TEMEL BAKIM VE REHABİLİTASYON-I

Engellilik, insan varlığının bir parçasıdır ve yaşamın herhangi bir döneminde ortaya çıkabilir. Dünyada bir milyardan fazla engelli bireyin yaşadığı tahmin edilmektedir. Türkiye’de bu rakam yaklaşık 8,5 milyondur ve engelli bireyler toplam nüfusun %12,29’unu oluşturur.

Temelde engelli bireylerin sağlıklarını korumaları ve devam ettirmeleri kişisel ve çevresel faktörlere bağlıdır. Hem kişisel hemde çevresel faktörler sağlığı olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir. Kişisel faktörler, bireyin kendisine ait özelliklerdir ve kişinin mevcut sağlık durumundan ya da hastalığından bağımsızdır. Yaş, ırk, eşlik eden diğer sağlık problemleri, yaşam şekli, eğitim düzeyi ve karakteri kişisel faktörlere örnektir. Çevresel faktörler, kişinin yaşadığı
fiziksel, sosyal ve tutumsal ortamı içine alır. Değişik çevreler hastanın sağlığı üzerinde değişik etkiler yaratabilir. Çevresel faktörler, bireysel ve sosyal faktörler olmak üzere ikiye ayrılır. Kişinin yaşadığı ev, çalıştığı işyeri veya okulu, ailesinin, arkadaşlarının davranış ve tutumları bireysel çevresini oluşturur.

İkincil korunma, hastalığın erken dönemde tespit ve tedavi edilmesini içerir. Bu hastalıklar genellikle düzenli olarak yapılan sağlık taramaları ile ortaya çıkarılır. Bu sayede hastalıkların zarar verici etkilerinin ve bu hastalıklara ek olarak gelişebilecek sağlık problemlerinin azaltılması ya da önlenmesi hedeflenir. Örneğin yüksek tansiyon, inme (felç) için bir risk faktörüdür. Yüksek tansiyonu olan kişilerin erken dönemde tespit edilmesi, ilaçlarla tansiyonunun kontrol altında tutulması, egzersiz yapmaları ve sağlıklı beslenmeleri için yönlendirilmesi
inme geçirme riskini azaltır.

“Engelliler ve Sağlıklı İnsanlar 2010” a göre engelli bireylerde sağlığın devam ettirilmesi dört ana koşula bağlıdır. Bu koşullar; sağlıklı bir çevrenin ve sağlıklı yaşam alışkanlıklarının desteklenmesi, ikincil sağlık sorunlarının yani komplikasyonların önlenmesi, engelli bireylerin sağlıklarını korumaya ve iyileştirmeye yönelik ihtiyaçları hakkında bilinçlendirilmesi ve sosyal aktivitelere katılımının teşvik edilmesidir.

Fiziksel Uygunluk
Sağlıklı olmak ve günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmek için, vücut sistemlerinin birlikte çalışma yeteneği olarak tanımlanır.

Fiziksel Aktivitenin Yararları
• Erken ölüm riskini azaltır.
• Koroner arter hastalığı riskini azaltır.
• İnme riskini azaltır.
• Yüksek tansiyon riskini azaltır.
• Kan lipid profilini düzenler.
• Tip 2 diyabet riskini azaltır.
• Metabolik sendrom riskini azaltır.
• Kolon, meme ve akciğer kanseri riskini azaltır.
• Kilo kontrolüne yardım eder ve obeziteyi engeller.
• Fiziksel uygunluğu geliştitir.
• Düşmeleri önler.
• Kalça kırık riskini azaltır.
• Depresyonu azaltır.
• Kemik yoğunluğunu arttırır.
• Uyku kalitesini geliştirir.

Dünya Sağlık Örgütü, yetişkin bireylerin haftada en az 150 dakika orta şiddetli veya 75 dakika yüksek şiddetli bir aerobik fiziksel aktivite programına katılmalarını önermektedir. Buna, haftanın en az iki günü,
kas kuvvetlendirme aktivitelerinin eklenmesi önerilmektedir. Aerobik aktiviteler, vücudun büyük kaslarının çalıştığı, ritmik ve uzun süre devam eden hareketlerdir.

Obezite, vücutta sağlığı bozacak miktarlarda yağ birikmesidir. Obezite, günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki en önemli sağlık sorunlarından biri hâline gelmiştir. Obezite yetişkinlerde, vücut kütle indeksinin (VKİ) hesaplanması ile belirlenir. Vücut kütle indeksi; vücut ağırlığının (kg), boy uzunluğunun (m) karesine bölünmesi ile elde edilir. Vücut kütle indeksi 25’in üzerinde olan bireyler kilolu, 30’un üzerinde olan bireyler de obez olarak adlandırılır. Örneğin, boyu 1,60 m ve kilosu 60 kg olan bir kişinin vücut kütle indeksi 23,43 kg/m2’ dir. Obezite; kalp hastalığı, inme, diyabet, yüksek tansiyon ve kanser gibi pek çok kronik hastalık için önemli bir risk faktörüdür. Amerikan
Kalp Derneğine göre, kalp-damar hastalıklarının önlenmesi için vücut kütle indeksinin 18,5 ila 24,9 arasında olması gerekmektedir. Amerika’da her yıl
300.000 kişi sağlıksız beslenmenin ve yetersiz fiziksel aktivitenin neden olduğu obezite ile ilişkili hastalıklar nedeniyle hayatını kaybetmektedir.

