TEMEL BAKIM VE REHABİLİTASYON-II

SVO, beyni besleyen damarlarda tıkanıklık veya beynin farklı bölgelerinde meydana gelen kanama tabloları ile karakterize klinik durumdur. Klinik tablo beynin etkilenen alanı ile ilişkili olarak değişkenlik göstermektedir. Sıklıkla hemipleji (vücudun bir yarısının felci) veya hemiparezi (vücudun bir yarısının kısmi felci) tabloları ile sonuçlanmaktadır. İnme aynı taraf alt ve üst esktremiteler, gövde, yüz ve ağız çevresi kasları etkilemektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

İnme vücudun bir yarısını ciddi derecede etkilemektedir. Zihinsel fonksiyonlar, duyusal fonksiyonlar, nöromüsküler ve hareketle ilişkili fonksiyonlar, yutma ve konuşma ciddi derecede etkilenebilmektedir. İnme öncesinde birçok yetişkin vücudun verdiği olumsuz işaretleri fark edemeyebilir. Bütün bu durumlar akut inmenin rehabilitasyonunu ciddi derecede etkileyebilmektedir. İnmenin erken dönem belirtileri (uyarıcı belirtiler) şu şekilde sınıflanabilir:

• Yüz, kollar ve bacaklarda (özellikle, vücudun bir yarısını etkileyen) ani zayıflık veya uyuşma
• Ani bilinç değişiklikleri (konfüzyon)
• Ani gelişen konuşma güçlükleri veya konuşmada bulanıklık
• Görme kaybı veya görmede bulanıklık
• Aniden gelişen yürüme güçlüğü, denge ve koordinasyon kaybı
• Sebebi bilinmeyen şiddetli baş ağrısı

Doğru cevap E seçeneğidir.

SVO geçirmiş hastanın fiziksel, duygusal ve sosyal açıdan desteklenmesi hastanın iyileşmesi bakımından önemlidir. Bireyin günlük yaşamda bağımsızlığını sağlamak, sosyoekonomik ve mesleki açıdan en iyi fonksiyonel kapasiteye ulaştırmak, ailesi/bakım personeli ve sosyal çevresi ile iletişimini desteklemek, hastanın üretkenliğini arttırmak ve yaşam kalitesini arttıracak uygulamaları gerçekleştirmek rehabilitasyonun en önemli amaçlarındandır. SVO hastasında erken dönem hasta bakım uygulamaları kapsamında, hekimin planladığı tedavinin düzenli işleyişini desteklemek, olası sorun ve komplikasyon gelişimini değerlendirmek ve gerekli durumlarda hekimi bilgilendirmek, gerekli önlemlerin alınmasına destek olmak yardımcı sağlık personelinin yapılabileceği uygulamalardandır. Hastanın hastanede yattığı süre içerisinde, yaşamsal bulgularının sık sık kontrol edilmesi önemlidir. Ne kadar önemsiz görünse de hastanın duyu, hareket ve fonksiyonları ile ilgili olarak herhangi bir değişiklik fark edilmesi durumunda mutlaka kaydedilmeli ve ilgili sağlık personeli bilgilendirilmelidir. Artan nörolojik problem, beyindeki ödem veya kanama alanlarındaki hasarı gösteren önemli bulgudur. Bakım ve rehabilitasyon uygulamalarından önce hastanın detaylı bir şekilde değerlendirilmesi gerekir. Özellikle günlük yaşam bağımsızlığı ve fonksiyonel düzeyi bakılmalıdır. Beslenme, boşaltım, giyinme, kişisel hijyen, hareket becerisinin yanı sıra evden dışarı çıkabilmek, alışveriş yapmak, yemek yapmak, ev işlerini yapmak ve sosyal aktivite katılımı da değerlendirilmelidir. Erken dönemlerde SVO’lu hastalar sıklıkla günlük yaşamdaki aktiviteleri gerçekleştirmede steksizlik yaşarlar. Bunun en önemli nedeni hissedilen güçsüzlük ve beceriksizliktir. Bu nedenle erken dönemde hastayı dinlemek, yapılacaklar ve yararları konusunda hastayı bilgilendirmek, onayını ve desteğini almak, rehabilitasyona aktif katılımını sağlamak gerekmektedir. İsteksiz olan hastada başarı elde etmek oldukça zor olacaktır.
İnme sonrası hasta bakım aktiviteleri; yatak yaralarının açılmasını önlemek, yeniden hareketliliği sağlamak, gelişebilecek eklem ve yumuşak doku problemlerini önlemek (deformite ve kontraktür), omuz çıkığını önlemek, pozisyon değişikliğini sağlamak, deri bakımı, bireysel bakım, tüple beslenen hastalarda beslenme yönetimi, bağırsak ve mesane kontrolü, aile/bakımverenin sorunla baş edebilmesine olanak sağlamak, evde bakım ve rehabilitasyonun devamlılığı konusunda eğitim vermek şeklinde özetlenebilir.
Hastaya sık sık pozisyon vermek ve pozisyonunu değiştirmek (yara riski yok ise 2 saatte bir) önemlidir. Erken dönemde mümkün olduğunca hasta sağlam tarafa yatırılmalıdır. Etkilenen tarafa yatırıldığında süre kısa tutulmalıdır. Erken dönemde ödem riski ve kafa içi basınç artış semptomları dolayısıyla hastanın başının dik tutulması (hafif yüksekte) önerilir. Fakat hasta sürekli yarı oturur veya tam oturur pozisyonda tutulursa kalça bükülü kalacağından eklem limitasyonları gelişebilir. Hastanın yüzükoyun yatmasına engel bir durum yok ise gün içinde 25-30 dk. yüzükoyun yatması sağlanmalıdır. Bu pozisyon kalça eklem limitasyonunu önlemek bakımından da önemlidir. Erken dönemde hastanın kafa içi basınç artışı olabileceğinden sık sık kontrol edilmesi, başının yüksekte tutulması gerekmektedir. Ikınma yoğun ve şiddetli öksürük, kusma, aşırı gürültü ve parlak ışık gibi faktörlerden kaçınmak gerekir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Hafif yaralanması olan hastada, hastanın sık sık bilinci ve algı düzeyi kontrol edilmeli eğer gerileme yaşanıyorsa, durum daha ciddi bir şekilde ele alınmalıdır. Hastanın en az 48 saat boyunca yorucu ve zor aktivite yapmaması önerilmelidir (araba kullanma, spor yapma, ağır cihaz kullanma gibi). Aşağıdaki belirti ve bulgulardan birine rastlanması durumunda hastanın en yakın sağlık kuruluşuna
başvurması gerektiği bilgisi verilmelidir:
• Aşırı uykulu olma
• Kulak ve burundan akıntı gelmesi (beyin
omurilik sıvısının dışarı aktığının göstergesidir.)
• Bulantı ve kusma
• Baş ağrısı
• Ense sertliği
• Nöbet/havale
• Görme problemleri (bulanık görme gibi)
• Davranış bozuklukları (huzursuz ve sinirli gibi)
• Motor becerilerde gerileme (yürüme ve denge bozuklukları gibi)

