TEMEL BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 6

Örneğin, yaşlanma ile azalan görme ve işitme duyusu etraftaki pek çok tehlikeyi görünmez kılabildiği gibi iletişim sorunlarına yolaçarakçevreden haberdar olmayı da önleyebilir. Yine yaşlanma ile beraber bireyin yalnız yaşama becerisi azalırken, buna karşın çoğunlukla da yalnız yaşamak zorunda kalarak tehlikelere karşı savunmasız olabilir.

Kaza, Can veya mal kaybına, zararına neden olan kötü olay” anlamına gelmektedir. Yaşlılarda en sık rastlanılan kazalar ev kazaları ve düşmelerdir. Kazalar şu şekilde sınıflanabilir, • İş kazaları, • Ev kazaları, • Trafik kazaları, • Zehirlenmeler, • Yanıklar, • Diğerleri (spor, kitlesel, boğulma, elektrik çarpması).

Düşmenin pek çok nedeni vardır. Düşme risk faktörleri; biyolojik, davranışsal, çevresel ve sosyoekonomik faktörler olarak dört grupta toplanmaktadır.

Eklem, kemik, kas hastalıkları, şeker gibi hastalıkların sinirler üzerinde yaptığı hasar (nöropati) gibi durumlar fiziksel özür yaratmakta ve kaza riskini arttırmaktadır. Örneğin eklem dejenerasyonu (artroz) sahibi yaşlıların karşıdan karşıya geçişleri yavaş ve tedirgindir. Sıklıkla yardıma gereksinim duyarlar. Görme ve işitme kusurları gerek ev içi gerekse ev dışı ortamlarda kazalara açık bir durum yaratır. Arkadan gelen aracın sesini duyamamak, trafik işaretlerini görememek motorlu araç kazalarına olan riski arttırır. Çalışmalar göstermiştir ki, kardiyovasküler sistem hastalığı gibi herhangi bir kronik hastalığı olanların, gözlük, işitme cihazı ve baston gibi yardımcı araç kullananların ev kazası geçirme sıklıkları daha yüksektir.

Birçok çalışma, yaşlıların ev kazalarını en çok kış mevsiminde (%60), mutfakta (%27,7) ve kayma nedeniyle (%36,1) yaşadıkları belirlenmiştir. Yine yapılan çalışmalar yaşlı bireylerin en çok koridorda, tuvalette, mutfakta, oturma odası ve yatak odasında düşerek kaza geçirdiklerini belirlemişlerdir. Sosyokültürel yapıya göre ev içi döşemenin yapısı (örneğin muşamba) kaza olasılığını arttırır. Ev kazalarına ev içinde önlem almadan yaşayanların kaza riski daha yüksektir. Kaygan yüzeyler, düzgün olmayan zeminler, evdeki aydınlatma hataları ve yetersiz ışık, sabit olmayan mobilyalar, eşikler, yürüme zorluğu olan hastaların evlerindeki çok miktarda halı, sehpalar, yerde bulunan objeler, kalabalık mobilyalar, kazaya en çok neden olan çevresel koşullardır.

Aydınlatma yeterli olmalıdır. Aydınlatma için kullanılan aletler temiz ve iyi durumda/ bakımlı olmalıdır Yatak odasından banyo ve tuvalete giden koridora gece lambası kullanılmalıdır. Elektrik, telefon kablolar açıkta ve takılmaya, düşmeye yol açabilecek biçimde olmamalıdır. Elektrik fiş ve prizleri (topraklı) geceleri acil durumlarda kolayca görünebilecek özellikte (ışıklı) olmalıdır

Banyo ve tuvaletler iyi aydınlatılmalı, döşeme malzemesi kaygan olmamalı, kaymayan paspaslar kullanılmalı, döşemeler ıslak bırakılmamalıdır. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır. Banyo ve tuvalette eşik olmamalıdır.

Meşguliyet tedavisi ile hastanın ruhsal durumu hedef tutulmakta olup, fiziksel etkileri olmakla beraber mutlak bir fiziksel tedavi hedef tutulmaz.