WHO’nun beslenme ile ilgili önerileri aşağıda yer almaktadır.
• Mümkünse mevsiminde ve çiğ olarak, günde en az 400 gram sebze ve meyve tüketin.

İş yeri güvenliği: Engelli bireylerin iş yeri güvenliğinin sağlanması önemli bir diğer unsurdur. Engelli çalışanlar, aynı işi yapan diğer çalışanlarla
benzer risklere maruz kalırlar. Ancak engelli bireyler mevcut durumlarından dolayı ek risklerle de karşı karşıya kalabilirler. Ülkemizde, 4857 Sayılı
İş Kanunu’nun 30. maddesine göre 50 ve üzerinde işçi çalıştıran iş yerlerine engelli birey çalıştırma zorunluluğu getirilmiştir.

Herhangi bir kaza ya da hastalık, ilgili vücut yapılarında bir ‘bozukluk’ meydana getirir. Bu bozukluk, etkilenen vücut kısımlarının görevlerini düzgün bir şekilde yapmasına engel olur. Örneğin kas hastalıklarında, vücutta bulunan kaslar harabiyete uğrar ve bunun sonucunda zayıflar. Bacak kaslarındaki zayıflık kişinin yürümesini zorlaştırır ya da imkânsız bir hâle getirir. Buna ‘aktivite limitasyonu’ denir.

“Engelliler ve Sağlıklı İnsanlar 2020” ise sağlığın sosyal belirleyicilerine odaklanır ve bunu beş başlık altında ele alır. • Ekonomik denge • Eğitim • Sağlık ve Sağlık Hizmetleri • Muhit ve İnsan Ürünü Çevre • Sosyal ve Toplumsal Katılım

“Engelliler ve Sağlıklı İnsanlar 2010” a göre engelli bireylerde sağlığın devam ettirilmesi dört ana koşula bağlıdır. Bu koşullar;

‘Engelliler ve Sağlıklı İnsanlar 2020’’ye göre Engelli bireyler ve toplumun diğer üyeleri arasında sağlık alanındaki eşitsizliğin kaldırılması için verilen öneriler aşağıda maddeler hâlinde verilmiştir. • Toplumların ulaşılabilir olması konusunda cesaretlendirilmesi, • Toplum yaşamının özendirilmesi, • Çevredeki engellerin kaldırılması, • Engelli bireylere uygun sağlık hizmetlerinin sağlanması, • Eğitim ve iş fıratlarının verilmesi, • Sosyal katılımın geliştirilmesi, • Gerekli teknoloji ve yardım araçlarına ulaşımın sağlanması, • Engelli bireylerin, halk sağlığı veri toplama çalışmalarına dahil edilmesi, • Engelli bireylerin sağlığı sürdürme faaliyetlerine dahil edilmesi, • Sağlık çalışanlarının engellilik ile illgili bilgi düzeylerinin geliştirmesi için eğitim olanaklarının arttırılması

Tablo 7.1 Fiziksel Aktivitenin Yararları

Engelli bireylerin sağlıksız beslenmeleri ve fiziksel aktivite düzeylerinin az olmasına etki eden faktörler aşağıda sıralanmıştır. • Sağlıklı yiyecek seçeneğinin olmaması • Çiğneme ve yutma problemleri • Kilo alımına ya da iştahta değişikliklere neden olan ilaçlar • Kişinin egzersiz yapmasına engel olan kişisel ve çevresel koşullar • Ekonomik zorluklar • Aile ve sosyal desteğin yetersiz olması

WHO’nun beslenme ile ilgili önerileri aşağıda yer almaktadır. • Mümkünse mevsiminde ve çiğ olarak, günde en az 400 gram sebze ve meyve tüketin. • Diyetinizde bakliyatlara ve ceviz, badem gibi gıdalara yer verin. • Toplam enerjinin %10’undan azını rafine şekerlerden alın. • Toplam enerjinin %30’undan azını yağlardan alın. Doymuş yağlara oranla doymamış yağları tercih edin. • Günlük tuz tüketimini 5 gramın altına indirin. • Paketli gıdalardan mümkün olduğunca kaçının. • Yeterli miktarda sıvı tüketin.

İnsanlarda güvenlik becerilerinin gelişimi, yaş ve gelişim, yaşam şekli, hareketlilik düzeyi ve sağlık koşulları, duyusal-algısal değişiklikler, kognitif farkındalık, duygusal durum, iletişim becerileri ve güvenlik farkındalığı gibi çok sayıdaki faktörden etkilenir.

Zorbalık uygulayan kişiler, aile üyeleri, bakıcılar, arkadaşlar, sağlık çalışanları, öğretmenler, suçlular ya da tanımadığı kişiler olabilir. Engelli bireylerin en sık karşılaştığı durumlar aşağıda maddelenmiştir. • Fiziksel şiddet • Cinsel istismar dahil her tür cinsel şiddet • Duygusal istismar, sözlü saldırılar veya aşağılama • Tıbbi bakım da dahil olmak üzere günlük yaşam içindeki kişisel ihtiyaçların ihmal edilmesi

Fiziksel Uygunluk

Sağlıklı olmak ve günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmek için, vücut sistemlerinin birlikte çalışma yeteneği olarak tanımlanır