TEMEL BAKIMIN PLANLANMASI

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geriatrik yaş grubunu 65 yaş ve üzeri olarak
tanımlanmıştır

Ülkemizde 2000 yılında yapılan nüfus sayımında 65 yaş ve üzeri nüfus tüm
nüfusun %5.7’si iken 2007’de bu oran %7.1, 2009’da %6.9 ve son olarak Türkiye İstatistik Kurumunun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 verilerine göre bu oran % 7.2’dir (5.327.736 kişi). Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan verilere göre yaşlı nüfusun 2015 yılında 8.4 milyon, 2025
yılında ise 12 milyon olacağı tahmin edilmektedir.

Yaşın ilerlemesiyle birlikte fizyolojik, psikolojik, emosyonel, bilişsel, sosyal alanlarda değişiklikler oluşabilmekte, bireyin fonksiyonel kapasitesi azalırken kronik hastalıklar artmaktadır.

Sosyal gerontoloji, yaşlıların ve yaşlanmanın toplumsal yapıyı nasıl etkilediği ve bu etkiden nasıl etkilendiğini inceleyerek kuramsal bir çerçeve oluşturmayı amaçlayan bir disiplindir.

Geriatri ve Gerontoloji’nin gelişimi paralelinde 1954 yılında Clark Tıbbitts’in “yaşlıların toplumsal ve kültürel çevreden soyutlanmadan incelenmesine” ilişkin görüşü ile sosyal-gerontoloji kavramını ortaya çıkmıştır.

Yaşlılara yönelik verilen hizmetleri genel olarak barınmaya ilişkin hizmetler, gündüz bakımı ve destek hizmetleri, boş zaman değerlendirilmesine yönelik faaliyetler, çalışma yaşamı ve ekonomik sorunlara ilişkin hizmetler olarak 4 başlık altında toplanabilir.

Yaşlının, evde, hastanede, kurumda nerede değerlendirildiğine göre temel bakımın planlanması değişmektedir. Kurumsal bakım, evde bakım, toplumda değerlendirme, hastanede bakım farklıdır ve her birinde sosyal hizmet uzmanının görevleri vardır.

Yaşlının hijyenik bakım ihtiyacı var mı tespit edilmelidir. Beslenme, boşaltım, hareket, ekonomik, giyinme ve vücut ısısının korunması, yardımcı cihaz kullanımı, ilaç kullanımının düzenlenmesi alanlarındaki gereksinimleri özellikle tespit edilmelidir.

Yaşlı hastanın kendine bakım kapasitesi günlük yaşam aktivitelerinin değerlendirilmesiyle ölçülür.

Günlük yaşam aktiviteleri temel (GYA) ve enstrümantal günlük yaşam aktiviteleri (EGYA) olmak üzere 2 gruba ayrılır.

Banyo, giyinme, transfer ,tuvalet, beslenme ve kontinans temel günlük yaşam aktivitelerine örnek teşkil etmektedir.

Telefon kullanma, alışveriş, yemek hazırlama,ev korunması, transport,medikasyonlar ve finans enstrümantal günlük yaşam aktivitelerini örneklemektedir.

Geriatrik değerlendirme yapılan tüm yaşlılara son 6 ay içinde düşüp düşmedikleri sorulmalıdır.

Yaşlının tıbbi bakımı, yaşlının akut, subakut ve kronik bakımı şeklinde üç kısımda incelenebilir.

Akut bakım, yaşlının hastanede bakımını içermektedir. Akut bakım ünitelerinin (geriatrik değerlendirme üniteleri) amacı, medikal tedavi vermenin yanında multidisipliner işbirliği ile fonksiyonel bağımsızlığın idamesi sağlamak, çok yönlü bir taburculuk planı çizmektir.

Subakut bakım, uzun dönem bakım evlerinde kısa bir süre kalması planlanan hastaları içermektedir. Amaç, rehabilitasyon, kompleks bir medikal bakım ve/veya yara bakımı içindir. Bu kişiler, genelde hastanelerden yeni taburcu edilmiş olup hemşirelik bakımına ihtiyaç duymaktadır.

Kronik bakım ise multiple kronik hastalıkları olan ve toplumda yaşamayı tek başına başaramayan yaşlılara uygulanmaktadır. Bir de özel bakım vardır ki taburculuk planı olmayan, demans bakımı, diyaliz, hospis bakımına ihtiyaç duyan yaşlılar içindir ve eğitilmiş personel gereklidir.

Tuvalet alışkanlıkları, idrar ve gayta tutamama sorunları, ishal kabızlık gibi sindirim sistem alışkanlıkları bakımı etkileyen faktörlerdendir. 

Bir bireyin ilgi, saygı ve koruma hakkı yaşla birlikte azalmaz. Geriatrik tıp ve etik prensipler açısından bu en önemli ilkedir. Her bir birey, toplumun ilgisini, saygısını ve korumasını diğer bireylerle eşit olarak hak etmektedir. Buna eşitlik prensibi denir.

Örneğin, kiralık ev bulma sıkıntısı, kiralarının yatırılmasında, emekli aylıklarının alınmasında, değerlendirilmesinde, sosyal sigortalardaki işlerinin izlenmesinde yaşanan sıkıntılar.

Bunu sunarken etik değerler son derece önemlidir. Yaşlının özsaygısının zedelenmemesi ve desteklenmesi önemlidir.

Döküman çalışılan ve bakımın verildiği tip, yer ve sisteme göre değişebilir ancak kendi içerisinde standart bir yapısı olmalıdır. Özellikle duygudurum, mental durum, fiziksel hastalıklar, ilaçlar, beslenme durumu, günlük yaşam aktiviteleri, enstrümental günlük yaşam aktiviteleri, yaşlının demografik özellikleri, alışkanlıkları, aile desteği, sosyoekonomik ve eğitim durumu mutlaka dökümanda yer almalıdır.

Burada önemli sorunlardan biri de yaşlının eğitim durumunun veya adaptasyon durumunun da teknoloji kullanımına uygun olması veya bu konularda da yaşlıya  eğitim verilmesi, gösterilmesi gerekliliğidir.

Yaşamının sonuna yaklaşmış hastaların bakımı konusunda basamaklı bir yaklaşım geliştirilmelidir. Bu basamaklar aşağıdaki gibidir:

Hastanın sona yaklaştığının fark edilmesi
2. Bakımın amaçlarının netleştirilmesi ve açıklanması
3. Bakımın planlanması
4. Planın uygulanması
5. Tedavinin etkinliğinin ve semptomların şiddetinin değerlendirilmesi
6. Değişiklik olmaması veya başarı durumunda tedaviye devam edilmesi/ Yeni bir problemle karşılaşılması veya başarısızlık durumunda yeni bir tedavi seçeneği aranması/ Ölümün gerçekleşmesi durumunda sağlık personelinin üzerine düşen görevlerin yerine getirilmesi.