TEMEL BAKIM VE REHABİLİTASYON-I

Malnutrisyon: Bir ya da daha fazla besin ögesinin vücut dengesini bozacak şekilde uzun süre yetersiz ve dengesiz alınmasıdır.
Malnutrisyon büyüme, gelişme geriliğine neden olmaktadır.

Yutma güçlüğü olan bireylere yönelik dikkat edilecek noktalar aşağıda yer verilmiştir.
• Yutma güçlüğü olan bireylere besinleri püre haline getirilerek, kalori miktarları artırılarak (fındık, fıstık, süt, avakado, et gibi besin tüketimi) verilmelidir. İlerleyen dönemde ihtiyaca göre tüp ile beslenmeye geçildiğinde sağlık ekibinin uygulamaları izlenmelidir. Ayrıca;
• Terapist tarafından önerilen ilkeler takip edilmelidir.
• Su, süt gibi ince sıvıların tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Sabırlı olunmalıdır. Yemek için zaman ayırılmalıdır.
• Yemek yerken ve içecek tüketirken birey dik oturtulmalıdır.
• Terapist aksini iletmedikçe pipet kullanılmamalıdır.
• Sıvı yutmada güçlük yaşayan bireylere çay kaşığıyla küçük miktarlarda sıvı verilmelidir.
• Her beslenmede küçük miktarlar denenmelidir.
• Yiyecek hastanın ağzında hissedebileceği kısma konulmalıdır.
• Beslenme sonrasında ayna ile hastanın ağzı kontrol edilmelidir.

Sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenme için yapılması gerekenler;
• Az ve sık, her gün 3 ana, 3 ara öğün şeklinde beslenilmelidir.
• Her öğünde et ve ürünleri, süt ve ürünleri, sebze ve meyveler, ekmek ve tahıllardan oluşan 4 temel besin grubundan besin alınmalıdır (Şekil 2.2).
• Farklı öğünlerde aynı besin grubundan farklı besinler seçerek çeşitlilik sağlanmalıdır.
• Posa ve lif miktarı yüksek olan kuru baklagil, sebze, meyve ve kepekli tahıllar tüketilmelidir.
• Susama hissi olmasa bile her saat başı bir bardak su içerek günde en az 8-10 bardak su tüketilmelidir.
• Yağ tüketimi sınırlanmalı; margarin, kuyruk yağı gibi katı yağların yerine sıvı yağ kullanılmalı ve kırmızı et yerine beyaz et tercih edilmelidir.
• Yemekler haşlama, ızgara ve fırında pişirme ile hazırlanmalıdır, kızartma, kavurma ile yemek hazırlanmalıdır.
• Günde bir çay kaşığı (6 gram) tuzdan fazla tuz tüketilmemeli, turşu, salamura, salça, gibi besinler az tüketilmelidir.
• Kabızlığı önlemek için sabahları aç karnına ılık su içilmelidir.
• Yemek yerken mutlaka dik oturulmalıdır.
• Ağız ve diş rahatsızlıkları tedavi ettirilmelidir.
• Yemek hazırlamak için kullanılan besinler kokmamış, çürümemiş, ekşimemiş, küflenmemiş, son kullanım tarihi geçmemiş taze
ve temiz olmalıdır.
• Sabahları aç karna düzenli olarak kilo tartılmalıdır

Ağız ve diş bakımını gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken noktalar;
• Dişler yumuşak, naylon kıllı ve yuvarlak uçlu diş fırçası ile fırçalanmalıdır.
• Dişler her yemekten sonra ve akşam yatmadan önce olmak üzere mutlaka günde en az iki kez fırçalanmalıdır.
• Dişler fırçalanamıyorsa (özellikle şekerli, limonlu, asitli yiyeceklerden sonra) her yemekten sonra ağız su ile çalkalanmalıdır.
• Diş fırçası kıl demetleri birbirinden ayrılıp, dağıldığında veya eğildiğinde, 2-3 ayda bir veya soğuk algınlığı geçirdikten sonra değiştirilmelidir.
• Diş macunları flüorit içermelidir.
• Şeker ve karbonhidrat içeren gıdaların tüketimi azaltılmalıdır.
• Bireyin takma dişleri (protez) var ise yemeklerden sonra temiz su ile fırçalanmalıdır.
• Takma dişler kullanılmadığında günde 6-8 saat su içinde, kapalı temiz bir kapta bekletilmelidir.
• Takma dişler gece yatarken çıkarılmalıdır.
• Engellilerde klasik ağız bulgusu olarak diş etlerinde kanama, çürük dişler, kötü ağız kokusu, yutma problemleri, salya akıtma
problemleriyle sıklıkla karşılaşılmaktadır, bu nedenle önerilen (hekimin) sıklıkta diş hekimi kontrolüne gidilmelidir.

