TEMEL AFET BİLGİSİ

Sıcak ve nemli havalarda ısı ile nemin bileşimi ölümlere sebep olabilir. Ayrıca sıcak aylardaki hava sıcaklıkları özellikle büyük kentlerde ve geceleyin, havalandırma ve soğutma ihtiyacı nedeniyle elektrik enerjisi tüketimi belirgin bir biçimde arttırır.

Kent Isı Adası: Yaz geceleri veya sakin kış mevsiminde şehirleşmiş alanlarda, düşük yansıtırlık, yüksek ısı kapasitesine sahip yapılar ve asfalt gibi çok sayıda kuru ısı kaynağı tarafından soğrulan ısıyla şehir üzerindeki sıcaklık değerlerinin kırsal alanlardan daha yüksek olması. Kent ısı adası oluşumu nedeniyle özellikle büyük kentlerde ve geceleyin, sıcak aylardaki hava sıcaklıkları ve elektrik enerjisi tüketimi ve rahatsızık belirgin bir biçimde artmaktadır. Diğer bir deyişle ortaya çıkan havalandırma ve soğutma ihtiyacı nedeniyle yaz mevsiminde kullanılan elektrik miktarı ilkbahara göre önemli bir miktarda artış göstermektedir.

Aşırı Sıcaklık: Hem sıcaklığın, hem bağıl nemin çok yüksek olduğu ve bedenin iç ısı dengesini koruyamadığı durum. BağılNem: Belli sıcaklıkta bir hava ya da gaz kütlesinde bulunan su buharı miktarının, o sıcaklıkta bir hava ya da gaz kütlesinde bulunabilecek en yüksek su buharı miktarına olan oranının yüzde olarak ifadesi; eşanlam: tikel nem. Hava Nemi: Havanın içerdiği su buharı miktarı. Kent Isı Adası: Yaz geceleri veya sakin kış mevsiminde şehirleşmiş alanlarda, düşük yansıtırlık, yüksek ısı kapasitesine sahip yapılar ve asfalt gibi çok sayıda kuru ısı kaynağı tarafından soğrulan ısıyla şehir üzerindeki sıcaklık değerlerinin kırsal alanlardan daha yüksek olması. Sıcak Hava Dalgası Geniş bir alanda 3 gün veya daha fazla süren ya da sürmesi beklenen anormal ve rahatsız edici düzeyde, genellikle nemli, sıcak hava.

Kırağı Soğuk cisimler üzerinde su buharının kırağı noktası sıcaklığında doğrudan katılaşması sonucu meydana gelen, ince, kırılgan, iğne, pul, tüy veya yelpaze şeklinde beyaz buz kristallerinin görüldüğü buz örtüsü, kırağı donu.

Türkiye orman yangınları açısından Akdeniz ülkeleriyle benzer özelliklere sahiptir. Türkiye’de orman yangınları, özellikle yazı kurak subtropikal Akdeniz ikliminin etkili olduğu Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinin büyük bölümünde görülür. Ayrıca, orta enlem nemli-ılıman iklim özelliklerine sahip olması nedeniyle Karadeniz Bölgesinda daha az orman yangını görülmesi beklenir. Bununla birlikte coğunlukla yarı kurak, kuru-yarı nemli ve yarı nemli iklim koşullarının egemen olduğu Türkiye’de, orman yangını her bölgede yer alan ormanlar için büyük bir risk ve ciddi bir tehlike oluşturur. Türkiye’de orman yangınları genellikle Mayıs ayında başlar ve Kasım ayı sonlarına kadar sürer. Bu durum Akdeniz iklim kuşağının özellikleri dikkate alındığında, Akdeniz ve Ege bölgeleri için doğruyken, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde bu mevsimlerin dışında kalan aylarda da yangınlar görülebilir. Mevsimsel olarak orman yangınlarının oluştuğu yerler de farklılıklar gösterebiliyor. Örneğin kış aylarında Antalya, Mersin ve Trabzon gibi kıyı bölgelerinde rüzgarın fön etkisinde kalabilecek olan yerler ile birlikte Düzce en çok orman yangını görülen ilimizdir.

