TEMEL BAKIM HİZMETLERİ

Davranış tedavisi veya bilişsel davranışçı tedavi, düşüncelerimizin, duygularımız ve davranışlarımız üzerindeki önemini vurgulayan ve işlevsel olmayan duyguları ve düşünceleri belli bir amaç doğrultusunda sistematik bir şekilde değiştirmeyi amaçlayan psikoterapötik yaklaşımdır. Kısaca yaşantımızı kötü yönde etkileyen düşünce ve duygulardan kurtulmak
için kullanılan bir yöntemdir. Bu tedavi modeli sağlıklı bireylerle beraber, depresyon, demans ve kronik hastalığa sahip kişilerde de kullanım alanı bulmuştur. Bilişsel-davranışçı terapiler ortaklıklarının henüz başlangıcında olmalarına karşın öğrenme kuramları gibi bilimsel bir temel üzerine oturmaları, bilim ile klinik uygulamalar arasında sağlam köprüler oluşturmaları, uygulamalardan alınan parlak sonuçlar ve yardım alan bireye kısa bir sürede sorun çözme becerileri kazandıran yönleriyle 21. Yüzyılın en gözde psikoterapötik yaklaşımı olacak gibi görünmektedirler. Tedavinin ana amacı, bireylerin ve grupların baş etme becerilerini iyileştirmektir. Bu tedaviyi uygulayan kişilere davranış terapistleri adı verilir.

Bilişsel ve Davranışçı terapilerde terapist ve danışan birlikte
1. Sorunu tanıma ve anlama
2. Sorunun ne olduğu konusunda ortak bir fikir sahip olma
3. Sorunun kişinin günlük hayatına, düşünce, duygu ve davranışlarına etkisini saptamak
4. Tedavi hedeflerini belirlemek ve tedavi planı oluşturmak şeklinde bir plan yaparlar.

Davranış tedavisi ile ilgili ilk fikirler, Skinner’in 1953 de yapmış olduğu bir çalışmadan sonra çıktı. Joseph Wolpe ve Hans Eysenck’in çalışmaları bu fikri daha da kuvvetlendirdi. Bununla beraber, davranış tedavisinin çıkış kaynağı olarak üç farklı bölge gösterilir. Güney Afrika’da Wolpe’nin grubu, Amerika’da Skinner’in grubu, İngiltere’de Rachman ve Eysenck grubu aynı anda temel teori üzerinde çalışmaya başlamışlardır. Her birinin bu tedavi ile ilgili farklı alan yaklaşımları olmuştur. Örneğin; Eysench kişilik bozuklukları ile ilgilenirken, Skinner öğrenme üzerine yoğunlaşmıştır.

Üstüne Gitme (Exposure)
Sıkıntı yaratan konu veya objeyi hayalde veya gerçek yaşamda bütün şiddeti ile yaşamak, çekinilen durumla aşamalı olarak yüzleşmek bu tekniğin temel ilkesidir.

İtici Koşulama (Aversiyon)
Hoş olmayan bir uyaran, istenmeyen bir davranışın ortaya çıkmasına neden olursa bu
teknik uygulanır. Örneğin tırnak yeme, idrar-gayta kaçırma gibi durumlarda acı veren bir
müdahalede bulunmak bir tür olumsuz koşulama ile tedavi tekniğidir. Ancak özellikte
yaşlıda etkinliği ve yararı tartışmalıdır.

Ters niyetleme: Bu teknikle korku ve sıkıntı yaratan duygular bilinçli bir çaba ile zihinde canlandırılarak yenilmeye çalışılır. Korkuları olan kişiler kendilerinde korku uyandıran nesne ve
durumlardan kaçmaya, uzak kalmaya çalışırlar. Hastadan istenen bu kaçınma davranışını
terk ederek korkularının üstüne gitmesidir

“Kendini denetim” bireyin davranışının başkaları tarafından da ödüllendirilmesi yerine, bireyin kendisinin vereceği ödüllenmelerle denetim altına alınabileceği düşüncesidir. Sigara içme, oburluk, kekeleme, fazla içki içme ve kötü çalışma alışkanlıklarını ortadan kaldırma da kullanılmıştır.

