TEMEL BAKIM HİZMETLERİ

Yaşlılarda beslenme sorunları özbakımı etkileyen önemli faktörler arasında yer almaktadır. Özellikle yaşlılarda sıkça görülen problemlerden olan malnutrisyon; yani yetersiz beslenmenin erken tanınması ve tedavisi hayat kurtarıcı olabilmektedir.

Günlük yaşam aktiviteleri ve enstrumental günlük yaşam aktivitelerinin ve bunları değerlendirne testlerinin bilinmesi özbakımda da son derece önemlidir. Yaşlının bağımsızlık derecesini anlamaya yönelik ve günlük bireysel bakım ihtiyaçlarını da ortaya çıkaran testlerdir.

2010 yılından itibaren uygulamaya geçen evde sağlık hizmeti, aile hekimi tarafından yaşlının evde bakımı, belediyelerin evde bakım destekleri, evde barınma ve temel ihtiyaç destekleri gibi evde bakıma yönelik faaliyetlerin arttırılması, evde bakımın geliştirilmesi son derece etkin ve ekonomiktir. Evde bakım yaşlı bakımının bugün en önemli ve dinamik konusudur ve ülkemizde gelişmektedir.

Yaşlının yaşadığı evde tuvalet, banyo ve buralara ev içinde yaşlının ulaşımı son derece önemlidir. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır Özellikle düşmelerin önlenmesinde ve acil durumlarda son derece yararlıdır. Tuvalet ve banyoya giden antrede ve tuvalet yanında; duş yanında tutunma barları olmalıdır. Tutunma kolları duvarda yatay eksende iyi sabitlenmiş olmalıdır. Tutunma barlarının çapı 4-5 cm olmalı ve zeminden 90-100 cm yükseklikte yerleştirilmelidir. Banyo kapısı mekanı daraltmamak için dışarıya açılmalıdır. Banyo zemini kaymaz, ışık ile parlamayan özellikli malzemeden yapılmalı ve döşemeler ıslak bırakılmamalıdır. Zemin ile duvar rengi kontrast oluşturacak şekilde farklı renklerden yapılmalıdır. Giriş ve çıkışlarda düşmelere neden olabileceğinden küvetten kaçınılmalıdır. Oturaklı duş sistemi tercih edilmelidir. Armatürler kolay açılır kapanır özellikte olmalıdır. Banyoda havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı güvenliği olmalıdır. Banyo dolapları ve havalandırma sistemleri eşya üzerine çıkmada, ulaşılabilecek yükseklikte olmadır.

Evde yangın çıkma, gazdan zehirlenme, kesici aletlerin varlığı gibi durumlarda bazı yaşlılarda daha sık sorun görülmektedir. Demansı olan yaşlılar, yatağa bağımlı olan yaşlılar için bu tür riskler ve güvenlik daha da fazla önem kazanmaktadır.

Yaşlıların şikayetlerini doktora söylemedikleri, infeksiyon belirtilerini yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak algılamaları, sosyokültürel etkiler, yaşlının kognitif kapasitesindeki azalmalar, demans ve depresyon sıklığının yaşlılarda artması, infeksiyon hastalıklarına yönelik tanısal işlemlerin bu yaş grubunda güçlükle yapılması, kronik hastalıkların sayısının çokluğu, ilerleyen yaşla hastalıklara yanıtın değişmesi (ateş yanıtı, lökositoz gibi klasik infeksiyon bulgularının yokluğu) yaşlıda tanıyı geciktiren faktörlerdendir.

Kolay değerlendirilebildiği için rutin fizik muayene sırasında mutlaka incelenmelidir. Diş protezlerinin temizliği de son derece önemlidir. Mantar veya diğer infeksiyonlar açısından ağız bakımı son derece önemlidir. Ancak tükürük salgısının yaşlılıkta düzenli olarak takip edilmesi gerekmez. Yaşlanma ile ağızda tükrük salınımının yavaşladığı düşünülmüştür. Ancak normal sağlıklı bir erişkinde azalmış tükrük salınımı normal kabul edilmemelidir. Yaşlanma ile tükrük bezlerinin yapısı değişse de yeterli salgıyı yapacak rezerve sahiptir. Bu nedenle ağızda kuruluk yaşa bağlanmamalıdır.