Mülga Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürü Hanifi AVCI’nın değişik sempozyumlarda yaptığı açıklamalara göre Türkiye’deki orman alanlarının %54’ü, tarım alanlarının %59’u ve meraların %64’ünde orta ve şiddetli erozyon mevcut. Bu durumda Türkiye’de yılda yaklaşık 500 milyon ton toprak denizlere ve göllere taşınmakta. Böylece Türkiye; coğrafi konumu, topografik yapısı, iklimi, yanlış tarım uygulamaları, mera ve orman tahribatı ve toprakların erozyona duyarlı olması sebebiyle dünya üzerinde en çok erozyona maruz kalan ülkeler arasında yer almaktadır. Türkiye’de su havzalarında; iklim, topoğrafik ve jeolojik yapı nedeniyle doğal şartlardan oluşan doğal erozyonun yanında, yanlış arazi kullanımı ve aşırı faydalanma sonucu hızlandırılmış bir erozyon mevcuttur. Ormanların ve bitki örtüsünün tahribi, yanlış arazi kullanımı, eğimli arazilerde tedbir alınmadan tarım yapılması gibi insan etkileri de erozyon ve sel afetlerini artırmaktadır. Çölleşmenin ve göçün de en önemli sebeplerinden biri de erozyondur. Örneğin, 1960’lı yıllarda Karapınar, şiddetli rüzgar erozyonu nedeniyle göç tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır

Kuraklık, dünya üzerindeki her iklim bölgesinde, hatta yağışlı alanlarda dahi, görülebilen iklimsel bir özelliktir. Doğal afetler içerisinde en karmaşık olanıdır ve diğer afetlere oranla çok daha fazla insanı etkiler. Kuraklık zamanla (yağış mevsiminin başlamasında gecikmeler, ürün büyüme mevsimi- yağış zamanının ilişkisi) ve yağışların tesirleri (yağış şiddeti, yağışlı gün sayısı) ile ilişkilidir. Yüksek sıcaklık, şiddetli rüzgâr ve düşük nem miktarı gibi diğer değişkenler de birçok bölgede kuraklıkta etkili olur. Kuraklık akarsular için düşük akım demektir.Düşük akım dönemlerinde akarsudaki debi, hız ve derinlik normalden çok daha küçük değerlere alır. Bunun olumsuz ekolojik ve sosyo-ekonomik etkileri vardır. Daha çok yağış miktarı olmak üzere meteorolojik ölçümler, diğer bir deyişle yağışların azlığı genel olarak kuraklığın ilk işareti olarak kabul edilir. Tarımsal kuraklık, meteorolojik kuraklıktan önce değil sonra oluşur. Böylece, tarım kuraklık tarafından etkilenen ilk ekonomik sektör olur. Yağışların akışa geçerek nehir ve göllerin su seviyeleri etkilemesi belli bir zaman alır. Bu nedenle, hidrolojik gözlemler kuraklığın ilk işaretlerinden sayılamaz.

Daha çok yağış miktarı olmak üzere meteorolojik ölçümler, diğer bir deyişle yağışların azlığı genel olarak kuraklığın ilk işareti olarak kabul edilir. Tarımsal kuraklık, meteorolojik kuraklıktan sonar oluşur. Böylece, tarım kuraklık tarafından etkilenen ilk ekonomik sektör olur. Yağışların akışa geçerek nehir ve göllerin su seviyeleri etkilemesi belli bir zaman alır. Bu nedenle, hidrolojik gözlemler kuraklığın ilk işaretlerinden sayılamaz. İçme ve kullanma su sıkıntıları ile birlikte tarımsal ve hidrolojik kuraklığın sonuçları zamanla sosyo-ekonomik kuraklık olarak kendini gösterir.

Ani sel: Genellikle fırtına ile yağışın başlamasını takip eden birkaç dakika ile ilk 6 saatlik süre içerisinde akarsular, kıyılar, vadiler ya da kanyonlarda suların hızla yükselmesi, baraj çökmesi ya da yağmur akaçlama sisteminin yetersiz kaldığı kentlerde sokak ve caddelerdeki suların tahliye edilemeyerek küçük bir alanda birikmesi.Taşkın ise doğal ya da yapay bir göldeki su miktarının ya da akarsuyun debisinin artması sonucu su seviyesinin, yükselerek yatağının normal sınırlarının dışına taşmasıyla çevresindeki alanların geçici bir süre su altında kalması. Yavaş Gelişen Seller (Slow-Onset Floods), bir hafta veya daha uzun bir süre içinde oluşabilir iken Hızlı Gelişen Seller (Rapid-Onset Floods), bir-iki günde içinde oluşabilir. Ani Seller (Flash Floods), 6 saat içinde oluşabilir. Ani seller, çöller dâhil dünyanın her yerinde görülür.

