TEMEL BAKIM HİZMETLERİ

Dünya Sağlık Örgütü 65 ve üstü yaş grubunu yaşlı nüfus olarak tanımlamıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Verilen durumların hepsi bir sağlık problemi olduğu için önem arz etmektedir. Fakat bu durumları kendi içerisinde bir sıraya koyacak olursak B seçeneğinde verilen durum bakım açısından daha büyük bir önem taşır. Bunun nedeni hem hastanın yaşı hem de içinde bulunduğu sağlık probleminin kalıcı nitelikli olmasıdır. Dolayısıyla doğru cevap B seçeneğidir.

A,B,D ve E seçeneklerinde verilen kişiler sağlık durumları dolayısıyla bağımlı kişiler olacakları için düşük puan alırken C seçeneğindeki kişi öz bakım becerisini yerine getirdiği için daha yüksek puan alacaktır. Bu durumda doğru cevap C seçeneğidir.

Kırılgan yaşlı, yaştan bağımsız olarak yarı bağımlı ya da tam bağımlı olan, çok sayıda hastalığı olan, genel durumunun daha bozuk olduğu veya daha çabuk bozulabilen yaşlılar için kullanılan bir tanımdır.

Uygun giyinme ve temiz giyinme yaşlının psikolojik olarak olumlu etkiler ve sağlığı içinde belirleyicidir. Yaşlının oryantasyonunun bozuk olduğu, felçli olduğu, görmediği, hareket kabiliyeti sorun olan durumlarda yardıma ihtiyacı vardır. Giysilerin pratik, az düğmeli, rahat, bol olması belirleyecidir. Giyinmenin ve giysilerin basit olması önemlidir. Hatta demansı olan yaşlılarda alışkanlıklarını bozmamak için benzer aynı giysilerin birden fazla olması psikolojik olarak rahatlatıcı ve pratik olabilir. İdrar veya gayta kaçırması olan yaşlılarda ve genel olarak kolay çıkartılabilen giysiler tercih edilmelidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yaşlının yaşadığı evde tuvalet, banyo ve buralara ev içinde yaşlının ulaşımı son derece önemlidir. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır Özellikle düşmelerin önlenmesinde ve acil durumlarda son derece yararlıdır. Tuvalet ve banyoya giden antrede ve tuvalet yanında; duş yanında tutunma barları olmalıdır. Tutunma kolları duvarda yatay eksende iyi sabitlenmiş olmalıdır. Tutunma barlarının çapı 4-5 cm olmalı ve zeminden 90-100 cm yükseklikte yerleştirilmelidir. Banyo kapısı mekanı daraltmamak için dışarıya açılmalıdır. Banyo zemini kaymaz, ışık ile parlamayan özellikli malzemeden yapılmalı ve döşemeler ıslak bırakılmamalıdır.
Zemin ile duvar rengi kontrast oluşturacak şekilde farklı renklerden yapılmalıdır. Giriş ve çıkışlarda düşmelere neden olabileceğinden küvetten kaçınılmalıdır. Oturaklı duş sistemi tercih edilmelidir. Armatürler kolay açılır kapanır özellikte olmalıdır. Banyoda havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı güvenliği olmalıdır. Banyo dolapları ve havalandırma sistemleri eşya üzerine çıkmada, ulaşılabilecek yükseklikte olmadır. Dolayısıyla doğru cevap B seçeneğidir.

Verilen seçeneklerden en uygun olanı B seçeneğidir. Diğer seçenekler yaşlıların evde yaşayabilecekleri kazalardan korunması için yapılması gerekenlerden biridir. Yaşlı bir kişiye sık sık duş almasını söylemek ise enfeksiyon hastalıklarından korunmak için yeterli ya da uygun değildir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yaşlanma sürecinde, enfeksiyon hastalıklarını kolaylaştıran fizyolojik değişiklikler vardır. Prostat hipertrofisi, rahim sarkması, idrar torbası hastalıkları idrar yolu enfeksiyonlarını; mukosilier kleransın azalması, öksürük refleksinin azalması, sık aspirasyon,
diyabet-kronik obstrüktif akciğer hastalığı, alkol öyküsü, kalp yetmezliği, gibi kronik hastalıklar, boğaz florasında ajan patojenlerin kolonizasyonu (Streptococcur Pnemoniae, Hemofilur Influensa, Klebsiella Pnemoniçe), bakımevlerinde yatanlarda gram negatif bakterilerin kolonizasyonu pulmoner enfeksiyonların sıklığını arttırır. Dolayısıyla doğru cevap A seçeneğidir.

