TEMEL BAKIM HİZMETLERİ

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geriatrik yaş grubunu 65 yaş ve üzeri olarak tanımlanmıştır. Ülkemizde 2010 yılı rakamlarına göre 65 yaş üstü nüfus %7.1, yaklaşık 5 milyon yaşlı seviyelerindedir. Ortama yaşam süresi ise 2008 yılında erkeklerde 70.6 ve kadınlarda 75.7 olarak bildirilmiştir.

Yaşlının özbakımı son derece önemlidir. Kendisinin yapabilmesi, yardıma ihtiyacı olması, bağımlı ya da bağımsız olması, fonksiyonel yapısı son derece belirleyicidir. Giyinmesi, barınması, yemek yemesi, güvenligi ve sürekli temizliği ve hijyeni bu özbakımın temelini oluşturmaktadır. Bu bölümde özbakımın bu elemanları tüm yönleriyle değerlendirilmektedir.

alanların test edilmesi için geliştirilen ve en sık kullanılan ölçek Barthel’in Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir. Bu testin amacı hastanın günlük işlerinde ne yaptığını kaydetmektedir. Hastanın ne yapabileceğini öğrenmek hedeflenmemiştir.

Yine 2010 yılından itibaren uygulamaya geçen evde sağlık hizmeti, aile hekimi tarafından yaşlının evde bakımı, belediyelerin evde bakım destekleri, evde barınma ve temel ihtiyaç destekleri gibi evde bakıma yönelik faaliyetlerin arttırılması, evde bakımın geliştirilmesi son derece etkin ve ekonomiktir. Evde bakım yaşlı bakımının bugün en önemli ve dinamik konusudur ve ülkemizde gelişmektedir.

Temizlik vücut temizliği, tuvalet ile ilgili temizlik, banyo ile ilgili temizlik, ağız ve diş sağlığı farklı kısımlarda yaşlılar için ayrı ayrı ele alınmalıdır. Eger yaşlı yıkanamayacak durumda ise silinme, tüm vücut veya bir kısmın silinmesi, bu sırada uygulanacak malzemeler ve yöntemler yaşlı hasta için ayrı ayrı bilinmelidir. Yatakta tam silme, yatakta saç yıkama, elbise giydirme çıkartma, ağız ve diş bakımı, burun bakımı, kulak bakımı, kapalı gözün bakımı, tırnak bakımı, yatak ve malzemelerinin temizliği, tuvalette eğitim ve destek, kusma var ise kusma sonrası temizlik, duş ile temizlik temizliğin farklı alanlarıdır. Temiz su en önemli temizlik aracıdır ancak uygun ve gerekli durumlarda vücut temizleme ürünleri yara oluşmasını engellemektedir ve ve hijyenik durumu desteklemekte ve infeksiyonları engellemektedir.

Yaşlının yaşadığı evde tuvalet, banyo ve buralara ev içinde yaşlının ulaşımı son derece önemlidir. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır Özellikle düşmelerin önlenmesinde ve acil durumlarda son derece yararlıdır. Tuvalet ve banyoya giden antrede ve tuvalet yanında; duş yanında tutunma barları olmalıdır. Tutunma kolları duvarda yatay eksende iyi sabitlenmiş olmalıdır. Tutunma barlarının çapı 4-5 cm olmalı ve zeminden 90-100 cm yükseklikte yerleştirilmelidir. Banyo kapısı mekanı daraltmamak için dışarıya açılmalıdır. Banyo zemini kaymaz, ışık ile parlamayan özellikli malzemeden yapılmalı ve döşemeler ıslak bırakılmamalıdır. Zemin ile duvar rengi kontrast oluşturacak şekilde farklı renklerden yapılmalıdır. Giriş ve çıkışlarda düşmelere neden olabileceğinden küvetten kaçınılmalıdır. Oturaklı duş sistemi tercih edilmelidir. Armatürler kolay açılır kapanır özellikte olmalıdır. Banyoda havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı güvenliği olmalıdır. Banyo dolapları ve havalandırma sistemleri eşya üzerine çıkmada, ulaşılabilecek yükseklikte olmadır.

Evde ve yaşlının üzerinde yaşlının kimlik bilgileri, bir sorun olması durumunda ulaşacağı acil durum telefonları ve yapması gerekenler küçük notlar olarak yer almalıdır. Ev içinde mobil telefon olması, tuşların büyük olması, yaşlının kolay kullanabilmesi, teknoloji kullanılarak yaşlı evinin alarm sistemleri ile ve acil durumlarda yardım isteme sistemleri ile modernize edilmesi ideal önerilerdendir.

Yeterli ve dengeli beslenme her yaş grubunda olduğu gibi yaşlılarda da çok önemlidir. Bakım, tedavi, kronik hastalıklar ve bunlara uygun beslenme programları yaşlının sağlığını ve fonksiyonelliğini belirgin etkilemektedir. Yaşlılarda B12 vitamin eksikliği sıktır, D vitamini eksikliği sıktır; bu iki vitamin sıklıkla yerine konmalıdır, hekime danışılarak; ancak özel durumlar dışında bu iki vitamin harici bir beslenme desteğine gerek yoktur. Bu tür ihtiyaçların doğal ürünlerle giderilmesi önemlidir.

Yaşlanma ile ağızda tükrük salınımının yavaşladığı düşünülmüştür. Ancak normal sağlıklı bir erişkinde azalmış tükrük salınımı normal kabul edilmemelidir. Yaşlanma ile tükrük bezlerinin yapısı değişse de yeterli salgıyı yapacak rezerve sahiptir. Bu nedenle ağızda kuruluk yaşa bağlanmamalıdır.

Yemek yemekte zorlanan yaşlıda yemekleri birbirine karıştırmadan, tek tek, farklı ve parlak renklerdeki (özellikle kırmızı ve mavi parlak renklerde) tabaklarda vermek hastanın dikkatini yemeğe vermesini sağlayabilir. Hastaya çok sıcak yemekler vermemeye dikkat edilmelidir, üstüne dökebilir. Yemesi kolay, yutmakta zorlanabileceği kadar sert olmayan besinler vermeye çalışılmalıdır. Yaşlıda kabızlık sıktır. Bu sebeple lifli gıdalarla ve bol sebze- meyve ağırlıklı beslenmesini sağlanmalıdır. Alzheimer hastasının ne yediği hafıza açısından hastalık sürecini etkilemez ama genel sağlığını olumlu etkileyeceğinden önemlidir.