TEMEL BAKIM VE REHABİLİTASYON-II

Dünya Sağlık Örgütüne göre Yetersizlik, Özürlülük ve Engelliliklerin Uluslararası Sınıflandırılması (International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps-ICIDH) özürlülük sürecini 3 kategoride ele almıştır;

• Yetersizlik (Impairment): Vücudun zihinsel, fiziksel veya işlevsel bozukluğudur. Yetersizlik doku, organ, ekstremite, fonksiyonel sistem ya da vücut mekanizmasındaki psikolojik, fizyolojik veya anatomik yapı ve fonksiyonların geçici, sürekli kaybı ya da anormalliğini ifade eder.
• Özürlülük (Disability): Yetersizlik sonucu fonksiyonel kapasitede azalma ya da kayıptır. Yetersizlik sonucu günlük aktiviteleri içeren beklenen davranış ve fonksiyonlarda eksiklik ya da aşırılıktır.
• Engellilik (Handicap): bir yetersizlik veya özür sonucu oluşan, yaşa, cinsiyete, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak kişiden beklenen rollerin sınırlanması veya yerine getirilememesi hâli olarak ifade edilir. Engellilik, yetersizlik ve özürlülüğün sosyal ve çevresel sonuçlarıdır. Doğru seçenek D'dir.

Engelli bireylerin rehabilitasyonu, bakım, tedavi, eğitim ve danışmanlık uygulamalarını kapsayan çok boyutlu, bu nedenle de birçok meslek grubunun birlikte çalışması gereken bir konudur. Engelli bireyin rehabilitasyonu ancak doktorlar, hemşireler, çocuk gelişim uzmanları, uzman psikologlar, eğitimciler ve ayrıca bireyin ve ailelerin gereksinimlerine göre bu gruba eklenebilecek profesyonellerle sağlanabilir. Hemşireler bireylerin sağlık bakımından birinci derecede sorumlu olup, diğer sağlık profesyonelleri ile karşılaştırıldığında hasta birey ve ailesi ile en fazla zaman geçiren meslek grubudur. Hemşireler engelli birey ve ailesinin, fiziksel, duygusal ve sosyal sağlığının korunması, geliştirilmesi, gerektiğinde bakımın sağlanması, eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, haklarının korunması ve savunulmasında rol alırlar. Doğru seçenek A'dır.

Bazı hastalarda mesane tam olarak boşaltılamayabilir. Bu durumlarda bireye düzenli olarak pasif egzersizler uygulanmalıdır. Gerekli ise evde sonda/katater ile idrarını nasıl boşaltılacağı öğretilmelidir. Kabızlık görülmesinde birçok faktör etkili olabilir; yetersiz lifli besin ve sıvı alımı, hareketin azalması, bağırsak hareketleri üzerine bazı ilaçların etkisi (örneğin, nöbet için kullanılan ilaçlar), karın kaslarının zayıf olması, defekasyon eylemini koordine etmede zorluk, defekasyon için uygun pozisyonu almada zorluk. Doğru seçenek D'dir.

Bedensel engeli olan bireylerin özellikle fiziksel kısıtlılıkla ilgili, duygularını ifade etmelerine fırsat verilmelidir. Bireyin değerli olduğunu hissetmesi sağlanmalıdır. İşitme engelli bireylerde ise yüz yüze iletişim sağlanmalıdır. Konuşurken göz teması kurulmalıdır. Eğitimlerde yazılı eğitim materyalleri, resim ve modellerin kullanılması iletişimi arttıracaktır. İşitme engelli bireyler iletişimde dudak okurlar bu nedenle iletişim sırasında ağız açık olmalı maske varsa çıkarılmalıdır. İletişimde sorunlar yaşandığı durumlarda işaret dili tercümanından destek alınabilir. Görme engelli bireylere dokunmadan önce sözlü olarak bilgi verilmeli ve izin istenmelidir. Çünkü bireye, beklenmedik ve/veya izinsiz bir dokunuş bireyde strese neden olabilmektedir. Doğru seçenek B'dir.

