TEMEL AFET BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 9

Büyük depremler olduktan sonra, bir süre devam eden küçük depremler Artçı Depremlerdir. Ana sarsıntıdan sonra olan en büyük artçı sarsıntının büyüklüğü çoğunlukla ana deprem değerinden 1 derece daha küçük olmaktadır.

Boyuna Dalgalar: Bunlara P dalgaları, adı da verilir. P İngilizce Premier yani ilk, en önce anlamında olup en hızlı yayılan bu yüzden deprem kayıt aletlerinde en önce görülen dalgalardır. P dalgalarında, titreşim hareketi yayılma doğrultusu ile aynıdır. P dalgaları hem katılar, hem sıvılar hem de gazlar üzerinde kolayca yayılabilirler. Gözlemler P dalgalarının hasar verme etkisinin düşük olduğunu göstermektedir.

Kökenlerine göre deprem türleri;1. Tektonik depremler; Levha hareketleri sonucu olan depremlerdir. 2. Volkanik depremler; Volkanik patlamalar sırasında olan depremlerdir. 3. Çöküntü depremleri; Yeraltındaki boşlukların çökmesi sonucu olan depremlerdir. 4. İnsanların neden oldukları depremler (Nükleer patlatmalar, madencilik faaliyetleri). Yerel depremler kökenlerine göre deprem türleri arasında değil uzaklıklarına göre deprem türleri sınıflandırması içerisinde yer almaktadır.

Faylar, atım yönlerine göre Normal Faylar, Ters Faylar, Bindirmeler ve Doğrultu Atımlı Faylar olarak sınıflandırılırlar. Gerilmeli bölgelerde, eğik bir fay düzlemi üzerinde kalan bloğun, düzlemin altında kalan bloğa göre aşağı doğru hareket etmesi yani kayması sonucu gelişen faylara Eğik Atımlı Normal Faylar adı verilir.

Dünyadaki en önemli fay zonlarından ikisini; Amerikada bulunan San Andreas Fayı ve ülkemizde doğuda Karlıovadan başlayıp, Anadoluyu Karadeniz kıyısına paralel olarak kat ederek Marmara Denizi içerisine oradan da Ege Denizine ulaşan yaklaşık 1200 km. uzunluğunda Kuzey Anadolu Fayı oluşturur. Her ikisi de sağ yönlü doğrultu atımlı nitelikte olan bu faylar, oluşturdukları 7 ve üzerindeki büyüklüğe sahip depremler nedeniyle son derece yıkıcı özelliğe sahiptirler. Ülkemizin bir diğer önemli doğrultu atımlı fay zonu da doğu bölgemizde yine Karlıova’dan başlayarak Elazığ, Adıyaman, Maraş ve Hatay üzerinden geçen yaklaşık 700 km. Uzunluğundaki sol yönlü Doğu Anadolu Fayıdır. Bu fay üzerinde de özellikle tarihsel dönemde büyük yıkıcı depremlerin olduğu belirlenmiştir. Ege bölgesinin iç kesimlerinde gelişen büyük akarsu vadileri ve bu vadiler arasında yer alan faylarla sınırlandırılmış yüksek sırtlar ile kıyılardaki koy-körfez ve aralarındaki yarım adalar, gerilme rejimi altında gelişen Horst-Graben Sisteminin bir ürünüdürler. Normal faylarla sınırlanmış bu alanlar ülkemizin Ege Çöküntü Fay Sistemini oluşturmaktadır. Diğer ifade ile Ege Çöküntü Fayları normal faylardan meydana gelmektedir.

