TEMEL BAKIM VE REHABİLİTASYON-II - Deneme Sınavı - 14

Etkili palyatif bakım, hasta ve aile fertlerinin ihtiyaçları gözetilerek, toplumsal kaynakların kullanımını sağlayan çoklu disiplinlerin iş birliği (birçok mesleğin aynı anda çalışması ile) doğrultusunda verilir. Bakım ekibinin önemli üyeleri doktor, hemşire, fizyoterapist, ergoterapist, eczacı, din görevlisi olmakla birlikte, bu ekip hastanın sağlık ihtiyaçları doğrultusunda daha da genişletilebilmektedir. Her ne kadar, ilgili disiplinde görev alan sağlık personeli alanında uzman olsa da palyatif bakımı verecek personelin, daha ileri ve özel eğitimden geçmiş olmaları ve konuya hakim olmaları beklenir. Doru cevap E seçeneğidir.

Sürekli başını geriye doğru atan bir bebek hastada beslenme oldukça zordur. Hastada besinlerin ağıza verilmesiyle ileaspirasyon riskiyle karşılaşılması çok yüksektir.

Ağrı değerlendirmesinde sorgulanacak parametreler şu şekildedir:

Ağrı ve/veya rahatsızlık hissiniz nerededir?

Şiddeti ne kadardır? (Mümkün olduğunca değerlendirme skalaları kullanılarak tespit edilmesi önerilmektedir.)

Yatakta veya tekerlekli sandalyede (veya her ikisinde) ağrınız oluyor mu?

Ağrınız ne kadar sürüyor?

Ağrınızı rahatlatan etmenler hangileridir?

Ağrınızı kötüleştiren (şiddetlenmesine neden olan) faktörler nelerdir?

Yan yatış pozisyonu, şiddetli engelli bireylerde bazen yüzükoyun pozisyondan çok daha fazla tercih edilen bir pozisyondur. Özellikle, hastanın yüzükoyun yatmasının sakıncalı olduğu durumlarda tercih edilmektedir. Yan yatış pozisyonu verilmeden önce, düşme riskini önleyebilmek amacıyla hasta yatakortasına yerleştirilmelidir. Hasta yan yattığı zaman,dizlerinin hafif bükülü olması, bacaklarının arasına yastık yerleştirilmesi (mümkünse üstte kalan bacak diğerinden biraz daha önde pozisyonlanır), üstte kalan kolunun altına yastık yerleştirilmesi ve hastanın geriye yuvarlanmasını önlemek için sırtının arkasına yastık yerleştirilmesi dikkat edilmesi gereken önemli ayrıntılardır. Ayrıca, ayağın dış yüzeyinde bulunan kemik çıkıntının desteklenebilmesi için altta kalan ayağın altına ince bir havlu yerleştirilir.

Yüzüstü yatma pozisyonunda, hastanın belinin altından bel boşluğunu desteklemesi için ince bir yastık veya çarşaf geçirilmelidir. Kusma veya reflüye bağlı aspirasyon riski olan hastaların mümkün olduğunca yüzükoyun yatırılmaması, yatırılacaksa da sık sık kontrol edilmesi ve gözlem altında kısa sürelerle (beslenmeden hemen sonra yapılmamalı) destekli pozisyon değişikliği sağlanarak yatırılması gerekmektedir. Ayrıca, hasta eğer yüzükoyun pozisyonu sevmiyor ve rahat edemiyorsa da pozisyonlama kontrollü yapılmalı veya alternatif bir pozisyon belirlenmelidir. Hastanın dizleri hafif bükülü pozisyonda yastıkla desteklenir.

Engelli çocuğu olan ailelerin en çok bilgi gereksinimine ihtiyaç duydukları, aile gereksinimleri sıralandığında maddi desteğin ilk sırada geldiği, ekonomik durumun önemli olduğu gözlenmiştir. Engelli bireye sahip olan ailelerin bilgi gereksiniminin yanında ekonomik kaynaklar ve fiziksel yükün azaltılması ve zaman yönetimi konularında rehberlik edilmelidir. Ailelere bu konularda yardım sağlanmalıdır.

Palyatif bakım, hasta bireylerde hastalığın ilerlemesiyle, hastanın yaşam kalitesinin ciddi derecede düşmesi ile birlikte hem hastanın hem de bakım verenlerin (ailelerin) yaşam kalitesini arttırabilmek amacıyla fiziksel, emosyonel, psikolojik, fizyolojik, mesleki ve sosyal potansiyellerin en üst düzeye çıkarılması yönünde yapılan bütün rehabilitasyon yaklaşımları ve çabalar olarak tanımlanmaktadır.

Hospis, son dönemlerini yaşayan hastaların bakımının sağlandığı kurumlardır. Yaşamın son 6 ayındaki (daha da az olabilmektedir) palyatif bakımı kapsamaktadır. Palyatif bakımda acıyı hafifletmek, hastanın yaşam kalitesini yükseltmek ve onurlu bir şekilde ölmesini sağlamak amaçlanır. Hospis bakımda ise ölüm sürecinin kalitesini arttırarak kişinin daha huzurlu ölmesini sağlamak hedeflenmektedir. Hospis bakımda ölüm normal bir süreç olarak kabul edilir. Palyatif bakım dendiğinde hospis bakımın da gerçekleştirildiği süreç anlaşılmalıdır.