• Ayak ve tırnak bakımı özellikle banyodan sonra yapılmalıdır.
• Banyo dışında da ayaklar her gün yıkanmalıdır. Bireyin ayakları su dolu kabın içinde ılık su ile sabunlu yumuşak bir bezle üstü, tabanı, parmak araları yıkanmalı ve durulanmalıdır. Yıkamanın ardından ayaklar, özellikle parmak araları tek tek çok iyi bir şekilde kurulanmalıdır
• Nasırlar kesilmemeli, kopartılmamalı, sağlık ekibine başvurulmalıdır.
• Parmak araları, tırnak kenarları ve ayak tabanları her gün değerlendirilmelidir.
• Kaşıntı, kızarıklık, yara varsa sağlık ekibine başvurulmalıdır.
• Tırnak makası bireye özel olmalıdır.
• El tırnakları yuvarlak, ayak tırnakları düz kesilmelidir.
• Bireyin çoraplarının pamuklu, yumuşak ve sıkmayan çoraplar olması sağlanmalıdır.

Susama hissi olmasa bile her saat başı bir bardak su içerek günde en az 8-10 bardak su tüketilmelidir.

Uyku, insan yaşamının yaklaşık 1/3’ünü kaplayan fizyolojik bir gereksinimdir.

Biyomedikal değerlendirmede; vitamin, mineral, protein, kan yağ düzeyleri, kemik yoğunluğu ölçümleri, yutma değerlendirmesi
yer almaktadır.

Tuvalet sonrası temizlik tuvalet kağıdı ile yapılmalıdır.
• Temizlik erkeklerde önden arkaya doğru (penisin ucundan başlanarak yukarıya doğru), erkeklerde sünnet derisi yukarı doğru
çekilerek yapılmalıdır.
• Engelli bireyin kullanacağı tuvalet bireysel durumuna göre düzenlenmelidir. Tutamak, komod ve yükseltilebilen tuvaletler kullanılmalıdır.
• Her bireyin komod, sürgü ya da ördeği kendine ait olmalı, her kullanımdan önce çamaşır suyu ile yıkanıp durulanmalıdır.
• Perine bölgesi (dış genital organları kapsayan alan) temizlenirken ve kurulanırken tek hamlede işlem yapılmalıdır.
• Perine her zaman temiz ve kuru tutulmalıdır.
• Perine bölgesinin kıllarla örtülü olduğundan bölgenin temizliği çok önemlidir. Kılların tıraş edilmesi, sonrasında sabunlu su ile yıkanması gerekmektedir.
• Adet gören kadınlarda perine temizliği çok daha önemli olup pedler 3-4 saatte bir değiştirilmelidir.
• Tuvalet hijyeni kapsamında vücut temizliği, iç çamaşırının hergün değiştirilmesi, çamaşırların beyaz pamuklu ve kişiye özel olması
gerekmektedir.
• Tuvalet hijyenini sağlarken bireyin mahremiyetini koruyacak uygulamaların yapılması gerekmektedir (odanın kapısı kapatılmalı, paravan kullanılmalı, birey örtülmeli).
• Boşaltım sorunu olan bireyler için yatak koruyucu pedler, tek kullanımlık ya da yıkanabilir pedler, çamaşırlar ve su geçirmez
çamaşırlar kullanılabilmektedir.

Var olan bilişsel ve gelişimsel engele bağlı olarak besinleri yeme, çiğneme, nedeniyle beslenmede zorluklar yaşanabilmekte, emilim bozuklukları, motor bozukluklar, bakım verenin beslenme ve beslenmeye ilişkin bilgi eksiklikleri de beslenme sorunlarının yaşanmasına neden olabilmektedir (Groce ve diğ.2013).

Beslenme değerlendirmesi antropometri, biyomedikal, klinik, diyet ve çevresel değerlendirmeyi içermelidir.

• Antropometri değerlendirmesinde; Kilo, boy, baş çevresi, kas kalınlığı ve bel çevresi gibi ölçümler yer almaktadır.

• Biyomedikal değerlendirmede; vitamin, mineral, protein, kan yağ düzeyleri, kemik yoğunluğu ölçümleri, yutma değerlendirmesi yer almaktadır.

• Klinik değerlendirmede; cilt, diş, saç değerlendirmesi, uyku alışkanlıkları, bağırsak alışkanlıkları, bulantı olması, kullandığı ilaçlar değerlendirilmelidir.

• Diyet başlığında; yenilen besinler, besin gruplarına göre dağılımları, tüketilen sıvı miktarı, beslenme biçimi, diyetleri, alerjileri sorgulanmalıdır.