Doğru cevap E seçeneğidir.

TBY’li hastalar uzun dönem yatakta rehabilite edildiklerinden dolayı yatak içi mobilite ve yatak aktiviteleri ve pozisyon değişimi büyük önem taşımaktadır. Yatak yaralarını önlemek amacıyla havalı yatak (veya uygun özellikte yataklar) kullanmak uygun olacaktır. Hastanın gün içinde sırt üstü, sağa doğru yan yatma, sola doğru yan yatma ve eğer sağlık durumu açısından sakıncası yok ise yüzükoyun pozisyonda yatırılması ve 2 saatte bir pozisyon değişiminin yapılması önemlidir. Oturabilen hastalarda tam
oturma veya yarı oturma pozisyonu da denenmelidir. Pozisyonlama için yastık, minder ve yardımcı destekler kullanılabilir. Yardımcı sağlık personelinin hastanın pozisyonlanabilmesi için kullanılabilecek uygun destek konusunda bilgili olması gerekir. Trakeostomisi olan hastalarda hastayı yüzükoyun pozisyonda yatırmak sıkıntılı olabilmektedir. Hasta pozisyonlanırken kemik bölgelere bası gelmeyecek şekilde pozisyonlamak ve renk değişimi (kızarıklık) söz konusu olduğunda o bölgelere bası gelmeyecek şekilde pozisyonlanması konusunda dikkatli olmak gerekir. Özellikle dirsekler, kürek kemikleri, kalçalar, ayak bilekleri, kuyruk sokumu ve topukların olduğu bölgelerin desteklenmesi ve mümkün olduğunca az ağırlık gelecek şekilde pozisyon verilmesi sağlanmalıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Santral Kord Sendromu; 
Boyun bölgesindeki yaralanmalar sonucunda görülür. Kollarda ve ellerde belirgin güç kaybı vardır. Bacak hareketleri daha az etkilenir. Yaralanmanın altında duyu kayıpları gözlenir. Mesane kontrolünde de kayıplar yaşanabilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Anteriyor (Ön) Spinal Kord Sendromu; 
Yaralanmanın omuriliğin ön tarafında olduğu durumlarda görülür. Ön taraftaki bölgelerde motor (belirgin kuvvet kayıpları) ve duyu kayıpları söz konusudur. İdrar problemleri de görülebilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Gut: Gut hastalığı, halk arasında “zengin” veya “padişah” hastalığı olarak da bilinir. Geçmişte, bazı padişahların gut hastalığı nedeniyle vefat etmesi nedeniyle “padişah hastalığı” olarak bilinir. Sıklıkla, yeme-içme alışkanlığına bağlı gelişebilen bir hastalık olmakla birlikte, tek sebep bu değildir. Normalde, sağlıklı bir vücutta, vücuttan atılması gereken maddeler ürik aside dönüştürülerek vücuttan uzaklaştırılmaktadır. Özellikle, protein fazlasının vücuttan atılım yöntemi olan ürik asidin vücuttan uzaklaştırılmasında problem yaşanması, ürik asidin kandaki oranının artmasına ve daha sonra eklemlerde birikerek iltihaplanmaya neden olmasına vesile olur. Bu durum, gut hastalığı olarak adlandırılır. Aşırı ürik asit eklemler dışında böbreklerde de birikmektedir. Böbreklerde birikmesi, böbrek taş oluşumuna veya iltihaplanmalara neden olmaktadır. Proteinden zengin besinlerin sık sık tüketilmesi, hastalığın önemli nedenlerindendir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Osteoatrit: Osteoartrit, halk arasında “eklem kireçlenmesi” olarak bilinmektedir. Eklemlerde dejenerasyonla karakterize eklem hastalığıdır. Osteoatrit, eklem kıkırdak yapısında bozulmayla oluşur. Bunun sonucunda da eklem kıkırdağı altındaki kemik dokusunda değişiklikler gözlenir. Kemik ve eklemlerde meydana gelen değişiklikler, hareket kısıtlılıklarına ve ağrıya sebep olur. Doğru cevap C seçeneğidir.