Bakım ekibinin önemli üyeleri doktor, hemşire, fizyoterapist, ergoterapist, eczacı, din görevlisi olmakla birlikte, bu ekip hastanın sağlık ihtiyaçları doğrultusunda daha da genişletilebilmektedir. Her ne kadar, ilgili disiplinde görev alan sağlık personeli alanında uzman olsa da palyatif bakımı verecek personelin, daha ileri ve özel eğitimden geçmiş olmaları ve konuya hakim olmaları beklenir.

Palyatif bakım ekibindeki sağlık personeli, engelli birey ve ailesinin/bakım verenin ihtiyaçlarını ayrıntılı bir şekilde değerlendirmeli, ailenin beklentilerini detaylı bir şekilde dinlemeli, iletişim kurulabiliyor ise engelli hasta ve ailesinin beklentilerine ve kararlarına saygı duymalı, hasta ve bütün aile fertleri için uygun destek ve bakım hizmetini sağlamalı, hasta ve yakınlarının yaşam kalitesini en üst düzeye yükseltebilmek amacıyla uğraşmalı ve hastada görülebilecek olası problemler hakkında fikir sahibi olarak rehabilitasyon planlarını geliştirebilmelidir.

Palyatif bakımda üzerinde durulan ve uygulanan temel prensipler aşağıdaki gibidir:

1. Semptom yönetimi

2. Takım çalışması

3. İlişkiler ve iletişim

4. Hastalık süresinde ve ölümden sonra hasta yakınlarına destek

Engelli bireylerde palyatif bakım ilkeleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Engelli birey ve ailesinin bilgi gereksiniminin tespit edilerek giderilmesi

• Engelli birey ve ailenin yaşadığı sorunlar ve ihtiyaçları doğrultusunda bireysel olarak değerlendirilmesi

• Engelli birey ve ailenin/bakımverenin yaşam kalitesinin değerlendirilmesi ve arttırılması

• Aileler için sosyal, emosyonel, psikolojik, manevi (dini) destek sağlanması

• Engelli bireyin fiziksel semptomlarının değerlendirilmesi

• Ekonomik imkânlar ve koşullar doğrultusunda destek sağlanması

• Aile/bakımverene dinlenme desteğinin sağlanması

• Ölüm sırası bakım

• Yas sürecinin desteklenmesi

Palyatif bakım hizmetleri ülkemizde, birinci basamak sağlık hizmetleri kapsamında aile hekimliği, evde bakım hizmetleri, KETEM’ler, belediyeler ve sivil toplum örgütleri ile birlikte yürütülmektedir. İkinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti olarak da hastane merkezlerinde verilmektedir.

Engelli hastalarda palyatif bakım için tespit edilmesi gereken en önemli parametreler aşağıda özetlenmiştir:

• Erişim hakkı

• İletişim

• Palyatif bakım için temel ihtiyaçların belirlenmesi

• Total ihtiyaçların belirlenmesi

• Semptom yönetimi

• Yaşamın sonlandırılabilmesi konusunda karar oluşturabilme

• İlgili bütün bireyleri dahil etme: aile, arkadaşlar, bakıcılar gibi

• İş birliği yapma

• Aile ve bakımverenleri destekleme

• Hastayı ölüme hazırlama

• Yas tutan kişiyi destekleme

Palyatif bakım dönemindeki hastada sıklıkla karşılaşılabilecek sorunlar aşağıda listelenmiştir: • Ağrı • Yorgunluk • Ağız problemleri • Solunum güçlükleri • Anoreksiya (yeme ve sıvı tüketme yetersizlikleri), zayıflık • Sinirli, kaygılı hissetme (Anksiyete), hüzün, depresyon • Kabızlık • Öksürük • Disfaji (yutma güçlüğü) • Hıçkırık • Kaşıntı • Uykusuzluk • Bulantı ve kusma • Bası yaraları (yatak yaraları) • Huzursuz bacak sendromu ve bilinç bulanıklığı • Terleme

Kabızlık sorunu olan hastalarda dikkat edilebilecek faktörler ve alınacak önlemler şu şekilde sıralanabilir: • Hastanın sıvı tüketimini arttırmak • Hastanın bilincinin yerinde olması durumunda, fiziksel aktivite düzeyini arttırmak ve hareketliliğini sağlamak • Yürüme, fiziksel aktivite olarak sıklıkla önerilen aktivitelerdendir. Hastanın gün içinde ev içi ve ev dışı belli mesafelerde yürümesi/ yürütülmesi sağlanmalıdır. • Hastayı lifli gıdalarla beslemek • Fizyoterapistler tarafından uygulanan ve program olarak önerilen egzersizlerin devamlılığını sağlamak, fizyoterapi programının devamlılığını desteklemek

Anestezi, dokunmayı anlayamama'dır.

Termanaljezi, ısıya karşı duyarlılığın olmamasıdır.

Ağrı hissini anlayamama durumuna analjezi adı verilir.

Vücudun etkilenen bölgelerinde hafif dokunma veya nazik okşama gibi ağrısız uyarıların ağrılı olarak algılanmasına disestezi adı verilir.