ÖZBAKIM VE BESLENME

Malnutrisyon; yani yetersiz beslenme yaşlılarda sıktır ve erken tanınması ve tedavisi hayat kurtarıcı olabilmektedir.

Günlük yaşam aktiviteleri temel (GYA) ve enstrümantal günlük yaşam aktiviteleri (EGYA) olmak üzere
2 gruba ayrılır.

Özbakımın ihtiyaçlarının saptanması ve bunlardaki değişiklikler bizlere yaşlının sağlık durumu hakkında da bilgi vermektedir. Bu alanların test edilmesi için geliştirilen ve en sık kullanılan ölçek Barthel’in Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir.

Lawton-Broody Enstrümantal Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği (EGYA)  hastanın işlemleri ne derece bağımsız yerine getirdiğine göre puanlandırılır.Toplam puan 17’dir. Alınan puan bağımsızlık derecesini gösterir, aktiviteleri yerine getirmedeki bağımsızlık derecesi arttıkça alınan puan da artar. Bu testlerin sadece ilk değerlendirmede uygulanması değil, belli aralıklarla tekrarlanmasıönerilmektedir.
Disabilite belli bir sürede gelişen dinamik bir süreç olduğu için hastaların belli aralıklarla bu açıdan değerlendirilmesi uygun olur.

Giysilerin pratik, az düğmeli, rahat, bol olması belirleyecidir. Giyinmenin ve giysilerin basit olması önemlidir. Hatta demansı olan yaşlılarda alışkanlıklarını bozmamak için benzer aynı giysilerin birden fazla olması psikolojik olarak rahatlatıcı ve pratik olabilir. İdrar veya gayta kaçırması olan yaşlılarda ve genel olarak kolay çıkartılabilen giysiler tercih edilmelidir.

Eğer yaşlı yıkanamayacak durumda ise silinme, tüm vücut veya bir kısmın silinmesi

gerekir.

Yaşlının yaşadığı evde tuvalet, banyo ve buralara ev içinde yaşlının ulaşımı son derece önemlidir. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır.Tuvalet ve banyoya giden antrede ve tuvalet yanında; duş yanında tutunma barları olmalıdır. Banyo kapısı mekanı daraltmamak için dışarıya açılmalıdır. Banyo zemini kaymaz, ışık ile parlamayan özellikli malzemeden yapılmalı ve döşemeler ıslak bırakılmamalıdır. Zemin ile duvar rengi kontrast oluşturacak şekilde farklı renklerden yapılmalıdır.
Giriş ve çıkışlarda düşmelere neden olabileceğinden küvetten kaçınılmalıdır. Oturaklı duş sistemi tercih edilmelidir. Armatürler kolay açılır kapanır özellikte olmalıdır. Banyoda havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı güvenliği olmalıdır. Banyo dolapları ve havalandırma sistemleri eşya üzerine çıkmada, ulaşılabilecek yükseklikte olmadır.

Ev içi kazaların oluş nedenleri incelendiğinde büyük kısmına, bilgisizlik, tedbirsizlik, ihmal gibi önlenebilir insan hatalarının sebep olduğu görülmüştür. 

Yaşlanma sürecinde, infeksiyon hastalıklarını kolaylaştıran fizyolojik değişiklikler vardır. Prostat hipertrofisi, rahim sarkması, idrar torbası hastalıkları idrar yolu infeksiyonlarını; mukosilier kleransın azalması, öksürük refleksinin azalması, sık aspirasyon, diyabet-kronik obstrüktif akciğer hastalığı, alkol öyküsü, kalp yetmezliği, gibi kronik hastalıklar, boğaz florasında ajan patojenlerin kolonizasyonu (Streptococcur Pnemoniae, Hemofilur Influensa, Klebsiella Pnemoniçe), bakımevlerinde yatanlarda gram negatif bakterilerin kolonizasyonu pulmoner infeksiyonların sıklığını arttırır. Hücresel immunitede bozulma sonucunda gecikmiş tip aşırı duyarlılık mekanizmalarının bozulması, lökosit fonsiyonlarının
bozulması, ve humoral immunitede azalma, önemli fizyolojik değişiklikler iken, yaşlılıkta üriner ve pulmoner sistem infeksiyonlarını kolaylaştıran yapısal değişiklikler vardır.

Yaşlılarda enfeksiyonlardan korunma özbakımın önemli kısımlarındandır. Tabi ki burada barınma, giyinme, ısınma, beslenme, sağlık kontrollerinin düzenli yapılması, sosyal destek sistemlerinin iyi olması son derece önemlidir. Temizlik, hijyen, aşılar, ağız diş sağlığından barınmaya kadar bir çok faktör enfeksiyonlardan korunmada önemlidir. 

Korunma için özel ilaçlara gerek yoktur. Bağışıklık sistemi güçlendiricileri olarak tanıtımları yapılan bir çok ilacın etkinlikleri tartışmalıdır ve genel olara geriatrik yaş grubunda önerilmez.

Özellikle ağız kanserlerinin sık görüldüğü, tükrük göllenmesinin en yoğun olduğu yerler, bukkal mukoza, yumuşak damak, ağız tabanı, dilin yan kenarları unutulmamalıdır.

Yaşlanma ile ağızda tükrük salınımının yavaşladığı düşünülmüştür. Ancak normal sağlıklı bir erişkinde azalmış tükrük salınımı normal kabul edilmemelidir. Yaşlanma ile tükrük bezlerinin yapısı değişse de yeterli salgıyı yapacak rezerve sahiptir. Bu nedenle ağızda kuruluk yaşa bağlanmamalıdır.

Yaşlanma ile beraber diş rengi koyulaşır, nedeni de zamanla mine tabakasının aşınmasına bağlı olarak alttaki daha koyu renkli dentin tabakasının belirginleşmesine bağlanmıştır.

Ağız içi bakımı sadece diş bakımı değildir. Derinin ve ağız içinin de bakılması ve temiz tutulması önemlidir

Yılda 1-2 kez diş hekimi kontrolü önemlidir.

Yaşlılarda B12 vitamin eksikliği sıktır, D vitamini eksikliği sıktır; bu iki vitamin sıklıkla yerine konmalıdır, hekime danışılarak; ancak özel durumlar dışında bu iki vitamin harici bir beslenme desteğine gerek yoktur. Bu tür ihtiyaçların doğal ürünlerle giderilmesi önemlidir.

Beslenme immün sistemi destekler, bağışıklığı arttırır, yara iyileşmesini destekler, yara oluşumunu azaltır, dengeyi olumlu etkiler; demansın önlenmesinde ve tedavisinde dahi önemli etkileri vardır.

Malnütrisyon tanımı yetersiz beslenmeden aşırı beslenmeye kadar geniş bir yelpazeyi içerir. 

Yaşlı insanlarda dengesiz beslenme protein-enerji malnütrisyonuna, vitamin eksikliklerine (vitamin B12 ve Dvitamini) ve kalsiyum alımı yetersizliğine neden olur. Malnütrisyon yaşlı hastalarda, immunitede zayıflama, infeksiyonlara yatkınlık, yara iyileşmesinde gecikme, osteoporoz ve diğer ko-morbiditelere neden olmaktadır.