TEMEL BAKIM HİZMETLERİ

Etik, bireyin davranışlarına, temel olan ahlak ilkelerinin tümüdür. Bir bilim alanı olan etik, genelde doğru ve yanlışları açıklayan, belirleyen ilkelere ait felsefi bilim veya ahlak felsefesi olarak da tanımlanır. Hasta ve sağlık profesyonelleri açısından kuralları belirleyen etiğe tıp etiği adı verilir. Tıp etiği 4 ana ilke üzerinden tanımlanır.

İnsan yaşamında hastalık ve bakım dönemleri birey için en güçsüz ve mutsuz dö­nemlerdir. Birey çevresinden gelecek her desteğe gereksinim duyar. Sağlık ve/veya bakım hizmeti sunanların doğru ve güçlendirici davranışları, iyileşme sürecini kısaltır. Bakım hizmetlerini yürüten kişilerin bağlı olduğu etik kavramlara sağlık bakım etiği adı verilir ve genel anlamda yukarıdaki 4 ana prensip üzerinden tanımlanır. Amacı, sağlık bakım hizmeti verenler ile hizmet alanların beklentileri arasındaki çelişkilerden doğan ikilemleri pratik açıdan çözüme ulaştırmaktır.  Doğru yanıt B’dir.

Yaşlı bakım hizmetleri ile ilgili denetleme yetkisi, aynı zamanda hizmetin sağlanmasından da sorumlu olan Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme kurumuna aittir. Kurum bu yet­kisini 2828 sayılı kanunun 9. Maddesinin (g) fıkrasında belirtildiği üzere ‘Kuruma bağlı olanların dışında kurulacak Sosyal Hizmet Kuruluşlarının açılış iznine, her türlü standart­larına ve işleyişlerine ilişkin esasları, varsa ücret tarifelerini tespit etmek, denetimini yap­mak ve bu esaslara uymayanların faaliyetlerini durdurmak’ hükmüne bağlı olarak uygular.  Doğru yanıt C’dir.

Yaşlı ihmali, pasif ve aktif ihmal olarak iki farklı şekilde tanımlanabilir. Aktif ihmal, yiyecek, su barınma, giyinme, tıbbi ve duygusal destek gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmasındaki eksiklik ve yetersizliktir. Yaşlıya bilinçli olarak (kasıtlı) fiziksel ve duygusal acı vermeyi de içermektedir. Pasif ihmal, zarar verme niyeti olmadan bakıcı kişinin, yaşlı bireyin temel ihtiyaçlarını karşılamada yanlış davranışıdır. Doğru yanıt C’dir.

Etik sorunlar, bakım sırasında hasta ve bakım veren arasındaki ilişkinin iyi olmasıyla ilgili tereddütlerin veya itirazların ortaya çıktığı durumlardır. Etik sorunlar, ya bakım sırasında gerekli davranışın biçimlendirilmesi ilgili belirsizlik yaşanması veya üzerinde uzlaşmaya varılmış davranış biçimine uyulmaması gibi iki ana grupta toplanılabilir. Genel olarak bunların ilki “etik ikilem” ,ikincisi “etik ihlali” olarak adlandırılmaktadır.

Etik ikilem tedavi sırasında mesleki bilgilerin kullanılması ile ilgili çelişkidir. Örneğin tedaviyi durdurarak acıyı dindirme yaşamı koruma ilkesi ile çelişir. Diğer örnek, hastanın sırlarını söylememe mahremiyet ilkesine dayanır, ancak intihar edebilecek hastanın du­rumunu söylemek sır tutma ile gerçeği söyleme ilkesi arasında kalınan bir tür ikilemdir.

En çok karşılaşılan etik problemlerin ana başlıkları şunlardır:

Doğru yanıt C’dir.

