TEMEL BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 14

Aşı son derece önemlidir. Geriatrik uygulamada karşılaşılan pek çok infeksiyon hastalığına karşı elimizde etkin aşı olmaması ve varolan aşıların ise yeterince kullanılmaması önemli sorunlardır. Öte yandan aşılar genç erişkinlerdekine kıyasla yaşlı kişilerde daha zayıf immün yanıt oluşturabilmektedirler. Etkin aşıların varlığı ve bunların uygulanması ile hastanın korunacağı hastalıklar hakkında bilgi eksikliği, aşıların etkinliği ve yan etkileri konusunda yanlış bilgi edinilmiş olması önemli sorunlardır. Erişkin ve yaşlı kişilere hizmet veren sağlık personeli immünizasyona ilişkin uygulamalarına rutin pratiği içinde mutlaka yer vermelidir. Her erişkin hasta muayenesi aşılama için bir fırsat olarak değerlendirilmelidir. Sağlıklı yaşlılara influenza, pnömoni ve tetanoz aşıları yapılması mutlak bir gerekliliktir. Bu aşılara ek olarak kişilerin mesleksel, yaşam tarzı veya seyahat gibi çeşitli faktörler de göz önünde bulundurularak diğer gerekli aşıların da yapılması planlanmalıdır.

Malnütrisyon tanımı yetersiz beslenmeden aşırı beslenmeye kadar geniş bir yelpazeyi içerir. Yaşlı insanlarda dengesiz beslenme protein-enerji malnütrisyonuna, vitamin eksikliklerine (vitamin B12 ve D vitamini) ve kalsiyum alımı yetersizliğine neden olur. Malnütrisyon yaşlı hastalarda, immunitede zayıflama, infeksiyonlara yatkınlık, yara iyileşmesinde gecikme, osteoporoz ve diğer ko-morbiditelere neden olmaktadır.

Yaşlıda tat duyusu, koku duyusundaki azalmalar, el titremeleri olanlarda çatal kaşık tutma zorlukları; yaşlının dişlerinin yetersiz oluşu, yaşlıda yetersiz beslenme (malnutrisyona) olasılığını arttırmaktadır. Ancak Alzheimer hastalığında orta evreden itibaren ve özellikle ileri evrede hastanın yeterince beslenememesinin nedeni ne yediğini, yemek yemenin önemini, ne zaman yediğini hatırlamamaktadır.

Evde yangın çıkma, gazdan zehirlenme, kesici aletlerin varlığı gibi durumlarda bazı yaşlılarda daha sık sorun görülmektedir. Demansı olan yaşlılar, yatağa bağımlı olan yaşlılar için bu tür riskler ve güvenlik daha da fazla önem kazanmaktadır.

Yanlış ilaç kullanımının engellenmesi önemlidir. Yaşlılar bir çok sebeple farklı ilaçlar kullanmaktadır. Görme, anlama veya bilgi eksikliği gibi sebeplerle sıklıkla yanlış ilaç kullanabilmektedirler, bunun en aza indirgenmesi son derece önemlidir.

Türkiye’de, sosyal hizmetler 1983 tarihinde yürürlüğe giren, 2828 sayılı “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu” ile hukuken tanımlanmıştır.
Buna göre; sosyal hizmetler;
• Kişi ve ailelerin kendi bünye ve şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesine
• İhtiyaçlarının karşılanmasına
• Sosyal sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunmasına
• Hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesine yardımı amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünü” dür.

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, kamu kurumları ve sivil toplum örgütlerinin katkısıyla 2008 yılında gerçekleştirilen yaşlanma ulusal eylem planı çalıştayında, bazı yeni düzenlemeler gerektiği vurgulanmıştır. Bunlardan bazıları
• “Yaşlı Meclisleri ve Yaşlı Danışmanlık Kurulu oluşturulmalı
• SHÇEK ve Sağlık Bakanlığı denetiminde ruhsal sorunu olan, madde bağımlığı
olan yaşlılar için ayrı bakımve huzurevleri açılmalı
• Yaşlı istismarının önlenmesi amacıyla yasal düzenlemeler yapılabilmesi ile eğitim programları düzenlenmeli
• Geriatri servislerinin ve hastanelerinin oluşturulması ve gerekli yasal düzenlemeler yapılmalı
• “Yaşlı dostu kentler” oluşturulmalı
• Ulusal Yaşlılık Enstitüsü biran önce hayata geçirilmeli

Hasta ve sağlık profesyonelleri açısından kuralları belirleyen etiğe tıp etiği adı verilir. Tıp etiği 4 ana ilke üzerinden tanımlanır.
1. Yararlılık
2. Zarar vermeme
3. Hasta özerkliğine saygı
4. Adalet

