TEMEL BAKIM VE REHABİLİTASYON-I

Bağımsız: Hasta sözel veya manuel yardımsız bir şekilde transferini gerçekleştirebilir (bazı durumlarda, yardımcı ekipman veya alet kullanılabilir). Yardımlı: Hasta aktiviteyi zamanında ve güvenli bir şekilde gerçekleştirebilmek için birinin yardımına ihtiyaç duyar. Bu yardım; fiziksel yardım, oral veya taktil (dokunsal) destekler, yönlendirmeler şeklinde olabilir. Gözlemle birlikte (Gözlem altında): Hastanın aktiviteyi zamanında ve güvenli bir şekilde gerçekleştirebilmesi için hemen yanında duran biri tarafından fiziksel destek, oral veya taktil (dokunsal) destek, yönlendirme yapması gerekir. Fakat hastanın yanında duran kişi hastaya dokunmaz. Hasta gerekli aktiviteyi zamanında ve güvenli bir şekilde yapar. Modifiye bağımsız: Hasta aktiviteyi gerçekleştirebilmek için adaptif veya yardımcı bir cihaza ihtiyaç duyar (örneğin; kaydırma tahtası, yatak rayı, mobilya gibi), hasta aktiviteyi zamanında ve güvenli bir şekilde gerçekleştirir. Minimal yardımlı: Hasta aktivitenin %75’ini veya daha fazlasını gerçekleştirir. Aktiviteyi tamamlayabilmek için yardıma ihtiyaç duyar. Doğru yanıt D’dir.

Hastanın transferi gerçekleştirilmeden önce mutlaka iyi bir planlama ve organizasyon yapılmalıdır. Transfer gerçekleştirilmeden önce mutlaka hasta bilgilendirilmesi yapılmalı, manevralar sırasında hastanın yapması gerekenler ve beklentiler anlatılmalı ve gerekirse hastanın görebilmesi için öncelikle terapist veya diğer sağlık görevlisi kendi üzerinde veya hasta yakınları üzerinde aktiviteyi göstermelidir. Transferden önce hastanın olayı ve yapılması gerekenleri iyice anladığından emin olunmalıdır. Her şeyden önce, aktivite sırasında gelişebilecek riskler konusu iyice araştırılmalı ve güvenlik önlemlerinin alındığından emin olunmalıdır. Hastanın, güvenlik sınırları içerisinde yapması gerekenleri hem mental hem de fiziksel olarak yerine getirebileceğinden mutlaka emin olunmalıdır. Fiziksel uygunluk kadar hastanın aktiviteyi gerçekleştirmek için mental olarak da hazır olması sağlanmalıdır. Bazı durumlarda, hasta transfer aktivitesini gerçekleştirebilecek yeteneğe sahip olsa bile henüz mental olarak hazır olmadığından veya isteksiz olduğundan dolayı başarısızlık yaşanabilir veya yaralanma riski oluşabilir. Doğru yanıt C’dir.

Transfer tipleri hastanın veya engelli bireyin günlük yaşamdaki bağımlılık derecesine göre adlandırılmaktadır. Doğru yanıt A’dır.

Klinisyen aktiviteyi gerçekleştirirken, üst ekstremite kuvvetini kullanarak hastayı kaldırmadan yana doğru kaydırmaya ve beline binen yükü azaltmak amacıyla dizlerini kırarak (özellikle, yatağın klinisyenden yüksek olduğu durumlarda) hareketi gerçekleştirmeye dikkat etmelidir. Ayrıca, klinisyen sadece ellerini değil önkollarını hastanın altına geçirerek ellerinin zarar görmesini engellemelidir. Doğru yanıt E’dir.

Hasta, sırtüstü pozisyondan yan yatma pozisyonuna alınmadan önce yan döneceği tarafta yeteri kadar mesafenin olduğundan emin olunmalı ve güvenlik önlemleri alınmalıdır. Aynı zamanda, yatağının sabitlendiğinden (varsa tekerlekleri kilitlenmelidir) emin olunmalıdır. Hastanın döneceği tarafta klinisyen, bakım veren durmalıdır. Bu durum hastanın düşme riskini ve yaralanma riskini azaltır. Klinisyen yüzü hastaya dönük hastanın döneceği tarafta  durur. Daha sonra klinisyen, hastayı hafifçe  kürek kemiğinden (omuzu da destekleyecek şekilde) ve pelvisinin yukarı bölümünden yuvarlayarak yana dönmesine yardımcı olur. Eğer hasta, sol tarafına doğru döndürülecekse aktivite öncesinde hastanın sağ bacağı sol bacağının üstünde çaprazlanmalı, sağ kolu da göğsünün üstüne yerleştirilmelidir. Hastanın dönecek olduğu taraftaki kolu gövdesinin yanına avuç içi yukarı bakacak şekilde, dirsek düz ve el hafif kalçanın yanında biraz altına alınır gibi yerleştirilecektir. Hasta, yan pozisyona alındıktan sonra biraz daha yuvarlanarak yüzükoyun yatış pozisyonu sağlanmış olur. Hastanın kolunun gövdenin altında kalması durumunda kolu kurtarılır. Bunun için aynı taraf pelvisi biraz kaldırılarak kol altından çekilir. Doğru yanıt C’dir.