Alzheimer hastalarında çok ya da az yeme, uygunsuz yeme şeklinde davranışlar görülebilir. Hastalığın erken ve orta evresinde bazen kontrolsüz aşırı yemeler görülebilir. Hasta yemek yediğini unutup tekrar tekrar yemek isteyebilir. Yemek zevkleri değişebilir. Ancak Alzheimer hastalığında asıl büyük sorun orta evreden itibaren ve özellikle ileri evrede hastanın yeterince beslenememesidir. Hatta ne yediğini, yemek yemenin önemini, ne zaman yediğini hatırlamayabilir. Yaşlılarda beslenme sorunları sıktır ama Alzheimer hastalarında daha fazladır. Yaşlıda tat duyusu, koku duyusundaki azalmalar, el titremeleri olanlarda çatal kaşık tutma zorlukları; yaşlının dişlerinin yetersiz oluşu, yaşlıda yetersiz beslenme (malnutrisyona) olasılığını arttırmaktadır. Beslenme sorunu-yetersiz beslenme Alzheimer hastasında süreci kötüleştiren en önemli etkenlerin başında gelmektedir. Hastanın genel sağlığı, infeksiyon direnci, kuvveti, dengesi, yürümesi gibi bir çok konu beslenme yetersizliğinden olumsuz etkilenir. Yetersiz beslenme durumu mutlaka tespit edilmelidir. Yaşlının, diğer hastalıklarına göre de uygun bir diyet planı hekimi ve varsa beslenme uzmanı ile birlikte yapılmalıdır

Özbakımın ihtiyaçlarının saptanması ve bunlardaki değişiklikler bizlere yaşlının sağlık durumu hakkında da bilgi vermektedir. Bu alanların test edilmesi için geliştirilen ve en sık kullanılan ölçek Barthel’in Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir.

Barınma sadece yaşanan yeri değil; yaşanan yerin ısınma, temizlik, güvenlik kısımlarını da içermektedir.

Tuvalet ve banyoya giden antrede ve tuvalet yanında; duş yanında tutunma barları olmalıdır. Tutunma kolları duvarda yatay eksende iyi sabitlenmiş olmalıdır. Tutunma barlarının çapı 4-5 cm olmalı ve zeminden 90-100 cm yükseklikte yerleştirilmelidir.

Yaşlıların güvenliğinde bir başka konuda yaşlılığa bağlı ortaya çıkan fiziksel değişiklikler ve hastalıklara uygun yardımcı araçların (işitme aygıtı, gözlük, baston vb) kullanımının sağlanmasıdır.

Yaşlanma sürecinde, infeksiyon hastalıklarını kolaylaştıran fizyolojik değişiklikler vardır. Prostat hipertrofisi, rahim sarkması, idrar torbası hastalıkları idrar yolu infeksiyonlarını; mukosilier kleransın azalması, öksürük refleksinin azalması, sık aspirasyon, diyabet-kronik obstrüktif akciğer hastalığı, alkol öyküsü, kalp yetmezliği, gibi kronik hastalıklar, boğaz florasında ajan patojenlerin kolonizasyonu (Streptococcur Pnemoniae, Hemofilur Influensa, Klebsiella Pnemoniçe), bakımevlerinde yatanlarda gram negatif bakterilerin kolonizasyonu pulmoner infeksiyonların sıklığını arttırır.

Beslenme immün sistemi destekler, bağışıklığı arttırır, yara iyileşmesini destekler, yara oluşumunu azaltır, dengeyi olumlu etkiler; demansın önlenmesinde ve tedavisinde dahi önemli etkileri vardır. Yaşlının hastalıklarına göre mutlaka özel ve ayrı beslenme planı yapılmalıdır. Hipertansiflerde tuz kısıtlaması yapılması hekime danışılarak önemli bir destektir. Ayrıca yaşlılarda, yetişkin bireylerden farklı olarak besin alımını etkileyebilecek faktörlere de dikkat edilmesi gereklidir.

Yeterli ve dengeli beslenme her yaş grubunda olduğu gibi yaşlılarda da çok önemlidir. Bakım, tedavi, kronik hastalıklar ve bunlara uygun beslenme programları yaşlının sağlığını ve fonksiyonelliğini belirgin etkilemektedir. Yaşlılarda B12 vitamin eksikliği sıktır, D vitamini eksikliği sıktır; bu iki vitamin sıklıkla yerine konmalıdır, hekime danışılarak; ancak özel durumlar dışında bu iki vitamin harici bir beslenme desteğine gerek yoktur. Bu tür ihtiyaçların doğal ürünlerle giderilmesi önemlidir.

Yetersiz beslenme malnutrisyon terimini en iyi açıklamaktadır

Yaşlıda B12 ve D vitamin eksikleri sıktır ve tedavide yerine konulmalıdır

Aciller yaşlılar için barınma yeri alternatiflerinden değildir

Mesane yaşlılıkta ağız ve diş sağlığında konu içerisinde yer almamaktadır.

İdrar kaçırmaya uygun önlemler ve temizlik yöntemlerine gerek yoktur ifadesi yaşlılarda temizlik ile ilgili yanlıştır