“İtici uyarıcılara koşulama yöntemi” Bu yöntem bırakması gerçekten zor olan alışkanlıklar söz konusu olduğun da uygulanır. Bu tür tedavi bazı normal dışı alışkanlıklardan, sigara içmekten, oburluktan ve alkolden vazgeçmek isteyen kişiler üzerinde başarıyla kullanılmıştır Teknik, kötü alışkanlıklarla acı veren itici bir uyarıcıyı aynı anda vermektedir. Örnek olarak sigarayı bırakmak isteyen kişiye belirli bir hapı içtikten belirli bir süre sonra bol miktar da sigara içmesi istenir kişinin kanın da ki ilaç, sigarada ki nikotinle karışınca onun midesini bulandırır. Ağrı vererek sürekli kusturur. Bu teknik bir süre uygulandıktan sonra kişi sigarayı gördükten sonra midesi bulanmaya başlar ve zamanla sigarayı bırakır.

DAVRANIŞ TEDAVİSİ SIRASINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE BAŞARISIZLIK NEDENLERİ
a. Etkili bir tedavi süreci için güvenilir terapi ve terapist gereklidir. Bazı terapi yöntemleri kişinin iyileşmesinin asıl sebebinin terapist ve danışan arasındaki olumlu ilişki olduğunu varsayar. Tam tersi durumlarda tedavide güçlükle karşılaşılır.
Uyumsuz bir danışman ve terapist ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın olumsuz sonuç verecektir.
b. Terapist ile danışan arasında işbirliği tedavinin başarısı için gereklidir. Terapist için tedavi vermeye çalıştığı kişinin hayattan ne istediği öğrenilmeli ve anlaşılmaya çalışılmalıdır. Terapistin görevi dinlemek, öğretmek, desteklemek, cesaretlendirmek iken, danışanın rolü ise endişe ve sorunlarını ifade etmek, öğrenmek ve öğrendiğini uygulamaya çalışmaktır. Bu işbirliğinin uygun olmaması tedavinin başarısızlığı ile sonuçlanır.
c. Davranışçı terapi uygulamaları sırasında üzerinde önemle durulması gereken konulardan biri, tekniklerin standart biçimde kullanılmasıyla ilgilidir. Standart veya paket tedavi programları başarısız olmaya mahkûmdur. “Hastalık yok, hasta vardır” ilkesinden yola çıkarak tedavinin her hasta için, o hastanın bireysel ve kültürel özellik ve gereksinmeleri göz önünde bulundurularak düzenlenmesi gerekir. Çünkü tanılar aynı olsa da hastalığın gidişi her bireyde farklılıklar gösterecektir.
d. Davranışçı terapiler tüm psikiyatrik sorunların çözümünde kullanılabilen sihirli değnek değildir. Gerçekten de iyileşmeyi belirleyen tek etken seçilen yaklaşım değildir. Hatta hiçbir teknik yöntem kullanmadan yalnızca hastayı dinlemek, ona ilgi ve empati gösterip, zaman ayırmak bile bazı olgularda önemli yararlar sağlayabilmektedir.
e. Terapist yaşlılar ile çalışırken daha yavaş bir yol izleyebilir. Çünkü yaşlı hastaların duygusal algı güçlüklerinin yansıra, tedavi ve terapistte uyum sorunu olabilir.

“Biyobildirim” (biyolojik geri bildirim) gittikçe yaygınlaşan bir biyolojik kendini denetim yöntemi haline gelmektedir. Bu teknikte birey mekanizmasını bilmediği halde, kendi bedeninin işleyiş tarzını etkileyebilen bazı değişiklikleri yapabilir. Örneğin: bir kimsenin gerginlikten ileri gelen kronik baş ağrısı vardır. Bu kimse tedavi için psikoloğa gittiğin de psikolog hastanın alnına ve boynuna elektrotlar koyar ve böylece kaslar da gerilme ve gevşemeleri en ince ayrıntılarına kadar izler. Aletler öyle ayarlanabilir ki bireyin kasları gerginleşince yüksek bir düdük sesi duyulur. Birey kaslarını gevşetirse düdük sesi kesilir. Birey, alete bağlandıktan sonra “düdük sesini kesecek ne gerekli ise onu yapması” istenir hemen hemen herkes kaslarını gevşetmeyi zamanla öğrenmiştir. Bu teknik migren, baş ağrısı, yüksek tansiyon, kalp çarpıntısı ve sara nöbetlerinin tedavisin de etkin bir biçim de kullanılmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi davranışın ortaya çıkması için gerekli olan verilerdir ?