Bakım Etiğinin bakım veren ve bakılan bireyler açısından sunduğu bazı yararlar vardır. Örneğin;
• Bakım sunan kişi veya kuruluşun davranışlarını ve sorumluluğunu belirler. Zarardan kaçınma, zararlı etken ve koşulları ortadan kaldırma ve önlemeyi içerir. Buna zarar vermeme denir.
• Sorunların hem hastalıkta hemde sağlıkta görülmesini sağlar. Bakım veren taraf açısından motivasyon, tutarlılık, mesleki tatmin, dayanışma ve süreklilik sağlar. Bakılan birey açısından inanma, sadık kalma ve ahlaki ilkeler doğrultusunda tutarlı ilişkisinin yarattığı güven duygusuna sebep olur. Buna sadakat denir.
• Birey için iyi olanı yükseltir. Buna yarar sağlama denir.
• Hasta ile ilgili yapılan uygulamalarda doğru kayıt tutulmasına neden olur. Buna
doğruluk denir.
• Tedavi ve bakımda kullanılan araç gereç-donanım kaynakları, kişilerin yetki, yetenek ve yeterliliklerinin eşitlik ilkesine uygun dağılımını sağlar. Buna adalet denir.
• Bakım eylemi sırasında karşılaşılabilen baskı ve önyargıları engeller. Bireye ait bilgilerin saklanması, gerçeği söylemeyi gerektirir. Buna güvenirlik denir.
• Mesleğin toplumsal değerini güçlendirir. Etik ve manevi olarak prensip sahibi olmayı sağlar. Buna dürüstlük denir.
• Karar verme özgürlüğü ve bağımsızlığını sağlar. Buna otonomi adı verilir.
• İnsanın yaşamına, haklarına, duygu ve düşüncelerine, başkalarına zarar vermediği sürece davranışlarına ve onuruna saygılı olmayı ifade eder. Buna İnsan onuruna saygı denir.

Pelvik kaldırma aleti
İletişime girilebilen hastalarda sürgü pozisyonunun verilemesine yardımcıdır. Pelvis altına yerleştirilip pompa ile şişirilerek pelvisin yükseltilmesi tuvalet esnasında hastaya rahatlık sağlar. Bu cihaz bakım elemanının fazla eğilerek bel bölgelerine ağırlık yüklemelerini engeller. Böylece vücut mekaniklerinin doğru kullanılmasına katkı sağlamış olur.

Yapılan araştırmalar sonucunda en uygun nitelikli ışığın beyaz ışık olduğu ortaya çıkmıştır. Gün ışığının yetersiz olduğu konumlarda ise bu ışığa yakın, mavi camlı lambaların kullanılması tavsiye edilmektedir.
İyi Bir Aydınlatmada Aranan Özellikler:
• Aydınlatmanın şiddeti yeterli olmalı,
• Aydınlatma bütün alana eşit yayılmalı,
• Işık yönü ve gölgelemeye dikkat edilmeli,
• Işık yansımalarından kaçınmalı (göz kamaşması),
• Kullanılan ışığın niteliği uygun olmalı,
• Aydınlatma sabit olmalı (titreşim ve parlaklık değişmeleri engellenmeli)

Uygun Hasta Kaldırma Tekniklerinin Kullanılması
Bakım elemanlarında bel bölgesinde zorlanmaların en alt düzeye indirilmesi için araştırmalar daha çok hasta kaldırma uygulamaları ve bu esnada vücut mekaniklerinin uygun kullanımına odaklanmıştır. Hasta kaldırmaya yönelik uygulamaları gerçekleştirirken bel bölgelerine düşen fiziksel yükü azaltmak için;
• Bakım elemanlarının her hastanın durumunu değerlendirmeleri, hastaların beklentilerini, gereksinimlerini ve özelliklerini dikkate almaları ve uygulama için hastaları bilgilendirmeleri,
• Bakım elemanlarının kendi yeteneklerini, kaynaklarını ve çevresel sınırlılıklarını belirlemeleri,
• Bakım elemanlarının duruma göre en uygun tekniği seçmeleri,
• Bakım elemanlarının hastaları kaldırılmaları sırasında mümkün olduğu kadar hasta kaldırma araçlarını kullanmaları,
• Bakım elemanlarının vücut mekanikleri ve hasta kaldırma uygulamalarını doğru olarak gerçekleştirebilmeleri için eğitilmeleri önerilmektedir.

İlgili yasanın öngördüğü esaslar doğrultusunda yaşlıya yönelik var olan hizmetlerin iyileştirilmesi ve yeni hizmetlerin başlatılması çalışmaları;
• SHÇEK Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi Yönetmeliği,
• Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği,
• Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde açılacak Huzurevlerinin kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik
• Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Bakım ile Evde Bakım Hizmetleri Hakkında Yönetmelik olmak üzere 4 farklı yönetmelik ile yürütülmektedir.

