TEMEL BAKIM HİZMETLERİ

Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre kaza Arapça kökenli bir sözcük olup” Can veya mal kaybına, zararına neden olan kötü olay” anlamına gelmektedir. Daha geniş bir ifade kul­lanmak gerekirse kaza; daha önce alınabilecek önlemlerle engellenebilen, önceden plan­lanmayan ve beklenmeyen bir zamanda ortaya çıkan, can ve mal kaybı ile sonuçlanan bir olay olarak tanımlanmaktadır. Doğru yanıt B’dir.

Yaşlılarda kazaların oluşmasındaki ana nedenler, dikkat azalması, yalnız yaşam, görme ve işitme gücünün azalması, karanlığa adaptasyonun zayıflaması, adale kuvveti ve koordinasyonun yetersiz olması, unutkanlık, erken yorulma ve ileri yaştır. Doğru yanıt B’dir.

Düşme tipleri;

Düşme nedenleri;

Doğru yanıt D’dir.

Unutkanlık, refleks kaybı, dikkat eksikliği, ihmal veya fiziksel kusurlar ev yangınlarının en büyük nedenleri arasındadır. Bu yangınların sonucu olarak bölgesel veya genel yanık olguları sıklıkla görülür. Yanık dışında yangında ortaya çıkan diğer bir durum, karbon monoksit solunmasına bağlı zehirlenmelerdir. Yanıklar yaşamsal olarak önemli bölgeleri veya vücudun geniş alanlarını tuttuğu zaman ölüm ortaya çıkabilir. Sinir uçlarının yoğun olduğu hassas bölgelerde olduğu zaman ise şok gelişebilir. Doğru yanıt A’dır.

Yaşlıların diğer gruplara göre daha fazla etkilendiği kaza tipleri yaya kazalarıdır. Yaşlının dikkat eksikliği, yürüme güçlüğü, refleks azalması ve duyu organ bozukluğu trafik içindeki hareket halinde veya duran araçlar ile ilgili risk yaratır. Motorlu araç kazaları geçici bilinç kaybından, felce ya da kalp krizine (miyokart enfarktüsü) kadar ciddi tıbbi ek problemlere de yol açabilir. Yaş arttıkça tra­fik kazaları sonrasında beyin, omurga, göğüs kafesi ve iskelet sistemi yaralanması riskleri artar. Yaşlılarda basit ve hafif bir incinme sonrası bile ciddi yaralanmalar oluşabileceği unutulmamalıdır. Doğru yanıt D’dir.

Çalışmalar göstermiştir ki, kardiyovasküler sistem hastalığı gibi herhangi bir kronik hastalığı olanların, gözlük, işitme cihazı ve baston gibi yardımcı araç kullananların ev kazası geçirme sıklıkları daha yüksektir.

Kadınlar erkeklere göre daha fazla kaza geçirmektedir. Bunun sebebi ise kadınların ortalama yaşam sürelerinin daha fazla olması ve bu nedenle kronik hastalıklara daha fazla oranda yakalanma riski taşımalarıdır.

Eğitim durumu dikkate alındığında, 8 yılın altında eğitim alanların kaza riski daha fazladır. Eğitim düzeyi arttıkça kaza geçirme olasılığı da azalmaktadır. Bu durum öğre­nim düzeyi düşük olan yaşlılara, ev kazaları ve korunma yolları konusunda eğitim veril­mesi gerekliliğini açıklar. Birlikte yaşadığı bir kişinin varlığının kaza sıklığına etkisi ile ilgili çalışmalar

çelişk­ilidir. Örneğin bazı çalışmalar, yalnız eşiyle birlikte yaşayanların ( %47) ev kazalarını, eşi ve çocukları (%20,5), sadece çocukları (%12) ve yalnız başına yaşayanlara (%22,2) daha sık yaşadıkları saptarken diğerleri, yalnız yaşayanların başka birisi veya birileri ile birlikte yaşayanlara göre daha fazla yaşadıkları belirlemiştir. Yaşlı eş ile yaşayanların daha sık kaza geçirdiğini savunan görüş, bunun nedeni olarak eşle birlikte yaşamanın çocuklarının des­teğinden daha yoksun kalmaları anlamına geldiğinden bahsetmişlerdir. Doğru yanıt E’dir.

Yaşlıların davranışsal problemleri kazaları oluşturan en önemli nedenlerden biridir. Depresyon, demans, inmelere bağlı davranış ve dikkat değişiklikleri, beceri yeteneğindeki kayıp kişisel davranış problemlerinin başında gelir.