Meşguliyet tedavisinin uygulama ilke ve yollarından 6 tanesinin 3 tanesi sayılmıştır. Eskiyi hatırlatmak bunlardan biri değildir ve meşguliyet sağlamadığı gibi kötü geçmişe sahip insanlar için kötü sonuçları da olabilir.

Barthel günlük yaşam ölçeğinde seyahat etme yeterliliğinin puan karşılığı yoktur.

Meşguliyet tedavisiyle yaşlıların gençliğinden daha gelişkin olması değil, var olanı korumaları hedeflenir.

Zihinsel meşguliyet terapisinin özelliklerinden biri yaşlıya zihinsel egzersiz yaptırmaktır.

Davranış tedavisi veya bilişsel davranışçı tedavi, düşüncelerimizin, duygularımız ve davranışlarımız üzerindeki önemini vurgulayan ve işlevsel olmayan duyguları ve düşünceleri belli bir amaç doğrultusunda sistematik bir şekilde değiştirmeyi amaçlayan psikoterapötik yaklaşımdır. Kısaca yaşantımızı kötü yönde etkileyen düşünce ve duygulardan kurtulmak için kullanılan bir yöntemdir. Bu tedavi modeli sağlıklı bireylerle beraber, depresyon, demans ve kronik hastalığa sahip kişilerde de kullanım alanı bulmuştur.

Operant Koşulama; Hastanın davranış öyküsü ve sonuçlarının dikkatle değerlendirilmesi ve değiştirilmesidir. İstenen davranış desteklenir ve pekiştirilirken olumsuz davranış durdurulmaya çalışılır.

Yeniden öğrenme kuramlarına dayanan bu tedaviler son yıllarda giderek etkin ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Davranışçı Terapi içinde birçok alt tedavi tipini içerir. Sıkıntı yaratan konu veya objeyi hayalde veya gerçek yaşamda bütün şiddeti ile yaşamak, çekinilen durumla aşamalı olarak yüzleşmek üstüne gitmenin temel ilkesidir.

“Biyobildirim” (biyolojik geri bildirim) gittikçe yaygınlaşan bir biyolojik kendini denetim yöntemi haline gelmektedir. Bu teknikte birey mekanizmasını bilmediği halde, kendi bedeninin işleyiş tarzını etkileyebilen bazı değişiklikleri yapabilir. Örneğin: bir kimsenin gerginlikten ileri gelen kronik baş ağrısı vardır. Bu kimse tedavi için psikoloğa gittiğin de psikolog hastanın alnına ve boynuna elektrotlar koyar ve böylece kaslar da gerilme ve gevşemeleri en ince ayrıntılarına kadar izler. Aletler öyle ayarlanabilir ki bireyin kasları gerginleşince yüksek bir düdük sesi duyulur. Birey kaslarını gevşetirse düdük sesi kesilir. Birey, alete bağlandıktan sonra “düdük sesini kesecek ne gerekli ise onu yapması” istenir hemen hemen herkes kaslarını gevşetmeyi zamanla öğrenmiştir. Bu teknik migren, baş ağrısı, yüksek tansiyon, kalp çarpıntısı ve sara nöbetlerinin tedavisin de etkin bir biçim de kullanılmıştır.