Aşırı Genellemelerden Kaçınma: Tek bir olaydan hareketle, bütüne yönelik olumsuz
düşünceler geliştirilmemelidir. Kişinin kendi kendine yaptığı olumsuz genellemeler, zaman geçtikçe otomatikleşir ve olumlu bir içerikle kolaylıkla yer değiştirmez

Sosyal Etkinlikleri Geliştirme: Rutinler dışında farklı bir etkinliği denemek, yeni bir şeyler öğrenmeye çalışmak, zihni dinlendirmeye yardımcı olabilir.
Bakım elemanlarında stresle başa çıkmada etkili olan yollar şunlardır; zamanı iyi yönetme, problem çözme teknikleri kullanma, aşırı genellemelerden kaçınma, kişiler arası
ilişkiler ve sosyal etkinlikler geliştirme, fiziksel aktivitelerde bulunma, dengeli beslenme, gevşeme egzersizleri uygulama, zihinde canlandırma yaparak stresle daha kolay başa çıkılabileceği belirtilmektedir.

“Bakım Elemanının Fiziksel Sorunları” başlıklı konu incelendiğinde kalp rahatsızlıklarının en çok olduğu görülebilir.

Yaşlı ihmali ise, aile üyeleri, sosyal kurum çalışanları, özel bakıcılar yaşlıya bakmakla yükümlü bireylerin yaşlının günlük gereksinmelerini karşılamamasıdır. Yaşlı istismar ve ihmal türleri şöyle sıralanabilir;
1. Fiziksel İstismar; Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta tutma gibi eylemleridir. Örnek olarak tekme atma, tokat atma, itme, vurma, sarsma, dövme ya da kötü niyetle ilaç uygulama bunlar içinde sayılabilir.
2. Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözdağı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir.
3. Cinsel İstismar; Yaşlının isteği dışında dokunma, tecavüz, zorla soyunma, açık şekilde cinsellik içeren fotoğraf çekme türünde cinsel ilişkiye girilmesidir.
4. Ekonomik İstismar; yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal olmayan şekilde kötüye kullanılması veya çalmasıdır.
5. İhmal; Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya reddederek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermektir. Örnek olarak yeme, giyinme, ısınma, kişisel hijyen gibi gereksinimlerin karşılanmaması, duygusal-sosyal uyarının sağlanmaması, uzun zaman yalnız bırakılması bunların başında sayılabilir

Yaşlı ihmali ise, aile üyeleri, sosyal kurum çalışanları, özel bakıcılar yaşlıya bakmakla yükümlü bireylerin yaşlının günlük gereksinmelerini karşılamamasıdır. Yaşlı istismar ve ihmal türleri şöyle sıralanabilir;
1. Fiziksel İstismar; Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta tutma gibi eylemleridir. Örnek olarak tekme atma, tokat atma, itme, vurma, sarsma, dövme ya da kötü niyetle ilaç uygulama bunlar içinde sayılabilir.
2. Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözdağı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir.
3. Cinsel İstismar; Yaşlının isteği dışında dokunma, tecavüz, zorla soyunma, açık şekilde cinsellik içeren fotoğraf çekme türünde cinsel ilişkiye girilmesidir.
4. Ekonomik İstismar; yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal olmayan şekilde kötüye kullanılması veya çalmasıdır.
5. İhmal; Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya reddederek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermektir. Örnek olarak yeme, giyinme, ısınma, kişisel hijyen gibi gereksinimlerin karşılanmaması, duygusal-sosyal uyarının sağlanmaması, uzun zaman yalnız bırakılması bunların başında sayılabilir

Yaşlı ihmali ise, aile üyeleri, sosyal kurum çalışanları, özel bakıcılar yaşlıya bakmakla yükümlü bireylerin yaşlının günlük gereksinmelerini karşılamamasıdır. Yaşlı istismar ve ihmal türleri şöyle sıralanabilir;
1. Fiziksel İstismar; Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta tutma gibi eylemleridir. Örnek olarak tekme atma, tokat atma, itme, vurma, sarsma, dövme ya da kötü niyetle ilaç uygulama bunlar içinde sayılabilir.
2. Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözdağı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir.
3. Cinsel İstismar; Yaşlının isteği dışında dokunma, tecavüz, zorla soyunma, açık şekilde cinsellik içeren fotoğraf çekme türünde cinsel ilişkiye girilmesidir.
4. Ekonomik İstismar; yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal olmayan şekilde kötüye kullanılması veya çalmasıdır.
5. İhmal; Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya reddederek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermektir. Örnek olarak yeme, giyinme, ısınma, kişisel hijyen gibi gereksinimlerin karşılanmaması, duygusal-sosyal uyarının sağlanmaması, uzun zaman yalnız bırakılması bunların başında sayılabilir

Yaşlı istismarı uygulayan kişiler genelde; aile üyeleri (eş, çocuk, kardeş vb.), akrabalar, bakıcılar ve yaşlı ile etkileşimde bulunan diğer kişilerdir. Ailedeki yaşlı istismarı, yüzde  13 oranında eşler, yüzde 2 oranında çocuklar ve yüzde 21 oranında akrabaları tarafından yapılmaktadır.