İnmenin değiştirilebilir risk faktörleri; Hipertansiyon, Diyabetus mellitus, Kardiyak hastalıklar, Obezite, Beslenme, Yüksek kolesterol, Kontraseptif kullanımı, Sigara, Alkol olarak sıralanmaktadır.

İnmenin erken dönem belirtileri (uyarıcı belirtiler) şu şekilde sınıflanabilir:

TBY’ye maruz kalan hastalar benzer semptomlar göstermeyebilirler. Bazı hastalar hayati fonksiyonlarının desteklendiği koşullarda koma durumunda takip edilirken bazıları da günlük yaşam aktivitelerini destekli veya desteksiz gerçekleştirebilecek şekilde yaşamlarını sürdürebilirler. Yapılan çalışmalarda TBY’lerin erkeklerde kızlara göre daha fazla görüldüğü tespit edilmiştir. Bu oran, 0-4 yaş arası çocuklar, 15-19 yaş arası gençler ve 75 yaş ve üstü bireylerde daha fazladır. Beyin yaralanmalı hastalarda beynin etkilenen
bölümüne göre farklı sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu sorunlar, motor bozukluklar (hareket ve postür bozuklukları), kas tonus problemleri (kas sertlikleri, kas zayıflıkları), bilişsel bozukluklar, davranış problemleri (sinirlilik, depresif, agresif ruh hâli), kişilik değişiklikleri, karakter bozuklukları, konuşma bozuklukları, duyu kayıpları, havaleler, iletişim problemleri şeklinde olabilmektedir.

Omurilik yaralanması sonrası görülen klinik sendromlar, 6 gruba ayrılır: santral kord sendromu, Brown Sequard sendromu (lateral hasar), anteriyor (ön) spinal kord sendromu, periferal (kauda equina), posteriyor spinal kord sendromu ve konus medullaris sendromu.

Artritlerin en sık bilinenleri; romatoid artrit, osteoartrit ve gut hastalığıdır.

Romatoid artrit sınıflama kriterleri aşağıdaki gibidir:
1. Eklemlerde en az bir saat süren sabah sertliği (1 saatten uzun sürer)
2. Üç veya daha fazla eklem aralığında yumuşak doku sertliği
3. Eklem dışı bulgular (kalp, göz, sinir, akciğer tutulumu)
4. Deri altı nodüllerin (sertlik) bulunması
5. Eklemlerde simetrik etkilenim
6. Serumda romatoid faktör bulgusunun varlığı
7. El ve/veya bilek eklemlerinde radyografik hasarlar (erezyonlar) veya eklem çevresi osteopeni

Posteriyor (Arka) Spinal Kord Sendromu: Çok nadir görülür. Boyun, kollar ve gövdede ağrı ve yanma tarzı duyusal problemlerle karakterizedir. Üst ekstremitelerde hafif duyu ve kuvvet kayıpları söz konusudur. Belirgin kuvvet kaybı gözlenmez.

İnmenin Değiştirilemez Risk Faktörleri: Yaş, Cinsiyet, Irk, Genetik özellik

İnmeli hastalarda erken dönemde gelişebilecek sorunlar; bası yaraları, üriner sistem enfeksiyonları, denge kayıpları, düşme ve kırıklar, akciğer enfeksiyonları, derin ven trombozu, pulmoner komlikasyonlar ve havaledir.

Osteoatrit: Osteoartrit, halk arasında “eklem kireçlenmesi” olarak bilinmektedir. Eklemlerde dejenerasyonla karakterize eklem hastalığıdır. Osteoatrit, eklem kıkırdak yapısında bozulmayla oluşur.