Türkiye’de aile bireyleri arasındaki bağın halen güçlü olması, yaşlıların yaşam ve bakım alanlarını belirlemedeki tercihlerinde farklı olduğunu göstermektedir. Türkiye’de yaşlıların yakın sosyal çevresi çok iyi işlemektedir. Yaşlı kendisine eş, çocuk ve yakın akra­balarının bakmasını tercih etmektedir. Bu durum zaman zaman ekonomik yetersizlik ne­deni ile olabildiği gibi daha çok da toplumun diğer bireylerinin bakım hizmetleri üzerine oluşturduğu ön yargılar ile ilgilidir. Yapılan bir çalışmada her 10 yaşlıdan 7’sinin çocukları ile ya aynı evde ya da çocukları ile aynı binada, sokakta veya mahallede oturduklarını göstermektedir. Cinsiyetler arasında çok belirgin bir farklılık görülmemekle birlikte genel tercihin çocuklarla veya çocuklara çok yakın oturmak olduğu anlaşılmaktadır. Böylesi bir tercihin, gerek yaşlı gerekse de yaşlının çocukları açısından sosyal ve ekonomik olarak oldukça avantajlı olabileceği düşünülebilmektedir. Kapalı toplumlarda yaşlısına bu şekilde bakım vermeyi seçen diğer aile bireylerinin yaşlıya olan ihmal veya istismarları toplumun tepkisi nedeniyle dile gelmez ve sürdürülür. Kalitesiz bakım devam eder. Örneğin, annesi­nin alışverişini yapmayan ihmal sahibi bir oğul toplum tarafından ayıplanır. Doğru yanıt B’dir.

Bakım hizmetleri ile ilgili etiksel her kavram ahlak ve dinsel açıdan da geçerlidir. Dini inanç, kelime anlamı ile bir düşünceye bağlı bulunma, bir dine inanma, inanılan şey, görüş, öğreti anlamında olup, inançlar bireylerin yaşam biçimini, tutumlarını, sağlık ve hastalık hakkındaki duygularını etkileyerek davranışlarına rehberlik ederler. Bilimsel araştırmalara göre hasta bakım hizmetleri sırasında dini ve ruhani hayatla ilgili konular gündeme gelmektedir. Bu nedenle bakım verenin hastanın biyolojik olduğu kadar dinsel durumunu da tanıması gerektiği söylenir. Çünkü hastanın dinsel yaşantısı onun biyolojik ve psikolojik yapısını da etkiler. Örneğin birçok insana göre hastalık, bireyin sabrını öl­çen bir sınama sistemidir. Hasta bazen hastalığını günahkârlığa karşılık bir ceza görerek reddedebilir. Aile ve sağlık personelini istemeyebilir. Ölümcül bir hastalık için savaşmayıp kendini ölüme terk edebilir. Hastalıklarla ilgili “bu neden bana oldu?” ya da “neden tanrı bu hastalığı bana verdi? ”soruları ile kendini sorgulayabilir. Doğru yanıt A’dır.

Türkiye’de, sosyal hizmetler 1983 tarihinde yürürlüğe giren, 2828 sayılı “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu” ile hukuken tanımlanmıştır.
Buna göre; sosyal hizmetler;
• Kişi ve ailelerin kendi bünye ve şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesine
• İhtiyaçlarının karşılanmasına
• Sosyal sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunmasına
• Hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesine yardımı amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünü” dür.

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, kamu kurumları ve sivil toplum örgütlerinin katkısıyla 2008 yılında gerçekleştirilen yaşlanma ulusal eylem planı çalıştayında, bazı yeni düzenlemeler gerektiği vurgulanmıştır. Bunlardan bazıları
• “Yaşlı Meclisleri ve Yaşlı Danışmanlık Kurulu oluşturulmalı
• SHÇEK ve Sağlık Bakanlığı denetiminde ruhsal sorunu olan, madde bağımlığı
olan yaşlılar için ayrı bakımve huzurevleri açılmalı
• Yaşlı istismarının önlenmesi amacıyla yasal düzenlemeler yapılabilmesi ile eğitim programları düzenlenmeli
• Geriatri servislerinin ve hastanelerinin oluşturulması ve gerekli yasal düzenlemeler yapılmalı
• “Yaşlı dostu kentler” oluşturulmalı
• Ulusal Yaşlılık Enstitüsü biran önce hayata geçirilmeli