Damgalama engelli bireylerin en sık karşılaştığı sorunlardan biridir. Damgalanma, toplumun “normal saydığı” ölçülerin dışında olan bireylere, toplumdaki diğer bireyler tarafından saygınlığı azaltıcı nitelikte atıflarda bulunulmasıdır. Ne yazık ki engelsiz bireylere göre tasarlanmış bir yaşam düzeni içinde hayatını sürdüren engelli bireyler toplumda normal sayılan ölçülere uyamadığı için birçok alanda dışlanma ve damgalanmaya maruz kalmaktadır. Damgalanma engelli bireyin ve ailesinin zor olan yaşantısını daha da zorlaştırmaktadır. Hemşire bireyi, aileyi ve toplumu engelli bireylerin özellikleri ve gereksinimleri konusunda bilgilendirmelidir. Toplumu engelli bireylere yaklaşım konusunda bilinçlendirmelidir. Doğru seçenek E'dir.

Hemşireler, aile sağlığı merkezi, hastane ya da okulda engelli bireylerin izlemelerini sağlıklı bireyler gibi düzenli olarak yapmakla sorumludur. Çocukların ay/yaşına göre büyüme-gelişme izlemleri yapılmalı ve gelişimsel problemler erken dönemde belirlenmelidir. Çocuk ve yetişkinde aşılar aşı takvimine uygun olarak yapılmalıdır. Engelli bireylerin bakımında en çok dikkat edilmesi gereken husus yalnızca bireyin engeline odaklanmaktan çok bireyin tüm gereksinimlerini bütüncül olarak desteklemek olmalıdır. Öz bakım becerileri bu konuda yetersiz olan kişiler için çok önemlidir. Engelli olmayan kişiler gibi engelli kişiler de bedenlerini tanımalı ve bireysel bakımları ile ilgili gereken becerileri öğrenmelidir. Engelli kişilere bu becerileri öğretmek ve kendi kendilerine yapmalarına yönelik fırsatlar tanımak önemlidir. Güvenli çevre terimi, hem fiziksel hem ruhsal ve hem de sosyal yönden güvenli ortamı ifade eder.  Engelli bireylerin cinsel olarak yaşadıkları zorluklara rağmen, cinsel yaşamı ve çocuk sahibi olmayı engeli olmayan insanlar kadar hak ettikleri unutulmadan destek olunmalı ve yaşam kalitelerinin artırılması hedeflenmelidir.

Engelli çocuğu olan ailelerin en çok bilgi gereksinimine ihtiyaç duydukları, aile gereksinimleri sıralandığında maddi desteğin ilk sırada geldiği, ekonomik durumun önemli olduğu gözlenmiştir. Engelli bireye sahip olan ailelerin bilgi gereksiniminin yanında ekonomik kaynaklar ve fiziksel yükün azaltılması ve zaman yönetimi konularında rehberlik edilmelidir. Ailelere bu konularda yardım sağlanmalıdır.

Ailenin en sık yaşadığı sorunlardan biri fiziksel sağlık sorunlardır. Engelli bireyin bakımının uzun yıllar sürmesi, ailelerinin sık sık uykusuz kalmalarına, sürekli yorgunluk hissetmelerine, bel ve sırt ağrısı yaşamalarına yol açmaktadır. Fiziksel engelli çocukların bakım vericilerinde, yorgunluk, kol ve boyun ağrıları, bel fıtığı, migren, hipertansiyon, ülser ve ürtiker gibi fiziksel sağlık sorunlarının oluştuğu belirlenmiştir. Bu konunun incelendiği başka bir araştırmada, nöromüsküler hastalığı olan çocukların ebeveynlerinin % 85,4’ünün yukarıda bahsedilen fiziksel şikayetleri yaşadıkları belirtilmiştir. Çocuğun yaşı büyüdükçe ve bağımsız gerçekleştiremediği aktivite sayısı arttıkça bakım vericilerinin fiziksel sağlık sorunlarını daha fazla yaşandığı saptanmıştır.

Engelli bireylere sahip ailelerinin psikososyal gereksinimlerinin olduğu, bu gereksinimlerinin belirlenmesi ve giderilmesi gerektiği çok açık olarak görülmektedir. Özellikle bireyin bakımı ile yakından ilgilenen bakım vericilere / annelere yönelik olarak bilgi ve eğitim verilmelidir. Engelli bireye sahip olan ailelerin toplumsal servislerden daha fazla yararlanmaları sağlanabilir. Ailelerin gereksinimlerine göre, uzman psikologlar, eğitimciler, doktorlar, hemşireler, çocuk gelişimciler bu ailelerin bakımında yer alabilir.

