Besinlerin Enerji Değerleri

Kişinin besinlerden aldığı enerji miktarının harcadığı enerji miktarından fazla olması sonucu tüketilemeyen enerjinin vücutta yağ olarak depolanmasıdır.

Enerji bir sistemin iş yapabilme kapasitesidir. Enerji mekanik, ısıl, kimyasal, manyetik ve nükleer enerji gibi çeşitli formlarda bulunabilir

Fotosentez ışık enerjisi ve fotosentetik pigmentler ile basit inorganik bileşiklerden organik bileşikler üretilmesini sağlar. Fotosentezi bitkilerin yanı sıra algler ve bazı mikroorganizmalar da gerçekleştirirler. Fotosentez sırasında ortamdan su ve karbondioksit alınırken aynı zaman da ortama oksijen verilir.

Enerji birimi olarak Uluslararası Birimler Sisteminde (SI) Jul kullanılmaktadır (Tablo 5.1). Bir kütlenin 1 Newton’luk kuvvet uygulanması ile 1 metrelik yer değiştirmesi işi için harcanan enerji miktarı 1 Jul’e eşittir. Adını İngiliz fizikçi James Prescott Joule’dan alan bu birim temel birimlerden türetilmiştir.

Tüm canlılar yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Besinlerle vücuda alınan karbonhidrat, yağ ve proteinler sindirildikten sonra emilerek kan yoluyla hücrelere taşınır. Tepkimeler yoluyla moleküller parçalanır, kimyasal bağlar kopar ve saklı enerji açığa çıkar. Moleküllerin parçalanmasıyla serbest duruma geçen enerji yaşamın sürdürülmesi ve fiziksel hareketler için kullanılır. Canlılarda maddelerin uğradığı tüm kimyasal değişiklikler metabolizma olarak tanımlanır.

Metabolizmanın amacı;
1. Enerji yönünden zengin organik bileşikleri enerjisi düşük ürünlere doğru yıkarak
enerjiyi serbest bırakmak,
2. Enerji yönünden zengin depo maddelerinin sentezini yapmak,
3. Organizmaya dışarıdan giren veya metabolizma olayları sırasında oluşan zehirli
maddeleri zehirsiz hale dönüştürmektir.

Anabolizma basit moleküllerden proteinler, yağlar, karbonhidratlar ve nükleik asitler gibi
makromoleküllerin sentezlendiği metabolizma fazıdır.

Katabolizma karbonhidrat, yağ ve proteinlerin basit moleküllere yıkımı ile serbest enerjinin elde edildiği metabolizma fazıdır.

Makro besin ögeleri, vücut için yüksek miktarda ihtiyaç duyulan ve temel enerji kaynağı olarak kullanılan besin ögeleridir.

Mikro besin ögeleri, vücut için az miktarda ihtiyaç duyulan ve enerji içermeyen ancak birçok yaşamsal faaliyette anahtar rol oynayan besin ögeleridir.

Ortalama olarak proteinlerin %92’si, yağların %95’i, karbonhidratların ise %97’si sindirilerek emilebilir.

Bitkisel kaynaklı sindirilemeyen besinler besinsel lif olarak adlandırılır. Eksik tüketimi
kabızlık, hemoroid, kalın bağırsak kanseri, şişmanlık gibi medeniyet hastalıkları olarak adlandırılan problemlere sebep olmaktadır.

Bitkisel kaynaklı sindirilemeyen besinler besinsel lif olarak adlandırılır. Eksik tüketimi
kabızlık, hemoroid, kalın bağırsak kanseri, şişmanlık gibi medeniyet hastalıkları olarak adlandırılan problemlere sebep olmaktadır.

Alkol, enerji değerine sahip olmasına rağmen besin olarak kabul edilmez. Alkol sindirim
sırasında değişime uğramaz ve bozulmadan doğrudan karaciğere ulaşır. Burada enzimlerle asetaldehite dönüşür. Asetaldehitin karaciğer hasarının önemli bir kısmından sorumlu potansiyel toksik bir madde olduğu düşünülmektedir.

Tam istirahat halinde organların çalışması için harcanan enerji miktarına bazal metabolizma hızı (BMR) denir.

Bazal metabolizma hızı kişiler arasında farklılık gösterir. Çünkü;
1. Vücut büyüklüğü arttıkça harcanan enerji miktarı artar.
2. Büyüme dönemlerinde metabolizma hızlı olduğundan daha fazla enerji harcanır.
3. Vücut hastalıklarla mücadele ederken daha fazla enerji harcar.
4. Tiroid bezinin fazla çalışması bazal metabolizma hızını artırır.
5. Erkeklerin bazal metabolizma için harcadıkları enerji daha yüksektir.

BMR’nin belirlenmesi için kişi 12 saat açlıktan sonra tam istirahat halinde iken 10
dakika sürede tükettiği oksijen miktarı ölçülür, oksijen miktarı günlük tüketim miktarına
çevrilir ve oksijenin enerji eşdeğeri olan 4.825 ile çarpılarak harcanan enerji hesaplanır.
Bulunan değer aynı yaş, cinsiyet ve vücut yüzeyindeki ideal kişi değeri ile karşılaştırılır ve yüzde olarak ideallikten sapması belirlenir. Bu değerin ideal rakamlardan %±10-15 oranında sapması normal kabul edilir.

Vücudun günlük enerji gereksinimi bazal metabolizma hızı (BMR), fiziksel aktivite (PA) ve besinlerin termik etkisinin (TEF) toplamıdır.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) vücutta sağlığı bozacak şekilde anormal veya aşırı yağ birikmesini obezite yani şişmanlık olarak tanımlamıştır. Yetişkin erkeklerin vücut ağırlığının %15-18’i, kadınların ise %20-25’ini yağ dokusu oluşturmaktadır. Obezitede bu oranın erkeklerde %25, kadınlarda %30’un üstüne çıkmaktadır. 1948 yılına kadar hastalık olarak görülmeyen obezitenin, zamanla çok sayıda sağlık sorunuyla ilişkili olduğu anlaşılmıştır.

Beslenme sonucu alınan enerjinin harcanan enerjiden az olması durumunda vücutta depolanmış yağların harcanması söz konusu olmaktadır. Vücut yeterli enerjiyi besinlerden alamadığı zaman hareketlerini yavaşlatmak suretiyle enerji dengesi sağlamaya çalışır. Ancak bu yavaşlamanın yetmediği durumlarda depolanmış olan enerjiyi kullanır. Uzun süreli yetersiz enerji ile beslenme sonucunda zayıflık oluşmaktadır. Zayıflığın sebebi kimi zaman yetersiz besin alınması, kimi zamanda alınan besinlerin vücut tarafından tam anlamıyla emilememesi olabilir. Uzun süreli hastalıklar, kronik ishal, bağırsak parazitleri gibi etmenler besinlerin emilimine engel olmaktadır. Zayıflama ile birlikte hastalıklara olan direnç de azalacağından diğer sağlık problemlerini de beraberinde getirir.