Mobilite aktiviteleri sıklıkla, hastanın yatak içi hareketliliğini tanımlamak amacıyla kullanılmaktadır. Hastanın bu aktiviteleri gerçekleştirebilme durumu bağımsız, bir veya birkaç personel tarafından sağlanan yardımla birlikte veya ekipman kullanımı ile mümkün olabilmektedir. En sık kullanılan hareketler, sırtüstü pozisyondan yana doğru kayma hareketi, sırtüstü pozisyonda yukarı doğru kayma, sırtüstü pozisyonda aşağı doğru kayma, sırtüstü yatma pozisyonundan yan yatma pozisyonuna gelme, sırtüstü pozisyondan yüzükoyun pozisyona gelme, yüzükoyun pozisyondan sırtüstü pozisyona gelme ve yatmadan oturmaya gelme pozisyonudur. Ayrıca, yataktan oturmaya gelme, oturma pozisyonundan ayağa kalkma aktiviteleri de mobilitenin önemli basamaklarındandır. Mobilite aktivitelerinin gerçekleştirilebilmesi için sıklıkla kullanılan ekipmanlar, yatak rayları, baş üstü yatak kenarı barları şeklindedir. Doğru yanıt A’dır.

Transfer hastanın en güçlü olduğu taraftan en zayıf olduğu tarafa doğru yapılmalıdır. Transfer aktivitesinin ne zaman başlayacağı mutlaka belirtilmelidir. Örneğin, “Ben üç deyince başlayalım.” gibi bir ifade ile net bir şekilde zamanlama belirtilmelidir. Transfer    sırasında her iki yüzeyin eşit yükseklikte olması sağlanmalıdır veya mümkün olduğunca yüksek seviyeden daha alçak seviyeye doğru transfer aktivitesi gerçekleştirilmelidir. Transfer sırasında yardımcı ekipman gerekiyorsa (kaydırma tahtası, bel kemeri, kaldıraç kemer, baston, yürüteç gibi) transfer öncesinde hazır bulundurulmalıdır Transfer sırasında, hasta alışana kadar hastanın yanında bulunulmalıdır. Mümkün olduğunca, hastanın zayıf vücut bölgesi tarafında durulmalıdır. Hastanın yardım ihtiyacı olduğunda mutlaka desteklenmelidir. Doğru yanıt D’dir.

Transfer tahtası kullanılarak tekerlekli sandalyeden yatağa transfer gerçekleştirilirken dikkat edilmesi gereken noktalar; hasta öğrenip alışana kadar yalnız bırakılmamalı, tahtanın iyice yerleştirildiğinden emin olunmalı ve hastanın ellerini nasıl kullanması gerektiği uygulamalı bir şekilde iyice öğretilmelidir. Doğru yanıt A’dır.

Hasta, bağımsız bir şekilde yerden sandalyeye geçecek olduğunda bacak ve kol kaslarını etkin bir şekilde kullanmalı, gövdeyi düz bir şekilde tutabilmelidir. Eğer hastanın tek taraf etkilenimi söz konusu ise hasta, sandalyenin önünde ve sandalyeye çok yakın duracak şekilde durur. Hasta sandalyeye transfer sırasında, sağlam ve kuvvetli olan taraf kolunu kullanacak şekilde durur. Örneğin, sol taraf felçli bir hastanın sandalyeye transferi sırasında hasta sağ kolunu sandalyenin üstüne yerleştirir ve sandalyeye iyice yanaşır. Sağ koluna ağırlığını aktarırken aynı anda kendini yukarı doğru çekerek ağırlığını dizlerine aktarmaya çalışır ve diz üstü pozisyona gelir. Sağlam ve kuvvetli olan sağ dizini öne doğru alır, sol bacağına da ağırlığını aktarır. Sandalyenin üstündeki kuvvetli koluna kendi ağırlığını verirken, sırtını sandalyeye döndürerek kuvvetli bacağından destek alarak sandalyeye oturur. Doğru yanıt C’dir.