Deprem anında eğer evin içindeysen, orada kal. Bulunduğun zemine çök, bir masaya tutun ve kendini koruyacak şekilde kapan. Sarsıntı süresince duruma göre yerini değiştir. Pencereden, yıkılacak eşyalardan, avizelerden ve mutfaktaki dolaplardan uzak dur. Güvenli olmadıkça dışarıya çıkma. Eğer yataktaysan,, yatağın yanına uzan ve orada kal, başını yastıkla koru. Eğer dışarıdaysan, elektrik direklerinden, binalardan ve duvar kenarlarından uzaklaş açık alana git. Eğer araba kullanıyorsan, mümkün olan en kısa sürede güvenli bir şekilde dur. Köprü, üst geçit, elektrik direğinden uzaklaş. Sarsıntı geçene kadar arabanın içinde kal. Hazırlıklı ol, artçı sarsıntının olacağını unutma ve sarsıntı tekrar başladığında çök, kapan, tutun eylemini hatırla. Kesinlikle hasarlı binalara girme ve yaklaşma. Bilgilen, acil durumlarla ilgili kişilerin açıklamasını ve talimatlarını radyo ve televizyondan izle ve uygula. Çok ciddi yaralanma veya yangın durumları dışında belli bir süre telefonunu kullanma. Temizle, dökülen ilaçları, zararlı sıvıları ve temizlik malzemelerini ortadan kaldır. Mutfak dolaplarını dikkatlice aç. Yiyeceklerini ve suyunu kontrol et. Düşün, Yollarda hasta ve yaralı nakli yapılacağı için trafiği engelleme. Yaşlı ve bakıma muhtaç insanlar olduğunu, çocukların korkacağını düşünerek onlara yardım et.

Deprem Erken Uyarı Sistemi, hasar yaratabilecek düzeyde bir deprem oluşumunu, kaynağına en yakın konumlarda tespit ederek oluşturulacak uyarı sinyalinin konuyla ilgili birimlere veya kurumlara otomatik olarak iletilmesiyle yüksek gerilim hatlarındaki akımın kesilmesi, kritik kimyasal üretim yapan fabrika, nükleer santral ve rafinerilerin tehlike yaratabilecek faaliyetlerinin durdurulması, tramvay, metro, hızlı tren ve banliyö trenleri gibi toplu taşıma araçlarının durdurulması, gökdelen ve alışveriş merkezlerindeki asansörlerin kat hizasında durdurulması ve tüm kapıların açılması, gerekli jeneratörlerinin çalıştırılması ve bunun gibi benzer birçok önemli teknik tedbirlerin alınmasını mümkün kılmaktadır. Endüstriyel tesislerin hasar durumlarının tahmin edilmesi Deprem Hasar Tahmin Sistemlerinin kullanım alanları içerisnde yer alan bir husustur. Deprem Hasar Tahmini Sistem’leri olası yıkıcı bir depremin hemen ardından deprem bölgesindeki hasar ve kayıp durumlarını tahmin edilmesini sağlayan sistemlerdir.

Depremlerin kestirimi (prediction) ; gelecekte olabilecek bir depremin yeri, zamanı ve büyüklüğünün bilimsel olarak kabul gören çok disiplinli yaklaşım ve yöntemler kullanılarak büyük bir doğrulukla belirlenmesi sürecidir. Deprem tahmini (forecasting)ise belirli bir bölgede, belirli büyüklükteki bir depremin öngörülen belirli bir zaman aralığı içerisinde meydana gelme olasılığının bilimsel olarak kabul gören yaklaşım ve yöntemlerle belirlenmesi sürecidir. “Deprem Erken Uyarı Sistemi” depremlerin önceden bilinmesiyle ilgili bir konu olmayıp deprem meydana geldikten sonra halkın uyarılması ve/veya kritik tesislerin zararlarını azaltmak amacıyla devre dışı bırakılmasıdır.

Kent Isı Adası: Yaz geceleri veya sakin kış mevsiminde şehirleşmiş alanlarda, düşük yansıtırlık, yüksek ısı kapasitesine sahip yapılar ve asfalt gibi çok sayıda kuru ısı kaynağı tarafından soğrulan ısıyla şehir üzerindeki sıcaklık değerlerinin kırsal alanlardan daha yüksek olması. Kent ısı adası oluşumu nedeniyle özellikle büyük kentlerde ve geceleyin, sıcak aylardaki hava sıcaklıkları ve elektrik enerjisi tüketimi ve rahatsızık belirgin bir biçimde artmaktadır. Diğer bir deyişle ortaya çıkan havalandırma ve soğutma ihtiyacı nedeniyle yaz mevsiminde kullanılan elektrik miktarı ilkbahara göre önemli bir miktarda artış göstermektedir.