Birçok çalışma, yaşlıların ev kazalarını en çok kış mevsiminde (%60), mutfakta (%27,7) ve kayma nedeniyle (%36,1) yaşadıkları belirlenmiştir. Yine yapılan çalışmalar yaşlı birey­lerin en çok koridorda, tuvalette, mutfakta, oturma odası ve yatak odasında düşerek kaza geçirdiklerini belirlemişlerdir. Sosyokültürel yapıya göre ev içi döşemenin yapısı (örneğin muşamba) kaza olasılığını arttırır. Ev kazalarına ev içinde önlem almadan yaşayanların kaza riski daha yüksektir. Kaygan yüzeyler, düzgün olmayan zeminler, evdeki aydınlatma hataları ve yetersiz ışık, sabit olmayan mobilyalar, eşikler, yürüme zorluğu olan hastaların evlerindeki çok miktarda halı, sehpalar, yerde bulunan objeler, kalabalık mobilyalar, kaza­ya en çok neden olan çevresel koşullardır. Doğru yanıt C’dir.

KAZAYI ÖNLEMEDE KİŞİSEL ÖNLEMLER

Mümkünse yangın alarmı kullanılmalıdır.

Yaşlıların yatakta sigara içmesi engellenmelidir

Yangın merdiveni ya da acil çıkış kapıları olmalıdır.

Doğal gaz kullanılıyorsa alev ya da arıza anında otomatik gaz kesim sistemi olmalıdır.

Ocak, ısıtıcı gibi araçların düğmelerinin açık kapalı durumları kolayca fark edebilecek biçimde işaretletmiş olmalıdır.

Ocak, ısıtıcı gibi araçların düğmeleri yanıklara engel olacak şekilde fırının ön tarafında olmalıdır.

Ocak ve fırınların yakınında kolayca tutuşabilecek maddeler ve cisimler olmamalıdır. Doğru yanıt B’dir.

Oturma-kalkma eyleminin daha rahat yapılmasını sağlamak için klozet kenarından duvara monte edilecek bir destek kolu olan klo­zetler tercih edilmelidir.

Banyo ve tuvaletler iyi aydınlatılmalı, döşeme malzemesi kaygan olmamalı, kaymayan paspaslar kullanılmalı, döşemeler ıslak bıra­kılmamalıdır.

Kaymayan terlikler kullanılmalıdır.

Banyo ve tuvalette eşik olmamalıdır.

Sonuç olarak; Yaşlılarda kazalara sıklıkla rastlanmaktadır. Bunun en önemli nedeni yaşlanma ile değişen ve bozulan denge ve duyu organlarıdır. Kazalarda bireylerin rolü ol­duğu kadar çevrenin ve yaşanılan mekânın da etkisi vardır. Bu nedenle, riski azaltmanın yolu, bireylerin bilgilendirilmesi ve yaşanılan çevrenin düzenlenmesinden geçer. Doğru yanıt C’dir.

Kazalar şu şekilde sınıflanabilir,
• İş kazaları,
• Ev kazaları,
• Trafik kazaları,

• Zehirlenmeler,
• Yanıklar,
• Diğerleri (spor, kitlesel, boğulma, elektrik çarpması).

Yaşlılarda en sık rastlanılan kazalar ev kazaları ve düşmelerdir. Daha sonraki sırada trafik kazaları gelir. İleri yaş  grubunda (85 ve üzeri) düşme sonrası hastaların %20’si ölür. Yaşlılık döneminde, kazalar artan bir şekilde sakatlık ve ölüm nedeni olup ölüm nedenleri arasında 6. Sırada yer almaktadır.

Yaşlılarda kazaların oluşmasındaki ana nedenler, dikkat azalması, yalnız yaşam, görme ve işitme gücünün azalması, karanlığa adaptasyonun zayıflaması, adale kuvveti ve koordinasyonun yetersiz olması, unutkanlık, erken yorulma ve ileri yaştır. Yaşlılarda en sık görülen kazalar ev ortamında görülen kazalardır.

Biyolojik faktörler: İleri yaş, kadın olmak, refleks ve duyu azalması, unutkanlık, kronik ya da akut diğer hastalıklar

Unutkanlık, refleks kaybı, dikkat eksikliği, ihmal veya fiziksel kusurlar ev yangınlarının en büyük nedenleri arasındadır. Lokal olarak vücut yanıkları, ev yangınları dışında gaz, elektrik ya da açık ateşe kumaş veya elbiselerin değmesi ile de olabilir. Koku alma yeteneği azalmış yaşlı, demanslı insanlarda da bu sıklıkla gözlenir. Aşırı alkol ve sigara kullanma da birer yangın nedeni olabilir. Bunların önlenebilmesi için hemen alev almayan kumaş türlerinin kullanılması yararlı olabilir. Yanlışlıkla alınan sıcak maddeler, korozif likitler ve buhar yanık ve yaralara yol açabilir. Bu nedenle yaşlıyı çok sıcak maddeleri kullanmasından uzak tutmak gerekir.

