Beslenmenin Önemi

Beslenme, insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli olan ögeleri, yiyecekler ile vücuduna alıp, kullanabilmesidir.

Beslenme bilimi beslenmede esas olan besin öğelerinin türleri, miktarları, özellikleri ve vücut çalışmasındaki işlevlerini, besinlerin bileşimi, fiziksel ve kimyasal özellikleri, tüketime kadar uygulanan işlemlerin besin kalitesine etkilerini, değişik yaş, cinsiyet, çalışma ve özel durumda olan bireyler ve gruplar için uygun beslenme planlarının yapılmasını inceler.

Besin ögelerinin vücudun gereksinmesi düzeyinden az alınması söz konusudur. Bazı besin ögelerinin yetersizliği ve bu yetersizliğe bağlı bazı hastalıkların ortaya çıkmasında artış (demir eksikliğine bağlı anemi vb), yeni doku yapımında azalma hatta durmaya bağlı büyüme ve gelişmenin durması ve/veya gerilemesi, mental gelişimin azalması hatta durması, vücut dokuları onarılamaması, enfeksiyonlara karşı vücut direncinin azalması söz konusudur.

Dengesiz Beslenme durumunda ise bazı besin ögeleri gereğinden fazla alınır. Gereksinimden fazla alınan karbonhidrat, protein ve yağ gibi besin ögeleri, vücutta yağ olarak birikir (Obezite). Metabolik ve kronik birçok hastalığın (şişmanlık, kalp-damar hastalıkları, bazı kanser türleri, şeker hastalığı vb) ortaya çıkmasına zemin hazırlanır ve bu hastalıkların ortaya çıkması hızlanır.

Beslenme tarzı, sigara alışkanlığı, uyuşturucu ya da aşırı alkol kullanımı, fiziksel aktivite ya da psikolojik stres, uyku süresi gibi yaşam tarzını oluşturan davranışlar, yaşam süresince vücudun sağlıklı ya da hastalıklı olup olmayacağının önemli ölçüde etkilemektedir.

• Ağır ve isteksiz hareketler
• Sağlıksız genel görünüşe (aşırı zayıf veya şişman)
• Pürüzlü, kuru, sağlıksız cilt yapısına
• Şişman veya zayıf vücut yapısına
• Sık sık baş ağrısından şikayet eden
• İştahsız, yorgun, isteksiz bir yapıya sahiptir.

Türkiye genelinde yapılan araştırmalar erişkinlerde obezitenin (beden kitle indeksi >30 kg/m²) kadınlarda %29- 35, erkeklerde %13-22 oranlarında önemli bir sorun olduğunu ortaya koymuştur. Obezite oranlarımız özellikle kadınlarda Avrupalı kadınlara göre oldukça yüksektir.

Kalp ve damar hastalıkları, diyabet, hipertansiyon, bazı kanser türleri, kas iskelet sistemi hastalıkları gibi hastalıkların oluşmasına, yaşam kalitesinin azalmasına ve ölümlere yol açan obezite, sadece küresel boyutta bir halk sağlığı problemi olmakla kalmayıp, ülke ekonomilerine olumsuz yönde etki eden bir unsur olarak da karşımıza çıkmaktadır.

• Besin üretimi, dağıtımı ve teknolojisinde yetersizlik ve düzensizlikler,
• Satın alma gücünün yetersizliği ve dengesizliği,
• Kültürel etmenler ve eğitim yetersizliği,
• Aile kalabalığı,
• Çevre koşullarının sağlık kurallarına uygun olmaması.

Besin ögelerinin vücudumuzun yapısı, fizyolojik ve metabolik durumu ile, aktivitelerin gerektirdiği, yani harcananı karşılayacak miktarda sağlandığı zaman “sağlıklı ve dengeli” bir şekilde beslenildiği söylenebilir. Vücudun büyümesi yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan ve besin ögelerinin her birinin yeterli miktarda alınması ve vücudumuzda uygun şekilde kullanılması durumu “yeterli dengeli beslenme” kavramı ile açıklanmaktadır.

‘Yeterli beslenme’ genellikle vücudun çalışmasını sürdürebilmesi için gerekli enerjinin sağlanabilmesi anlamına gelmektedir. ‘Dengeli beslenme’ ise, enerjinin yanı sıra bütün besin ögelerinin gereken miktarda sağlanması olarak ifade edilmektedir. Gereğinden az ya da çok besin tüketilmesi, sağlık sorunları oluşturduğundan dengesiz beslenme olarak tanımlanmaktadır.

• Bütün vücut fonksiyonlarının yerine getirilebilmesi için gerekli enerjinin sağlanabilmesi,
• Büyüme ve doku devamlılığının sağlanabilmesi,
• Vücut proseslerinin düzenlenmesinin sağlanabilmesi için gereklidir.