Hasta ve sağlık profesyonelleri açısından kuralları belirleyen etiğe tıp etiği adı verilir. Tıp etiği 4 ana ilke üzerinden tanımlanır.
1. Yararlılık
2. Zarar vermeme
3. Hasta özerkliğine saygı
4. Adalet

Bakım Etiğinin bakım veren ve bakılan bireyler açısından sunduğu bazı yararlar vardır. Örneğin;
• Bakım sunan kişi veya kuruluşun davranışlarını ve sorumluluğunu belirler. Zarardan kaçınma, zararlı etken ve koşulları ortadan kaldırma ve önlemeyi içerir. Buna zarar vermeme denir.
• Sorunların hem hastalıkta hemde sağlıkta görülmesini sağlar. Bakım veren taraf açısından motivasyon, tutarlılık, mesleki tatmin, dayanışma ve süreklilik sağlar. Bakılan birey açısından inanma, sadık kalma ve ahlaki ilkeler doğrultusunda tutarlı ilişkisinin yarattığı güven duygusuna sebep olur. Buna sadakat denir.
• Birey için iyi olanı yükseltir. Buna yarar sağlama denir.
• Hasta ile ilgili yapılan uygulamalarda doğru kayıt tutulmasına neden olur. Buna
doğruluk denir.
• Tedavi ve bakımda kullanılan araç gereç-donanım kaynakları, kişilerin yetki, yetenek ve yeterliliklerinin eşitlik ilkesine uygun dağılımını sağlar. Buna adalet denir.
• Bakım eylemi sırasında karşılaşılabilen baskı ve önyargıları engeller. Bireye ait bilgilerin saklanması, gerçeği söylemeyi gerektirir. Buna güvenirlik denir.
• Mesleğin toplumsal değerini güçlendirir. Etik ve manevi olarak prensip sahibi olmayı sağlar. Buna dürüstlük denir.
• Karar verme özgürlüğü ve bağımsızlığını sağlar. Buna otonomi adı verilir.
• İnsanın yaşamına, haklarına, duygu ve düşüncelerine, başkalarına zarar vermediği sürece davranışlarına ve onuruna saygılı olmayı ifade eder. Buna İnsan onuruna saygı denir.

İlgili yasanın öngördüğü esaslar doğrultusunda yaşlıya yönelik var olan hizmetlerin iyileştirilmesi ve yeni hizmetlerin başlatılması çalışmaları;
• SHÇEK Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi Yönetmeliği,
• Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği,
• Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde açılacak Huzurevlerinin kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik
• Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Bakım ile Evde Bakım Hizmetleri Hakkında Yönetmelik olmak üzere 4 farklı yönetmelik ile yürütülmektedir.

Yaşlı ihmali ise, aile üyeleri, sosyal kurum çalışanları, özel bakıcılar yaşlıya bakmakla yükümlü bireylerin yaşlının günlük gereksinmelerini karşılamamasıdır. Yaşlı istismar ve ihmal türleri şöyle sıralanabilir;
1. Fiziksel İstismar; Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta tutma gibi eylemleridir. Örnek olarak tekme atma, tokat atma, itme, vurma, sarsma, dövme ya da kötü niyetle ilaç uygulama bunlar içinde sayılabilir.
2. Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözdağı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir.
3. Cinsel İstismar; Yaşlının isteği dışında dokunma, tecavüz, zorla soyunma, açık şekilde cinsellik içeren fotoğraf çekme türünde cinsel ilişkiye girilmesidir.
4. Ekonomik İstismar; yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal olmayan şekilde kötüye kullanılması veya çalmasıdır.
5. İhmal; Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya reddederek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermektir. Örnek olarak yeme, giyinme, ısınma, kişisel hijyen gibi gereksinimlerin karşılanmaması, duygusal-sosyal uyarının sağlanmaması, uzun zaman yalnız bırakılması bunların başında sayılabilir