Zehirlenmeler
Evdeki ve çevredeki birçok madde zehirlenmeye yol açabilir. Bunlar çoğunlukla katı veya sıvı zehirli maddeler yoluyla, daha az bir olasılıkla inhalasyon (solunum) yoluyla olur. Zehirlenme bilmeden, yiyeceklerle veya intihar amacı ile olabilir. Yaşlının aldığı ilaçların dozunu ayarlayamaması, çoklu ilaç etkileşimleri, duyu organlarının zayıflaması nedeniyle renk, koku algısını yapamamaları zehirlenmeleri kolaylaştırır. Deterjanlar, tarım ilaçları, boya maddeleri, gaz, karosen, antifiriz ve diğer temizleyici maddeler zehirlenmeye yol açabilir. Bu maddeler orijinal paketlerinde değil de herhangi bir şişe ya da paketin içinde bulunmaları nedeni ile yanlışlıkla alınabilirler.

Kazayı önlemede çevresel önlemler: Yaşlının yaşam kalitesinin yükseltilebilmesinde ve kazaların önlenmesinde günlük yaşamının büyük bir bölümünün geçtiği konut ve çevresi büyük önem taşımaktadır. Yaşlının ev ve dış ortamında kazalara karşı günlük yaşam aktivitelerini ve yaşam kalitesini düzenleyen uygulamalar son derece önemli olup, bu uygulamaların amacı yaşlı güvenliğini sağlamaktır. Bu güvenlik önlemleri aynı zamanda kişinin yaşına, cinsine, fiziksel ve mental durumuna, sosyo-kültürel yapısına ve evdeki yaşam şekline uygun olmalıdır.

Yaşlıların davranışsal problemleri kazaları oluşturan en önemli nedenlerden biridir. Depresyon, demans, inmelere bağlı davranış ve dikkat değişiklikleri, beceri yeteneğindeki kayıp kişisel davranış problemlerinin başında gelir. Öncelikle yaşlı bireylerin davranışsal risklerinin belirlenmesi ve buna yönelik tedavi girişimlerinin başlaması gereklidir. Yaşlı bireylerin yakınları ve onlarla ilgilenen sağlık personelinin yaşlılarla ilgili farkındalık taşımaları gereklidir. Aralıklı gözlemlerinde davranış ve bilişsel yeteneklerinde bir kayıp olup olmadığını izlemelidirler. Daha içe kapanık veya daha öfkeli, tuhaf davranan, konuşma özelliği değişmiş yaşlılar mutlaka sağlık kontrollerinden geçirilmelidir. Çalışmalar göstermiştir ki; özellikle inme ve inme sonrası davranış değişikliği gösteren kişiler daha fazla düşme riskine sahiptir. Yine demans tanısı konan bireyler gerek hastalığın kendisinden gerekse hastalık esnasında kullandığı ilaçlardan dolayı düşme olasılığına daha çok sahiptir.

Banyo ve tuvalette alınabilecek önlemler:

Oturma-kalkma eyleminin daha rahat yapılmasını sağlamak için klozet kenarından duvara monte edilecek bir destek kolu olan klozetler tercih edilmelidir. Banyo ve tuvaletler iyi aydınlatılmalı, döşeme malzemesi kaygan olmamalı, kaymayan paspaslar kullanılmalı, döşemeler ıslak bırakılmamalıdır. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır. Banyo ve tuvalette eşik olmamalıdır. Sonuç olarak; Yaşlılarda kazalara sıklıkla rastlanmaktadır. Bunun en önemli nedeni yaşlanma ile değişen ve bozulan denge ve duyu organlarıdır. Kazalarda bireylerin rolü olduğu kadar çevrenin ve yaşanılan mekânın da etkisi vardır. Bu nedenle, riski azaltmanın yolu, bireylerin bilgilendirilmesi ve yaşanılan çevrenin düzenlenmesinden geçer.

Düşmeye neden olan davranışsal faktörler: Dolabın en üst rafını temizleme gibi fiziksel yeteneğinin üstünde aktivite ve günlük işleri yapmak, uygun olmayan ayakkabı-terlik giyme, yetersiz besin alımı ve yetersiz egzersiz yapmak