Lodos Türkiye’de güneybatıdan esen (225 derece, SW) sıcak ve nemli rüzgâra verilen isimdir. Türkiye’de kuzeydoğudan (45 derece, NE) esen soğuk rüzgara verilen isimdir.. Boranlar (Fransızca’dan dilimize oraj olarak girmiş gök gürültülü fırtına anlamında bir kelimedir), şiddetli rüzgârlar, dolu, hortumlar ve aşırı yağışlar meydana getiren fırtınalardır.Türkiye’de gök gürültülü fırtınalar Mayıs ve Haziran aylarında ülke genelinde özellikle iç ve kuzeydoğu kesimlerde en sık görülmektedir. Maksimum gök gürültülü fırtına frekansı geç son bahardan erken ilk bahara kadarki dönemde Ege ve Akdeniz kıyılarına kaymaktadır. Hortumlar; küçük, güçlü ve alçak basınç alanlarında, hızlı bir şekilde kendi etrafında dönen rüzgârlardır. Hortum, dünyanın birçok yerinde meydana gelebilen insanın canı ve malı için önemli tehlikeler oluşturan atmosfer olaylarından biridir. Nitekim Türkiye’de de ölümcül hortumlar görülmüştür. Akdeniz ve Ege sahillerinde ağırlıkla kış aylarında görülen hortumlar, Türkiye hortum veritabanını domine etmektedir. Tayfun: Dönen rüzgarlardan üçüncüsü ve en büyüğü“tropikal siklon”lardır. Bunların yerel olarak tayfun, harikan, willy willy, vb. gibi farklı adları vardır. Türkiye’de Türkçe ses uyumuna en yakın olan “tayfun” kelimesi tüm güçlü tropikal siklonlar için kullanılması doğru olur. Tropikal bölgede, Doğudan batıya gelen alizeler nedeniyle tropikal fırtınalar doğudan batıya doğru giderek ülkelerin genellikle doğu kıyılarını etkiler. Bu nedenlerden dolayı, Türkiye için tayfun tehlikesi yoktur.

Şimşek/yıldırım, gökyüzünde elektrik boşalmasından ibaret büyük bir kıvılcımdır. Yıldırım bulutun içinde, bir kümülonimbüs buluttan başka bir buluta ve buluttan etrafını saran hava arasında da olabilir. Diğer bir deyişle yıldırım hem yerden gökyüzüne, hem de bulutlardan yerdeki bir cisme doğru oluşur. Bununla birlikte yıldırımların çoğu bulutların içinde olur; sadece yüzde 20’si bulut ile yer (yer-bulut veya bulut-yer) arasındadır. Yıldırım olayları konvektif yağışların yoğun olarak görüldüğü mevsim ve bölgelerde çok sık rastlanan bir doğa olayıdır. Türkiye’de kış ayları boyunca görülen yıldırım ve şimşek olayları Ege ve Akdeniz kıyı bandı ile açıklarında yoğunlaşmakta iken ilkbaharla birlikte karalar ısınmaya başlar ve akabinde kara kaynaklı konveksiyonun deniz kaynaklı konveksiyondan daha baskın hale gelmesiyle birlikte yıldırım ve şimşek olayları daha çok ülkemizin iç kesimlerinde gözlenmekte. Yaz mevsimindeki ısınma nedeniyle kara kaynaklı konveksiyonun artması neticesinde, ülkemiz üzerinde gerçekleşen yıldırım ve şimşek hadiselerinin büyük çoğunluğunun Kuzey Anadolu ve Karadeniz kıyılarına kaydığı görülmektedir.

Yağışsız ya da normaline göre az yağışlı olarak devam eden uzunca bir süreye kuraklık adı verilir.

Şimşek, buluttan bulut ya da buluttan havaya oluşan kırık çizgi biçimindeki, gök gürültülü ve ışıltılı gürültülü elektrik boşalımı olarak tanımlanır.

Erozyon, yeryüzündeki kayaçların ve diğer malzemenin su ve rüzgâr gibi dış etmenlerle dayanımlarını kaybederek parçalanıp, yerinden koparılmaları veya çözünmeleri ile fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğraması, bulundukları yerden akarsu, yağmur, buz, rüzgâr veya dalgalar ile doğal yollardan taşınmasını içeren olaylar zinciri olarak tanımlanır.

Sıcak-nemli hava, insanlar için diğerlerine göre daha rahatsız edici durumdadır.

Yukarıdaki şıklarda geçen rüzgâr fırtınalarından hiçbiri Türkiye’de oluşmamaktadır.

Taşkın, doğal ya da yapay bir göldeki su miktarının ya da akarsuyun debisinin artması sonucu su seviyesinin, yükselerek yatağının normal sınırlarının dışına taşmasıyla çevresindeki alanların geçici bir süre su altında kalması olayına denir.

Metal fırtına, bir hidro-meteorolojik fırtına türü değildir.

Şimşek, buluttan buluta ya da buluttan havaya oluşan kırık çizgi biçimindeki, gök gürültülü ve ışıltılı gürültülü elektrik boşalımına denir.

Poyraz, Türkiye’de kuzeydoğudan (45 derece, NE) esen soğuk rüzgâra verilen addır.