Yaşlı ihmali ise, aile üyeleri, sosyal kurum çalışanları, özel bakıcılar yaşlıya bakmakla yükümlü bireylerin yaşlının günlük gereksinmelerini karşılamamasıdır. Yaşlı istismar ve ihmal türleri şöyle sıralanabilir;
1. Fiziksel İstismar; Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta tutma gibi eylemleridir. Örnek olarak tekme atma, tokat atma, itme, vurma, sarsma, dövme ya da kötü niyetle ilaç uygulama bunlar içinde sayılabilir.
2. Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözdağı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir.
3. Cinsel İstismar; Yaşlının isteği dışında dokunma, tecavüz, zorla soyunma, açık şekilde cinsellik içeren fotoğraf çekme türünde cinsel ilişkiye girilmesidir.
4. Ekonomik İstismar; yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal olmayan şekilde kötüye kullanılması veya çalmasıdır.
5. İhmal; Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya reddederek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermektir. Örnek olarak yeme, giyinme, ısınma, kişisel hijyen gibi gereksinimlerin karşılanmaması, duygusal-sosyal uyarının sağlanmaması, uzun zaman yalnız bırakılması bunların başında sayılabilir

Yaşlı ihmali ise, aile üyeleri, sosyal kurum çalışanları, özel bakıcılar yaşlıya bakmakla yükümlü bireylerin yaşlının günlük gereksinmelerini karşılamamasıdır. Yaşlı istismar ve ihmal türleri şöyle sıralanabilir;
1. Fiziksel İstismar; Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta tutma gibi eylemleridir. Örnek olarak tekme atma, tokat atma, itme, vurma, sarsma, dövme ya da kötü niyetle ilaç uygulama bunlar içinde sayılabilir.
2. Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözdağı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir.
3. Cinsel İstismar; Yaşlının isteği dışında dokunma, tecavüz, zorla soyunma, açık şekilde cinsellik içeren fotoğraf çekme türünde cinsel ilişkiye girilmesidir.
4. Ekonomik İstismar; yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal olmayan şekilde kötüye kullanılması veya çalmasıdır.
5. İhmal; Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya reddederek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermektir. Örnek olarak yeme, giyinme, ısınma, kişisel hijyen gibi gereksinimlerin karşılanmaması, duygusal-sosyal uyarının sağlanmaması, uzun zaman yalnız bırakılması bunların başında sayılabilir

Yaşlı istismarı uygulayan kişiler genelde; aile üyeleri (eş, çocuk, kardeş vb.), akrabalar, bakıcılar ve yaşlı ile etkileşimde bulunan diğer kişilerdir. Ailedeki yaşlı istismarı, yüzde  13 oranında eşler, yüzde 2 oranında çocuklar ve yüzde 21 oranında akrabaları tarafından yapılmaktadır.

En çok karşılaşılan etik problemlerin ana başlıkları şunlardır:
• Doğruyu söylememe
• İşbirliğini reddetme
• Yetersizlik
• Yetki azlığı
• Hasta yararına karar vermede güçlük
• İlacın kötüye kullanımı
• Bireylerin denek olarak kullanılması
• Hekim istemini uygulama/uygulamama
• Yetersiz koşullarda çalışmayı reddetme
• Bilgilerin gizliliğini paylaşma
• Yaşamı destekleyici tedavilerin/araçların sonlandırılması
• Şüpheli ilaç istismarının rapor etmeme
• Bilgi vermeme

2002 yılında yapılmıştır.

1930 yılında çıkarılmıştır.

1963

61.