TEMEL BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 7

Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözdağı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geriatrik yaş grubunu 65 yaş ve üzeri olarak tanımlanmıştır. Ülkemizde 2010 yılı rakamlarına göre 65 yaş üstü nüfus %7.1, yaklaşık 5 milyon yaşlı seviyelerindedir. Ortama yaşam süresi ise 2008 yılında erkeklerde 70.6 ve kadınlarda 75.7 olarak bildirilmiştir.

Yaşlının özbakımı son derece önemlidir. Kendisinin yapabilmesi, yardıma ihtiyacı olması, bağımlı ya da bağımsız olması, fonksiyonel yapısı son derece belirleyicidir. Giyinmesi, barınması, yemek yemesi, güvenligi ve sürekli temizliği ve hijyeni bu özbakımın temelini oluşturmaktadır. Bu bölümde özbakımın bu elemanları tüm yönleriyle değerlendirilmektedir.

alanların test edilmesi için geliştirilen ve en sık kullanılan ölçek Barthel’in Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir. Bu testin amacı hastanın günlük işlerinde ne yaptığını kaydetmektedir. Hastanın ne yapabileceğini öğrenmek hedeflenmemiştir.

Yine 2010 yılından itibaren uygulamaya geçen evde sağlık hizmeti, aile hekimi tarafından yaşlının evde bakımı, belediyelerin evde bakım destekleri, evde barınma ve temel ihtiyaç destekleri gibi evde bakıma yönelik faaliyetlerin arttırılması, evde bakımın geliştirilmesi son derece etkin ve ekonomiktir. Evde bakım yaşlı bakımının bugün en önemli ve dinamik konusudur ve ülkemizde gelişmektedir.

Temizlik vücut temizliği, tuvalet ile ilgili temizlik, banyo ile ilgili temizlik, ağız ve diş sağlığı farklı kısımlarda yaşlılar için ayrı ayrı ele alınmalıdır. Eger yaşlı yıkanamayacak durumda ise silinme, tüm vücut veya bir kısmın silinmesi, bu sırada uygulanacak malzemeler ve yöntemler yaşlı hasta için ayrı ayrı bilinmelidir. Yatakta tam silme, yatakta saç yıkama, elbise giydirme çıkartma, ağız ve diş bakımı, burun bakımı, kulak bakımı, kapalı gözün bakımı, tırnak bakımı, yatak ve malzemelerinin temizliği, tuvalette eğitim ve destek, kusma var ise kusma sonrası temizlik, duş ile temizlik temizliğin farklı alanlarıdır. Temiz su en önemli temizlik aracıdır ancak uygun ve gerekli durumlarda vücut temizleme ürünleri yara oluşmasını engellemektedir ve ve hijyenik durumu desteklemekte ve infeksiyonları engellemektedir.

Yaşlının yaşadığı evde tuvalet, banyo ve buralara ev içinde yaşlının ulaşımı son derece önemlidir. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır Özellikle düşmelerin önlenmesinde ve acil durumlarda son derece yararlıdır. Tuvalet ve banyoya giden antrede ve tuvalet yanında; duş yanında tutunma barları olmalıdır. Tutunma kolları duvarda yatay eksende iyi sabitlenmiş olmalıdır. Tutunma barlarının çapı 4-5 cm olmalı ve zeminden 90-100 cm yükseklikte yerleştirilmelidir. Banyo kapısı mekanı daraltmamak için dışarıya açılmalıdır. Banyo zemini kaymaz, ışık ile parlamayan özellikli malzemeden yapılmalı ve döşemeler ıslak bırakılmamalıdır. Zemin ile duvar rengi kontrast oluşturacak şekilde farklı renklerden yapılmalıdır. Giriş ve çıkışlarda düşmelere neden olabileceğinden küvetten kaçınılmalıdır. Oturaklı duş sistemi tercih edilmelidir. Armatürler kolay açılır kapanır özellikte olmalıdır. Banyoda havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı güvenliği olmalıdır. Banyo dolapları ve havalandırma sistemleri eşya üzerine çıkmada, ulaşılabilecek yükseklikte olmadır.

Evde ve yaşlının üzerinde yaşlının kimlik bilgileri, bir sorun olması durumunda ulaşacağı acil durum telefonları ve yapması gerekenler küçük notlar olarak yer almalıdır. Ev içinde mobil telefon olması, tuşların büyük olması, yaşlının kolay kullanabilmesi, teknoloji kullanılarak yaşlı evinin alarm sistemleri ile ve acil durumlarda yardım isteme sistemleri ile modernize edilmesi ideal önerilerdendir.

Yeterli ve dengeli beslenme her yaş grubunda olduğu gibi yaşlılarda da çok önemlidir. Bakım, tedavi, kronik hastalıklar ve bunlara uygun beslenme programları yaşlının sağlığını ve fonksiyonelliğini belirgin etkilemektedir. Yaşlılarda B12 vitamin eksikliği sıktır, D vitamini eksikliği sıktır; bu iki vitamin sıklıkla yerine konmalıdır, hekime danışılarak; ancak özel durumlar dışında bu iki vitamin harici bir beslenme desteğine gerek yoktur. Bu tür ihtiyaçların doğal ürünlerle giderilmesi önemlidir.