• Çevresel değerlendirmede; Besin hijyeni, besin güvenliği, zehirlenme riski ele alınmalıdır

Antropometri değerlendirmesinde; Kilo, boy, baş çevresi, kas kalınlığı ve bel çevresi gibi ölçümler yer almaktadır.

Aşağıdaki durumlarda klinik yutma değerlendirmesine başvurulmalıdır: 

• Beslenme 30-40 dakikadan uzun sürüyorsa
• Aşırı öğürme varlığı
• Sert gıdaların zor yutulması
• Çocuklarda gelişimsel beslenme özelliklerini yapamama
• Anormal çiğneme davranışları
• Sürekli olarak besini reddetme
• Besini ağızda tutma
• Besinlerin hepsini reddetme
• Belirli besinleri tüketme
• Yemek yemek için zorlama ve kandırmaya gerek duyma
• Bakım verenin zorlanması
• Yutma güçlüğü tarif edilmesi
• Besinlerin hava yoluna kaçtığını düşünme
• Yutma durumunda değişiklik olması
• Beslenmeye bağlı öksürük, ses değişikliği yaşanması
• Yemek sonrası bulantı, kusma, ishal yaşanması
• Kilo değişikleri olması

Geniş bir yelpazeye sahip olan engelli olma durumu bireyin yeme ve yutma bozukluklarına neden
olabilmektedir. Beslenme sorunları tanıya göre değişiklik gösterebilmektedir: 

- Serebral Palsi

- Epilepsi

- Otizm

- Demans

Yeme sorunlarının en sık nedeni yutma güçlüğü/disfajidir. Özellikle sinirkas iletim bozukluğu olan hastalar bu sorunu sık yaşamaktadır.

• Bilişsel durum ile beceri arasındaki uyumsuzluk arttıkça yemek yeme ile ilgili düzenlemeler önemli olmaktadır. • Beslenme düzeninin sürdürülmesinde bireyin katılımını kültürüne uygun bir biçimde bireysel beslenme eğitimi vermek önemlidir. • Hastaya en sevdiği yiyecekler, neleri sevip sevmediği sorulmalıdır. Beslenme ile ilgili kültürel özellikleri dikkate alınmalıdır. • Kişinin beceri düzeyine göre resimler, videolar kullanarak evde yemek pişirmeyi teşvik edici eğitimler önerilmektedir. • Bireyin yapabildiği kadar kendi yemeğini kendisinin yemesi sağlanmalıdır. • Yemek saatleri aceleye getirilmemelidir, hastalara zaman verilmelidir. • Engelli birey ile bakım veren ilişkisi korunmalıdır (“Bakım veren ne zaman, nerede ve nasıl yeneceğine, engelli birey ne kadar yiyeceğine karar vermelidir”). • Beslenmede yeni besinleri baskı yapmadan yavaş yavaş denetilmelidir. • Beslenme öncesinde hastanın yorgunluk durumu değerlendirilmelidir.

Yutma güçlüğü olan bireylere yönelik dikkat edilecek noktalar aşağıda yer verilmiştir.
• Yutma güçlüğü olan bireylere besinleri püre haline getirilerek, kalori miktarları artırılarak (fındık, fıstık, süt, avakado, et gibi besin tüketimi) verilmelidir. İlerleyen dönemde ihtiyaca göre tüp ile beslenmeye geçildiğinde sağlık ekibinin uygulamaları izlenmelidir. Ayrıca;
• Terapist tarafından önerilen ilkeler takip edilmelidir.
• Su, süt gibi ince sıvıların tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Sabırlı olunmalıdır. Yemek için zaman ayırılmalıdır.
• Yemek yerken ve içecek tüketirken birey dik oturtulmalıdır.
• Terapist aksini iletmedikçe pipet kullanılmamalıdır.
• Sıvı yutmada güçlük yaşayan bireylere çay kaşığıyla küçük miktarlarda sıvı verilmelidir.
• Her beslenmede küçük miktarlar denenmelidir.
• Yiyecek hastanın ağzında hissedebileceği kısma konulmalıdır.
• Beslenme sonrasında ayna ile hastanın ağzı kontrol edilmelidir.

Down Sendromu: Gece uyanma, gündüz uykululuk, uyumaya direnme gibi sorunlar görülebilir. Ayrıca uyku apne sendromu da sıklıkla görülmektedir.

Kişisel temizlik (bireysel hijyen) kişinin sağlığını korumak ve devam ettirmek için gereklidir (MEGEP, 2011).
Kişisel temizlik uygulamaları;
• Vücut salgıları, atıkları ve geçici mikropların vücuttan uzaklaştırılmasını sağlar.
• Rahatlama, dinlenme ve gevşeme sağlar.
• Genel görünümü olumlu hâle getirir.
• Özgüveni artırır.