Davranışçı tedavinin özellikleri 1. Davranışçı tedavi kişilere nasıl hissetmeleri gerektiğini söylemez, duyguların yararlarını ve istenmeyen durumlarla karşılandığında sakin kalabilmeyi vurgular. 2. Davranışçı tedavi terapistleri, danışanın sorunlarını çok iyi anlamak istediği için çok soru sorar ve danışanlarını da kendi kendilerine soru sormaları konusunda teşvik eder. 3. Davranışçı tedavi planlı ve yol göstericidir. Her görüşmede belirli yöntemler ve kavramlar öğretilir, danışanın amaçlarına ve hedeflerine yöneliktir. Danışanlara hedeflerinin ne olması gerektiği ya da neye katlanmaları gerektiği söylenmez. Nasıl düşünmeleri gerektiği ve istediklerini nasıl elde edebilecekleri konusunda yol gösterilir. 4. Davranışçı tedavi bilimsel olarak desteklenen çoğu duygusal ve davranışsal tepkinin öğrenilmiş olduğu varsayımını kabul eder. Bu yüzden terapinin hedefi, danışanlara yanlış bildiklerini ve istenmeyen tepkilerin isteyerek unutmalarına, yeni tepki verme yolları öğrenmelerine yardım etmektir. 5. Davranışçı tedavi düşünmenin temel gerçeklerine, gerçek olay ve durumlara dayanır. Çoğunlukla, durum düşündüğümüz gibi olmadığı zamanlarda kendimizi kötü hissederiz. Eğer bilirsek, zamanımızı kendimizi kötü hissederek harcamayız.

DAVRANIŞ TEDAVİSİ SIRASINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE BAŞARISIZLIK NEDENLERİ a. Etkili bir tedavi süreci için güvenilir terapi ve terapist gereklidir. Bazı terapi yöntemleri kişinin iyileşmesinin asıl sebebinin terapist ve danışan arasındaki olumlu ilişki olduğunu varsayar. Tam tersi durumlarda tedavide güçlükle karşılaşılır. Uyumsuz bir danışman ve terapist ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın olumsuz sonuç verecektir. b. Terapist ile danışan arasında işbirliği tedavinin başarısı için gereklidir. Terapist için tedavi vermeye çalıştığı kişinin hayattan ne istediği öğrenilmeli ve anlaşılmaya çalışılmalıdır. Terapistin görevi dinlemek, öğretmek, desteklemek, cesaretlendirmekken, danışanın rolü ise endişe ve sorunlarını ifade etmek, öğrenmek ve öğrendiğini uygulamaya çalışmaktır. Bu işbirliğinin uygun olmaması tedavinin başarısızlığı ile sonuçlanır. c. Davranışçı terapi uygulamaları sırasında üzerinde önemle durulması gereken konulardan biri, tekniklerin standart biçimde kullanılmasıyla ilgilidir. Standart veya paket tedavi programları başarısız olmaya mahkûmdur. “Hastalık yok, hasta vardır” ilkesinden yola çıkarak tedavinin her hasta için, o hastanın bireysel ve kültürel özellik ve gereksinmeleri göz önünde bulundurularak düzenlenmesi gerekir. Çünkü tanılar aynı olsa da hastalığın gidişi her bireyde farklılıklar gösterecektir. d. Davranışçı terapiler tüm psikiyatrik sorunların çözümünde kullanılabilen sihirli değnek değildir. Gerçekten de iyileşmeyi belirleyen tek etken seçilen yaklaşım değildir. Hatta hiçbir teknik yöntem kullanmadan yalnızca hastayı dinlemek, ona ilgi ve empati gösterip, zaman ayırmak bile bazı olgularda önemli yararlar sağlayabilmektedir. e. Terapist yaşlılar ile çalışırken daha yavaş bir yol izleyebilir. Çünkü yaşlı hastaların duygusal algı güçlüklerinin yansıra, tedavi ve terapistte uyum sorunu olabilir.

En sık kullanım alanları • Anksiete ve Panik Atakları • Fobiler (ör. Agorafobi, sosyal fobi) • Kronik Yorgunluk Sendromu • Depresyon • Obsesif-Kompulsif bozukluk • Yeme bozuklukları • Cinsel sorunlar • İlişki sorunları • Eşler arası ilişkiler (Eş terapileri) • Çocukluk ve Ergenlik dönemi sorunları • Genel Sağlık sorunları • Kronik Ağrı • Alışkanlık şeklinde devam eden davranış sorunları (Tikler) • Öfke • İlaç ve alkol kullanımına bağlı sorunlar • Şizofreni ve diğer psikozlar • Öğrenme güçlüğüne bağlı sorunlar • Bipolar bozukluk (İki Uçlu Duygu Durum Bozuklukları) • Travma sonrası stres bozukluğu • Uyku bozuklukları