Yaşlanma ile ağızda tükrük salınımının yavaşladığı düşünülmüştür. Ancak normal sağlıklı bir erişkinde azalmış tükrük salınımı normal kabul edilmemelidir. Yaşlanma ile tükrük bezlerinin yapısı değişse de yeterli salgıyı yapacak rezerve sahiptir. Bu nedenle ağızda kuruluk yaşa bağlanmamalıdır.

Yemek yemekte zorlanan yaşlıda yemekleri birbirine karıştırmadan, tek tek, farklı ve parlak renklerdeki (özellikle kırmızı ve mavi parlak renklerde) tabaklarda vermek hastanın dikkatini yemeğe vermesini sağlayabilir. Hastaya çok sıcak yemekler vermemeye dikkat edilmelidir, üstüne dökebilir. Yemesi kolay, yutmakta zorlanabileceği kadar sert olmayan besinler vermeye çalışılmalıdır. Yaşlıda kabızlık sıktır. Bu sebeple lifli gıdalarla ve bol sebze- meyve ağırlıklı beslenmesini sağlanmalıdır. Alzheimer hastasının ne yediği hafıza açısından hastalık sürecini etkilemez ama genel sağlığını olumlu etkileyeceğinden önemlidir.

Türkiye’de ise ilk kez 1930 tarihinde yürürlüğü giren 1580 sayılı yasa ile bakıma muhtaç kişilerin (yaşlıların) korunması, yaşlı evleri yapma ve yönetme yükümlülüğü birer kamu kuruluşu olan Belediyelere verilmiştir ş tir.

Buna göre; sosyal hizmetler; •Kişi ve ailelerin kendi bünye ve şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesine •İhtiyaçlarının karşılanmasına •Sosyal sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunmasına •Hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesinine yardım amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünü” dür.

Tıp etiği 4 ana ilke üzerinden tanımlanır. 1. Yararlılık 2. Zarar vermeme 3. Hasta özerkliğine saygı 4. Adalet

İlgili yasanın öngördüğü esaslar doğrultusunda yaşlıya yönelik var olan hizmetlerin iyileştirilmesi ve yeni hizmetlerin başlatılması çalışmaları; • SHÇEK Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi Yönetmeliği, • Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği, • Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde açılacak Huzurevlerinin kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik • Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Bakım ile Evde Bakım Hizmetleri Hakkında Yönetmelik olmak üzere 4 farklı yönetmelik ile yürütülmektedir.

Yaşlı istismar ve ihmal türleri şöyle sıralanabilir; 1. Fiziksel İstismar; Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta tutma gibi eylemleridir. Örnek olarak tekme atma, tokat atma, itme, vurma, sarsma, dövme ya da kötü niyetle ilaç uygulama bunlar içinde sayılabilir. 2. Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözdağı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir. 3. Cinsel İstismar; Yaşlının isteği dışında dokunma, tecavüz, zorla soyunma, açık şekilde cinsellik içeren fotoğraf çekme türünde cinsel ilişkiye girilmesidir. 4. Ekonomik İstismar; yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal olmayan şekilde kötüye kullanılması veya çalmasıdır. 5. İhmal; Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya reddederek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermektir. Örnek olarak yeme, giyinme, ısınma, kişisel hijyen gibi gereksinimlerin karşılanmaması, duygusal-sosyal uyarının sağlanmaması, uzun zaman yalnız bırakılması bunların başında sayılabilir.

En çok karşılaşılan etik problemlerin ana başlıkları şunlardır: • Doğruyu söylememe • İşbirliğini reddetme • Yetersizlik • Yetki azlığı • Hasta yararına karar vermede güçlük • İlacın kötüye kullanımı • Bireylerin denek olarak kullanılması • Hekim istemini uygulama/uygulamama • Yetersiz koşullarda çalışmayı reddetme • Bilgilerin gizliliğini paylaşma • Yaşamı destekleyici tedavilerin/araçların sonlandırılması • Şüpheli ilaç istismarının rapor etmeme • Bilgi vermeme

Bilimsel araştırmalara göre hasta bakım hizmetleri sırasında dini ve ruhani hayatla ilgili konular gündeme gelmektedir. Bu nedenle bakım verenin hastanın biyolojik olduğu kadar dinsel durumunu da tanıması gerektiği söylenir. Çünkü hastanın dinsel yaşantısı onun biyolojik ve psikolojik yapısını da etkiler.

Ülkemizde, yaşlılara yönelik yatılı kurum hizmetleri SHÇEK’e bağlı faaliyet gösteren Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri, Özel Huzurevleri, Yaşlı Bakım Merkezleri ve Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşları bünyesinde açılan Huzurevleri eliyle sunulmaktadır.

Yaşlılarda beslenme sorunları özbakımı etkileyen önemli faktörler arasında yer almaktadır. Özellikle yaşlılarda sıkça görülen problemlerden olan malnutrisyon; yani yetersiz beslenmenin erken tanınması ve tedavisi hayat kurtarıcı olabilmektedir.