumu, uzayan çiğneme süreci, kusma ve yemek yeme sırasındaki yüzde oluşan değişiklikler gibi bulgularla karşılaşılmaktadır. Doğru cevap B.

Vücut ağırlığı yönetiminde kanıta dayalı protokoller kullanılmalı ve bu protokoller ağırlık yönetimi için enerji alımının azaltılması, günlük aerobik egzersiz, besin izleme prosedürler ve davranış değişikliği için interdisipliner yaklaşımı içermelidir. Doğru cevap D.

Bireyler ayakta duramıyor, kasılmalar ya da başka ciddi motor problemlerine sahipse antropometrik ölçümler değişiklik gösterebilmektedir. Vücut ağırlığının ölçülmesinde, tekerlekli sandalye terazileri gibi özel ekipmanlara gereksinim duyulabilmektedir. down sendromu gibi kısa vücut yapısına sahip engelli bireyler beden kütle indeksi hesaplaması normalden daha yüksek çıkmasına neden olabileceği dikkate alınmalıdır. Gelişimsel engelli olan erişkinlerde laboratuvar değerlendirmeleri sağlıklı bireylerle benzerlik göstermektedir. Doğru cevap A.

Besin tüketiminin saptanmasında diyetisyen tarafından 24 saatlik geriye dönük hatırlatma, besin kayıt yöntemi besin tüketim sıklığı ya da diyet öyküsü gibi yöntemler kullanılabilir. Doğru cevap E.

Beslenme sorunları; nöromotor disfonksiyon, tıkanıklık gibi lezyonlar ve psikososyal faktörler nedeniyle belirli besinlerin reddi olarak tanımlanmaktadır. Beslenme sorunlarının sonucu olarak yetersiz ağırlık kazanımı, bağışıklık sisteminin yetersizliği, anemi, vitamin ve mineral eksiklikleri, diş çürükleri ve psikososyal sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Doğru cevap C.

Besin hoşnutsuzluğu, oral motor sorunları, besin alerjileri ve disfaji gibi faktörler bireyin beslenme durumunu etkileyebilir ve vücut ağırlığı kaybına neden olabilir. C, D ve E seçenekleri ise tam aksine vücut ağırlığını koruyan durumlardır. Doğru cevap A.

Yetişkin bireylerde sağlıklı beslenme noktasında; yemek yeme (E, B şıkları), besinlerin satın alınması ve hazırlanması ve planlı olma (A, D şıkları) şeklinde üç başlık altında öneriler bulunmaktadır. Besinlerin tüketiminde çeşitlilik sağlanması da sağlıklı beslenme için önemlidir. Doğru cevap C.

Yaşlılıkta; öğün sayısı artırılmalı, az ve sık yemek yenilmelidir, kırmızı et yerine tavuk, hindi eti tercih edilmeli ve haftada en az 2-3 defa balık tüketilmelidir, hayvansal kaynaklı yağ tüketimi azaltılmalı, bitkisel kaynaklı sıvı yağlar kullanılmalıdır, su tüketimi günlük 1 litrenin altına düşmemelidir (E şıkkında belirtilen günlük 3 litre su gereğinden çok fazladır), basit karbonhidratlar denilen ve kan şekerini hemen yükselten şeker, şekerli besinler ve hamur işi tüketimi sınırlandırılmalıdır. Doğru cevap B.

Yaşlı bireylerde ekmek ve tahıl grubu için 5-6 porsiyon (örneğin 3-4 orta dilim ekmek) tüketilmesi önerilmektedir. Doğru cevap B.