Canlıların yaptıkları eylem veya eylemler bütününe davranış adı verilir. Davranış sadece ve sadece beynin bir ürünüdür. Davranabilmek için girdiyi (input) işleyebilecek ve değişik çıktılara (output) yol verebilecek sofistike bir “işlemci” gereklidir. İnsan beyni modern bilgisayardan farklı olarak çok fazla işlemcinin birlikte çalıştığı fonksiyonel bir yapıya sahiptir. Bu durum karışık davranış modellerinin oluşmasına neden olabilir. Zaman zaman davranışlarımız kendimizi huzursuz edecek şekilde farklılaşabilir. O dönemlerde bunu anlamak ve farkına varmak rahatlamanın en kolay yollarından biri olabilir. Bizi huzursuz ve rahatsız eden davranışlarımızın farkına vararak bunları düzeltmeye çalışmak günümüzün en modern tedavilerinden davranışçı tedavinin esas amacını oluşturur.

B,C Ve D şıkları istenmeyen davranışın kalıcılığını arttırarak tedavinin başarısız olmasına sebep olacaktır. E şıkkı ise ceza yöntemi ile davranışı sağlamaya yönelmiştir. Ceza en son kullanılması gereken ve tavsiye edilmeyen bir yöntemdir. Doğru Cevap A'dır. Kademeli yaklaşım ile istenmeyen davranış ortadan kaldırılmış istendik davranış ortaya çıkarılmıştır.

Davranış tedavisi ile ilgili ilk fikirler, Skinner’in 1953 de yapmış olduğu bir çalışmadan sonra çıktı. Joseph Wolpe ve Hans Eysenck’in çalışmaları bu fikri daha da kuvvetlendirdi. Bununla beraber, davranış tedavisinin çıkış kaynağı olarak üç farklı bölge gösterilir. Güney Afrika’da Wolpe’nin grubu, Amerika’da Skinner’in grubu, İngiltere’de Rachman ve Eysenck grubu aynı anda temel teori üzerinde çalışmaya başlamışlardır. Her birinin bu tedavi ile ilgili farklı alan yaklaşımları olmuştur. Örneğin; Eysench kişilik bozuklukları ile ilgilenirken, Skinner öğrenme üzerine yoğunlaşmıştır. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında, davranış tedavisi Aaron Beck’in kognitif tedavisi ile birleşti ve kognitif ya da bilişsel davranış tedavisi şeklinde anılmaya başlandı. Thompson ve Gallagher (1985) davranışçı (bilişsel veya kognitif) tedavide, kişinin bilişsel rolünü yeniden yapılandırdığı ve kendini denetleme teknikleri kullanarak özellikle yaşlı depresif hastaların belirgin yarar görebileceğini vurguladılar. Shute (1986) ise kronik hastalıkları bulunan yaşlılarda bu tip tedavilerle daha kolay işbirliği sağlandığını belirtti. Yesavage ve arkadaşları ise meşguliyet tedavisinde yaşlı hastalarda depresyon taraması yapılması için 1983 yılında geriatrik depresyon ölçeğini geliştirmiştir.

Davranışçı tedavide, kişide korku veya fobiye yol açan bir uyarıcının , kişiye yavaş yavaş sunulması yoluyla bu korku veya fobinin yok edilmesine sistematik duyarsızlaştırma denir. Bu örnekte de Beste hanımın kalabalık korkusunu yenmesi için küçük gruplardan kalabalık gruplara geçmesi sağlanarak tedavisi gerçekleştirilmiştir.

Dört çeşit edimsel koşullanma yöntemi vardır; bunlar markayla ödüllenme, kendini denetleme, biyobildirim ve itici koşullara kendini koşulama yöntemleridir. E şıkkı ise davranış tedavisi yöntemlerindendir.