Aileler, öğretmenler, sosyal hizmet uzmanları ve sağlık profesyonelleri, ihmal ve istismar konusunda dikkatli olmalıdır. Engelli bireylerle çalışan tüm görevliler engellilerin hakları hakkında bilgilendirilmelidir (UNICEF, 2013). Engelli bireyler zihinsel ve duygusal gelişimlerindeki sorunlar nedeniyle ihmal ve istismar davranışlarının farkında olmayabilirler. Bu nedenle, hemşireler engelli bireyi ihmal ve istismar bulguları yönünden mutlaka değerlendirilmelidir. Bu çocuklara, gençlere ve yetişkinlere istismar ve zorlama riski konularında eğitim verilmelidir. Aileler ihmal istismar davranışı ve riskler yönünden bilgilendirilmelidir.

Bir yetersizlik veya özür sonucu oluşan, yaşa, cinsiyete, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak kişiden beklenen rollerin sınırlanması veya yerine getirilememesi haline"engellilik" adı verilir. Doğru cevap C'dir.

Hemşire, engelli birey ve ailesinin, fiziksel, duygusal ve sosyal sağlığının korunması, geliştirilmesi, gerektiğinde bakımın sağlanması, eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, haklarının korunması ve savunulmasında rol alan özel eğitim ekip üyesidir. Doğru cevap D'dir.

Engelli bireylerde görülen Akut sağlık sorunu, hızlı başlayan ya da kısa süreli hastalıkları, bazen de her iki durumu birden tanımlamak için kullanır. Akut sağlık sorunları ani başlar ve genellikle kısa sürede tedavi edilir. Doğru cevap B'dir.

Engelli bireylerin fiziksel bakımı bireyin beslenme, boşaltım, solunum, hareket gereksinimi, ilaçların kullanımı, akut veya kronik sağlık sorunlarına müdahale ve girişimlerini içerir. Doğru cevap A'dır.

Özel gereksinimi olan bireylerin bilişsel yeteneklerinde bozulma, bozulmuş hareket yeteneği, nöromusküler sorunları (salya akması, çiğneme ve yutma sorunları), kontrolsüz vücut hareketleri, gastroözofageal reflü ya da nöbetleri olabilir. Bu durumlar bireyin yeterli ağız bakımı yapmasına/almasına engel olmakta ve ağız sağlığı sorunlarının gelişimi için yüksek risk oluşturabilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Engelli bireylerde görülen duygusal ve sosyal sorunlardan bazıları, iletişim sorunu, sosyal ilişkilerinde sorunlar, arkadaşlık sorunları, yalnızlık gibi sorunlarır. Doğru cevap C'dir.

Öz-bakım becerileri tuvalet eğitimi, kendi başına soyunup-giyinme, yeme-içme ve vücut temizliğidir (el ve yüzü yıkama, tırnağı kesme, saçın taranması ve bakımı, diş fırçalama ve banyo alışkanlığı). Doğru cevap A'dır.

Engelli bireylerin yaşadığı ortamlar (ev, araç/ trafik, iş yeri, okul, rehabilitasyon merkezi) güvenli hâle getirilmelidir. Merdivenlerde tırabzanların olması, köşeli mobilyalardan kaçınılması, geniş hareket alanının sağlanması için yaşanılan çevrede minimum düzeyde eşya bulundurulması, eşyaların kaymaması için sabitlenmesi örnek olarak verilebilir. Doğru cevap B'dir.

WHO engelli bireylerin engeli olmayanlara göre daha yüksek oranda şiddet mağduru olduğunu belirtmiştir. Aynı raporda kurum bakımı altındaki zihinsel yetersizliği olan kadın ve erkeklerde cinsel istismara maruz kalmanın yüksek oranda olduğu ifade edilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Fiziksel engelli çocukların bakım vericilerinde, yorgunluk, kol ve boyun ağrıları, bel fıtığı, migren, hipertansiyon, ülser ve ürtiker gibi fiziksel sağlık sorunlarının oluştuğu belirlenmiştir. Doğru cevap D'dir.