Yardımcı, yardım edilecek bireyin arkasına geçer ve kollarını bireyin koltuk altından geçirerek ellerini de dizlerinin ön yüzüne yerleştirir ve bireyin gövdesini iyice öne doğru iterek aradaki mesafeyi kapatır. Böylelikle, bireyin ağırlığı da alt ekstremitelerine (bacaklarına) aktarılmış olur. Daha sonra, birey iyice öne doğru alınır ve bir el bireyin kalçasının altına yerleştirilir, o sırada engelli birey transferin gerçekleştirildiği taraftaki eli ile sandalyeden destek alır ve engelli bireyin yerden kalkması ve sandalyeye geçmesi ve oturması sağlanır. Doğru yanıt B’dir.

Transfer hastanın en güçlü olduğu taraftan en zayıf olduğu tarafa doğru yapılmalıdır. Örneğin, sol tarafı felçli bir hastanın transfer aktiviteleri vücudunun sağ tarafı kullanılarak gerçekleştirilmelidir.

Yatma pozisyonunda bağımlı transfer Bu transfer yöntemi, oturma pozisyonunda yardımla dahi bir yüzeyden diğer yüzeye hareket ettirilemeyen (veya hareket ettirilmesinde sakınca olan) ve maksimum fiziksel desteğe ihtiyacı olan hastalarda kullanılır. Duruma göre bir, iki veya üç yardımcı personel veya özel bir yardımcı ekipmanın kullanımı ile gerçekleştirilir. Bu yardımcı ekipman, mekanik bir kaldıraç olabileceği gibi plastik transfer tahtası, yatak pedi olabilir.

Klinisyen yüzü hastaya dönük hastanın döneceği tarafta durur. Daha sonra klinisyen, hastayı hafifçe kürek kemiğinden (omuzu da destekleyecek şekilde) ve pelvisinin yukarı bölümünden yuvarlayarak yana dönmesine yardımcı olur.

Tekerlekli sandalyeden yatağa geçmeden önce sandalye yatağa 45°’lik açıda olacak şekilde yanaştırılır.

Hasta transfer aktivitesini bağımsız gerçekleştiremiyor ise klinisyenin yardımı (ve hatta bazen birkaç kişinin yardımı) ile gerçekleştirebilir. Yardım aşamasında transfer kemeri de kullanılabilir. Bu şekilde transfer aktivitesi gerçekleştirilirken tekerlekli sandalye transfer edilecek yatağa yanaştırılır ve kilitlenir. Hastanın bel kemeri var ise takılır ve hasta bilgilendirilir. Hastanın ne zaman ve nasıl transfere başlayacağı belirtilmelidir. Örneğin, “Hazır, başla” veya “Bir, iki, üç, başla” komutlarıyla başlanacağı net bir şekilde belirtilmelidir. Hastaya, sandalyenin ucuna kayması, başını öne eğmesi ve ağırlığını öne doğru aktararak yavaş yavaş ayağa kalkması gerektiği, bu arada yardım edileceği belirtilmelidir. Klinisyen, bu sırada hastanın önünde hastayı bel kemerinden tutarak ayağa kalkmasına yardımcı olur. Hasta, ayağa kalkarken dizlerini kilitleyebilmesi için klinisyen kendi dizlerini hafif bükerek hastanın dizlerini geriye doğru itmeye çalışır. Klinisyen bu sırada, beline zarar gelmeyecek bir pozisyondadır (dizleri hafif bükülü, belinden eğilerek değil, dizlerini kırarak hareketi gerçekleştirir). Hasta, yavaş yavaş döndürülerek yatak kenarına oturtulur. Hasta, güvenli bir pozisyona alınmadan asla yanından ayrılmamak gerekir. Hasta, destekli ve güvenli oturma pozisyonuna veya sırtüstü yatma pozisyona alınmalıdır. Yatak kenarında oturan hastanın bacaklarından tutulur ve kollarını kullanarak yatağın ortasına doğru kendini geriye doğru kaydırması istenir.

Minimal yardımlı: Hasta aktivitenin %75’ini veya daha fazlasını gerçekleştirir. Aktiviteyi tamamlayabilmek için yardıma ihtiyaç duyar.

Orta derece yardımlı: Hasta aktivitenin %50 ile %74’ünü gerçekleştirir. Aktiviteyi tamamlayabilmek için yardıma ihtiyaç duyar.

Maksimal yardımlı: Hasta aktivitenin %25 (yüzde yirmibeş)’i ile %49 (yüzde kırkdokuz)’unu gerçekleştirir. Aktiviteyi tamamlayabilmek için yardıma ihtiyaç duyar.

Transfer hastanın en güçlü olduğu taraftan en zayıf olduğu tarafa doğru yapılmalıdır. Örneğin, sol tarafı felçli bir hastanın transfer aktiviteleri vücudunun sağ tarafı kullanılarak gerçekleştirilmelidir.

Hastaya “Beni anladınız mı?” gibi sorular sormaktan kaçınmak gerekir. Çünkü hastalar böyle durumlarda anlamamış olsalar dahi soruya “Evet” olarak yanıt verirler.