A,B,C ve E seçeneğinde verilen besinlerde C vitamini; yoğurt,süt,tavuk,kırmızı et gibi besinlerde ise B12 vitamini bulunur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Alzheimer hastalarında yemek sırasında huzursuzluk artışı sıktır. Bu nedenle hastanın yemek saatlerini, yanında rahat ettiği yakınlarıyla birlikte olabileceği bir zamana ayarlamak yararlı olacaktır. Dikkat dağıtacak sesler olduğunda yemek yemek istemiyorsa televizyonun açık olmamasına, yemek saatinde evin içinde gürültü olmamasına dikkat edilmelidir. Yemek sırasında hastanın dikkatini toplaması icin özen gösterilmelidir. Sade bir masa ve sade bir yemek düzeni yararlı olacaktır. Kullanılan bardak-çatal-tabak pratik, kolay tutulan, kesici olmayan, kırılmayan şekilde olursa hastanın yemek yemesi hem kolaylaşır hem de hastaya zarar verme olasılığı azalır. Bu durumda doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşlının özbakımı son derece önemlidir. Kendisinin yapabilmesi, yardıma ihtiyacı olması, bağımlı ya da bağımsız olması, fonksiyonel yapısı son derece belirleyicidir. Giyinmesi, barınması, yemek yemesi, güvenliği ve sürekli temizliği ve hijyeni bu özbakımın temelini oluşturmaktadır. Bu bölümde özbakımın bu elemanları tüm yönleriyle değerlendirilmektedir.

En sık kullanılan ölçek Barthel’in Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir. Bu testin amacı hastanın günlük işlerinde ne yaptığını kaydetmektedir. Hastanın ne yapabileceğini öğrenmek hedeflenmemiştir. Değerlendirilen işler gayta kontinansı, idrar kontinansı, beslenme, yıkanma (yüz yıkama, saç bakımı, tıraş dahil olmak üzere), giyinme, transfer, tuvalet kullanma, mobilite, basamak çıkma ve banyodan oluşmaktadır. Hastanın bu işleri bağımsız veya yardımlı yapmasına göre puanlanır.
Alınan skor bağımsızlık derecesini gösterir, ne kadar az puan alınırsa temel günlük yaşam aktiviteleri o kadar bağımsız yapılmaktadır.

2010 yılından itibaren uygulamaya geçen evde sağlık hizmeti, aile hekimi tarafından yaşlının evde bakımı, belediyelerin evde bakım destekleri, evde barınma ve temel ihtiyaç destekleri gibi evde bakıma yönelik faaliyetlerin arttırılması, evde bakımın geliştirilmesi son derece etkin ve ekonomiktir. Evde bakım yaşlı bakımının bugün en önemli ve dinamik konusudur ve ülkemizde gelişmektedir.

Giyinme ve giysiler özbakımın son derece önemli temel alanlarındadır. Yaşlının giysi bulması, giysilerinin temizliği, rahatlığı, pratikliği, son derece önemlidir. Yaşlı giysi içinde kendini rahat hissetmelidir. Kendi kendime yeterliliği korumada ve desteklemede giyinme çok önemlidir. Yaşlının giyinme konusunda demans, felç, depresyon, gibi sağlık sebepleri veya başka sebeplerle yardıma ihtiyacı varsa mutlaka desteklenmelidir. Burada aile, bakıcı, devletin evde bakım sistemleri hepsi birer faktör olabilir ve daha da yaygınlaşmalıdır. Uygun giyinme ve temiz giyinme yaşlının psikolojik olarak olumlu etkiler ve sağlığı içinde belirleyicidir. Yaşlının oryantasyonunun bozuk olduğu, felçli olduğu, görmediği, hareket kabiliyeti sorun olan durumlarda yardıma ihtiyacı vardır. Giysilerin pratik, az düğmeli, rahat, bol olması belirleyecidir. Giyinmenin ve giysilerin basit olması önemlidir. Hatta demansı olan yaşlılarda alışkanlıklarını bozmamak için benzer aynı giysilerin birden fazla olması psikolojik olarak rahatlatıcı ve pratik olabilir. İdrar veya gayta kaçırması olan yaşlılarda ve genel olarak kolay çıkartılabilen giysiler tercih edilmelidir.

Yaşlının yaşadığı evde tuvalet, banyo ve buralara ev içinde yaşlının ulaşımı son derece önemlidir. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır Özellikle düşmelerin önlenmesinde ve acil durumlarda son derece yararlıdır. Tuvalet ve banyoya giden antrede ve tuvalet yanında; duş yanında tutunma barları olmalıdır. Tutunma kolları duvarda yatay eksende iyi sabitlenmiş olmalıdır. Tutunma barlarının çapı 4-5 cm olmalı ve zeminden 90-100 cm yükseklikte yerleştirilmelidir. Banyo kapısı mekanı daraltmamak için dışarıya açılmalıdır. Banyo zemini kaymaz, ışık ile parlamayan özellikli malzemeden yapılmalı ve döşemeler ıslak bırakılmamalıdır. Zemin ile duvar rengi kontrast oluşturacak şekilde farklı renklerden yapılmalıdır. Giriş ve çıkışlarda düşmelere neden olabileceğinden küvetten kaçınılmalıdır. Oturaklı duş sistemi tercih edilmelidir. Armatürler kolay açılır kapanır özellikte olmalıdır. Banyoda havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı güvenliği olmalıdır. Banyo dolapları ve havalandırma sistemleri eşya üzerine çıkmada, ulaşılabilecek yükseklikte olmadır.