1. Grup: Ekmek, tahıllar, pirinç ve makarna
2. Grup: Sebzeler
3. Grup: Meyveler
4. Grup: Et, tavuk, hindi, balık, kurubaklagiller, yumurta ve çerez
5. Grup: Süt, yoğurt ve peynir

• Farklı gıda gruplarından çeşitli gıdaları tüketin.
• İdeal ağırlığınızı koruyun, fiziksel aktivitenizi karşılayacak kadar enerji alın.
• Tahıllı gıdaları, meyve ve sebze tüketimini arttırın.
• Yağ, doymuş yağ ve kolesterol içeriği yüksek gıdaları az tüketin.
• Şeker, tuz, alkol, kafein tüketimini azaltın.

• Sağlam ve sağlıklı bir görünüşe,
• Hareketli ve esnek bir bedene,
• Muntazam bir cilde, canlı ve parlak saçlara ve gözlere,
• Kuvvetli, gelişimi normal kaslara,
• Çalışmaya istekli kişiliğe,
• Boy uzunluğuna uygun vücut ağırlığına,
• Normal zihinsel gelişime,
• Sık sık hasta olmayan bir yapıya sahiptir.

Yeterli ve dengeli beslenme, vücudun gereksinimi olan lipid, protein, karbonhidrat, vitamin ve mineralleri sağlayacak besin maddelerinin vücuda alınmasıyla gerçekleşir.

Posa alımını arttırmak için haftada en az üç, dört öğün kurubaklagil tüketilmelidir.

Kırmızı et kolesterol ve doymuş yağ asiti içerdiğinden, kalp rahatsızlığı olan kişiler beyaz etleri tercih etmelidir (balık, tavuk, hindi vb).

Besin maddesi, gıda maddesi ya da yiyecek maddesi olarak da tanımlanır. Yenilebilen bitki ya da hayvan dokuları şeklinde tanımlanmaktadır. Besin maddesi su, organik veya inorganik ögelerden oluşmaktadır.

Dışarıdan vücudumuza almak zorunda olduğumuz, besinlerin bileşiminde bulunan, vücutta görevleri olan molekküler olarak tanımlanmaktadır. Besin ögeleri; protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral ve su gibi kimyasal bileşiklerdir. Besinler; vücuttaki görev ve kullanım alanlarına, biyolojik (fizyolojik) işlevlerine göre
ayrılmaktadırlar. Aşağıda bunlar açıklanmaya çalışılmaktadır;

• Enerji vericiler; Karbonhidratlar, yağlar, şeker içerenler, proteinler, vitaminler
• Büyütücü ve Onarıcılar; Yapı taşı görevi görenler, proteinler, yağlar, vitaminler
• Vücudun metabolik olaylarını düzenleyenler; Vitaminler, madensel maddeler ve eser (iz elementler) maddeler, elektrolitler ve su’dur.

1. Karbonhidratlar,
2. Proteinler,
3. Yağlar,
4. Vitaminler,
5. Mineraller
6. Su

Karbonhidratların başlıca görevleri, enerji oluşturmaktır. Vücudumuz için gerekli olan enerjnin yaklaşık %50 sini karbonhidratlar (nişastalı ve şekerli besinler) tarafından karşılanmaktadır. Karbonhidratlar, vücudun su ve elektrolit dengesinin sağlanmasına yardım etmektedirler. En çoğunlukla bitkisel besinlerde bulunmaktadır. Bitkiler çeşitlerine göre az veya çok karbonhidrat depo ederler.

Proteinler vücut hücrelerinin yaşaması için temeldir. Su haricinde en çok bulunan madde proteindir. Proteinler vücuttaki hücrelerin oluşması, gelişmesi ve gerektiğinde tamir edilmesi için gereklidir. En önemli kaynakları; yumurta, etler (kırmızı, beyaz), deniz ürünleri, süt ve sütten yapılan ürünler, kuru baklagiller, yağlı tohumlar ve tahıllardır.

Yağlar en ekonomik enerji kaynaklarıdır. Yağlar, aynı miktarlardaki karbonhidrat ve proteinlerin iki mislinden fazla kalori vermektedirler. Bazı vitaminlerin vücut tarafından emilmesi için yağlara ihtiyaç vardır. İnsan harcadığından çok daha fazla yediğinde vücudun yağ oranı artmakta, harcadığından daha az yediğinde ise azalmaktadır. Bu nedenle vücut yağı insanın başlıca enerji deposudur.

İnsanın yaşamsal faaliyetlerinin devam ettirebilmesi için vitaminlere de ihtiyacı bulunmaktadır. Her vitaminin kendine özgü işlevleri vardır ve hepsinin içeriği birbirinden farklıdır. Vitaminler enerji vermeyen besin ögeleridir. Vitaminler, besin maddelerinin iyi çalışmasını sağlarlar. Vitaminlerin bulunması, birçok hastalığın önlenmesinde, iyileştirilmesinde etkili olmuştur.

Yetişkin insan vücudunun yarısından fazlası (%59 kadarı) sudur. İnsan vücudunun kemik, deri, bağ ve yağ dokuları dışındaki kısmı su çözeltisi şeklindedir. Besin ögelerinin sindirimi, emilimi, taşınması, metabolizması, artık zararlı madelerin dışarı atılması, vücut ısısının denetimi, eklemlerin kayganlığı vücuttaki sıvı sayesinde olur.