Kaygan zeminler, eşikler, gereksiz çok eşya ve sıkışık odalar, kötü aydınlatma sıklıkla eviçinde kazalara sebep olmaktadır. Halı, kilimler ve saçaklar; gereksiz kablolar; düşmelere sebep olmaktadır. Gece aydınlatmasının yetersiz oluşu da önemli bir sorundur. Bunların giderilmesi ev içi güvenlik için son derece önemlidir.

Yaşlıların şikayetlerini doktora söylemedikleri, infeksiyon belirtilerini yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak algılamaları, sosyokültürel etkiler, yaşlının kognitif kapasitesindeki azalmalar, demans ve depresyon sıklığının yaşlılarda artması, infeksiyon hastalıklarına yönelik tanısal işlemlerin bu yaş grubunda güçlükle yapılması, kronik hastalıkların sayısının çokluğu, ilerleyen yaşla hastalıklara yanıtın değişmesi (ateş yanıtı, lökositoz gibi klasik infeksiyon bulgularının yokluğu) yaşlıda tanıyı geciktiren faktörlerdendir.

Beslenme immün sistemi destekler, bağışıklığı arttırır, yara iyileşmesini destekler, yara oluşumunu azaltır, dengeyi olumlu etkiler; demansın önlenmesinde ve tedavisinde dahi önemli etkileri vardır. Yaşlının hastalıklarına göre mutlaka özel ve ayrı beslenme planı yapılmalıdır. Hipertansiflerde tuz kısıtlaması yapılması hekime danışılarak önemli bir destektir. Ayrıca yaşlılarda, yetişkin bireylerden farklı olarak besin alımını etkileyebilecek faktörlere de dikkat edilmesi gereklidir.

Alzheimer hastalarında yemek sırasında huzursuzluk artışı sıktır. Bu nedenle hastanın yemek saatlerini, yanında rahat ettiği yakınlarıyla birlikte olabileceği bir zamana ayarlamak yararlı olacaktır. Dikkat dağıtacak sesler olduğunda yemek yemek istemiyorsa televizyonun açık olmamasına, yemek saatinde evin içinde gürültü olmamasına dikkat edilmelidir. Yemek sırasında hastanın dikkatini toplaması icin özen gösterilmelidir. Sade bir masa ve sade bir yemek düzeni yararlı olacaktır. Kullanılan bardak-çatal-tabak pratik, kolay tutulan, kesici olmayan, kırılmayan şekilde olursa hastanın yemek yemesi hem kolaylaşır hem de hastaya zarar verme olasılığı azalır. Yemek yemekte zorlanan yaşlıda yemekleri birbirine karıştırmadan, tek tek, farklı ve parlak renklerdeki (özellikle kırmızı ve mavi parlak renklerde) tabaklarda vermek hastanın dikkatini yemeğe vermesini sağlayabilir. Hastaya çok sıcak yemekler vermemeye dikkat edilmelidir, üstüne dökebilir. Yemesi kolay, yutmakta zorlanabileceği kadar sert olmayan besinler vermeye çalışılmalıdır. Yaşlıda kabızlık sıktır. Bu sebeple lifli gıdalarla ve bol sebze- meyve ağırlıklı beslenmesini sağlanmalıdır Alzheimer hastasının ne yediği hafıza açısından hastalık sürecini etkilemez ama genel sağlığını olumlu etkileyeceğinden önemlidir.

Yardıma ihtiyaç durumu tespit edilmelidir. İdrar ve gayta tutamamak veya zaman zaman kaçırmak son derece önemlidir ve uygun önlemler ve tedavi ile temizlik hedeflenmelidir. Yine demansı olan yaşlılarda, felçli yaşlıda, depresif yaşlıda, hareket kabiliyetinde yetersizlik olan yaşlıda temizliğin sağlanması son derece önemlidir. Temizlik vücut temizliği, tuvalet ile ilgili temizlik, banyo ile ilgili temizlik, ağız ve diş sağlığı farklı kısımlarda yaşlılar için ayrı ayrı ele alınmalıdır. Eger yaşlı yıkanamayacak durumda ise silinme, tüm vücut veya bir kısmın silinmesi, bu sırada uygulanacak malzemeler ve yöntemler yaşlı hasta için ayrı ayrı bilinmelidir.