Aşırı Sıcaklık: Hem sıcaklığın, hem bağıl nemin çok yüksek olduğu ve bedenin iç ısı dengesini koruyamadığı durum. BağılNem: Belli sıcaklıkta bir hava ya da gaz kütlesinde bulunan su buharı miktarının, o sıcaklıkta bir hava ya da gaz kütlesinde bulunabilecek en yüksek su buharı miktarına olan oranının yüzde olarak ifadesi; eşanlam: tikel nem. Hava Nemi: Havanın içerdiği su buharı miktarı. Kent Isı Adası: Yaz geceleri veya sakin kış mevsiminde şehirleşmiş alanlarda, düşük yansıtırlık, yüksek ısı kapasitesine sahip yapılar ve asfalt gibi çok sayıda kuru ısı kaynağı tarafından soğrulan ısıyla şehir üzerindeki sıcaklık değerlerinin kırsal alanlardan daha yüksek olması. Sıcak Hava Dalgası Geniş bir alanda 3 gün veya daha fazla süren ya da sürmesi beklenen anormal ve rahatsız edici düzeyde, genellikle nemli, sıcak hava.

Kırağı Soğuk cisimler üzerinde su buharının kırağı noktası sıcaklığında doğrudan katılaşması sonucu meydana gelen, ince, kırılgan, iğne, pul, tüy veya yelpaze şeklinde beyaz buz kristallerinin görüldüğü buz örtüsü, kırağı donu.

Türkiye orman yangınları açısından Akdeniz ülkeleriyle benzer özelliklere sahiptir. Türkiye’de orman yangınları, özellikle yazı kurak subtropikal Akdeniz ikliminin etkili olduğu Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinin büyük bölümünde görülür. Ayrıca, orta enlem nemli-ılıman iklim özelliklerine sahip olması nedeniyle Karadeniz Bölgesinda daha az orman yangını görülmesi beklenir. Bununla birlikte coğunlukla yarı kurak, kuru-yarı nemli ve yarı nemli iklim koşullarının egemen olduğu Türkiye’de, orman yangını her bölgede yer alan ormanlar için büyük bir risk ve ciddi bir tehlike oluşturur. Türkiye’de orman yangınları genellikle Mayıs ayında başlar ve Kasım ayı sonlarına kadar sürer. Bu durum Akdeniz iklim kuşağının özellikleri dikkate alındığında, Akdeniz ve Ege bölgeleri için doğruyken, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde bu mevsimlerin dışında kalan aylarda da yangınlar görülebilir. Mevsimsel olarak orman yangınlarının oluştuğu yerler de farklılıklar gösterebiliyor. Örneğin kış aylarında Antalya, Mersin ve Trabzon gibi kıyı bölgelerinde rüzgarın fön etkisinde kalabilecek olan yerler ile birlikte Düzce en çok orman yangını görülen ilimizdir.

Mülga Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürü Hanifi AVCI’nın değişik sempozyumlarda yaptığı açıklamalara göre Türkiye’deki orman alanlarının %54’ü, tarım alanlarının %59’u ve meraların %64’ünde orta ve şiddetli erozyon mevcut. Bu durumda Türkiye’de yılda yaklaşık 500 milyon ton toprak denizlere ve göllere taşınmakta. Böylece Türkiye; coğrafi konumu, topografik yapısı, iklimi, yanlış tarım uygulamaları, mera ve orman tahribatı ve toprakların erozyona duyarlı olması sebebiyle dünya üzerinde en çok erozyona maruz kalan ülkeler arasında yer almaktadır. Türkiye’de su havzalarında; iklim, topoğrafik ve jeolojik yapı nedeniyle doğal şartlardan oluşan doğal erozyonun yanında, yanlış arazi kullanımı ve aşırı faydalanma sonucu hızlandırılmış bir erozyon mevcuttur. Ormanların ve bitki örtüsünün tahribi, yanlış arazi kullanımı, eğimli arazilerde tedbir alınmadan tarım yapılması gibi insan etkileri de erozyon ve sel afetlerini artırmaktadır. Çölleşmenin ve göçün de en önemli sebeplerinden biri de erozyondur. Örneğin, 1960’lı yıllarda Karapınar, şiddetli rüzgar erozyonu nedeniyle göç tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır

Kuraklık, dünya üzerindeki her iklim bölgesinde, hatta yağışlı alanlarda dahi, görülebilen iklimsel bir özelliktir. Doğal afetler içerisinde en karmaşık olanıdır ve diğer afetlere oranla çok daha fazla insanı etkiler. Kuraklık zamanla (yağış mevsiminin başlamasında gecikmeler, ürün büyüme mevsimi- yağış zamanının ilişkisi) ve yağışların tesirleri (yağış şiddeti, yağışlı gün sayısı) ile ilişkilidir. Yüksek sıcaklık, şiddetli rüzgâr ve düşük nem miktarı gibi diğer değişkenler de birçok bölgede kuraklıkta etkili olur. Kuraklık akarsular için düşük akım demektir.Düşük akım dönemlerinde akarsudaki debi, hız ve derinlik normalden çok daha küçük değerlere alır. Bunun olumsuz ekolojik ve sosyo-ekonomik etkileri vardır. Daha çok yağış miktarı olmak üzere meteorolojik ölçümler, diğer bir deyişle yağışların azlığı genel olarak kuraklığın ilk işareti olarak kabul edilir. Tarımsal kuraklık, meteorolojik kuraklıktan önce değil sonra oluşur. Böylece, tarım kuraklık tarafından etkilenen ilk ekonomik sektör olur. Yağışların akışa geçerek nehir ve göllerin su seviyeleri etkilemesi belli bir zaman alır. Bu nedenle, hidrolojik gözlemler kuraklığın ilk işaretlerinden sayılamaz.

Daha çok yağış miktarı olmak üzere meteorolojik ölçümler, diğer bir deyişle yağışların azlığı genel olarak kuraklığın ilk işareti olarak kabul edilir. Tarımsal kuraklık, meteorolojik kuraklıktan sonar oluşur. Böylece, tarım kuraklık tarafından etkilenen ilk ekonomik sektör olur. Yağışların akışa geçerek nehir ve göllerin su seviyeleri etkilemesi belli bir zaman alır. Bu nedenle, hidrolojik gözlemler kuraklığın ilk işaretlerinden sayılamaz. İçme ve kullanma su sıkıntıları ile birlikte tarımsal ve hidrolojik kuraklığın sonuçları zamanla sosyo-ekonomik kuraklık olarak kendini gösterir.

Lodos Türkiye’de güneybatıdan esen (225 derece, SW) sıcak ve nemli rüzgâra verilen isimdir. Türkiye’de kuzeydoğudan (45 derece, NE) esen soğuk rüzgara verilen isimdir.. Boranlar (Fransızca’dan dilimize oraj olarak girmiş gök gürültülü fırtına anlamında bir kelimedir), şiddetli rüzgârlar, dolu, hortumlar ve aşırı yağışlar meydana getiren fırtınalardır.Türkiye’de gök gürültülü fırtınalar Mayıs ve Haziran aylarında ülke genelinde özellikle iç ve kuzeydoğu kesimlerde en sık görülmektedir. Maksimum gök gürültülü fırtına frekansı geç son bahardan erken ilk bahara kadarki dönemde Ege ve Akdeniz kıyılarına kaymaktadır. Hortumlar; küçük, güçlü ve alçak basınç alanlarında, hızlı bir şekilde kendi etrafında dönen rüzgârlardır. Hortum, dünyanın birçok yerinde meydana gelebilen insanın canı ve malı için önemli tehlikeler oluşturan atmosfer olaylarından biridir. Nitekim Türkiye’de de ölümcül hortumlar görülmüştür. Akdeniz ve Ege sahillerinde ağırlıkla kış aylarında görülen hortumlar, Türkiye hortum veritabanını domine etmektedir. Tayfun: Dönen rüzgarlardan üçüncüsü ve en büyüğü“tropikal siklon”lardır. Bunların yerel olarak tayfun, harikan, willy willy, vb. gibi farklı adları vardır. Türkiye’de Türkçe ses uyumuna en yakın olan “tayfun” kelimesi tüm güçlü tropikal siklonlar için kullanılması doğru olur. Tropikal bölgede, Doğudan batıya gelen alizeler nedeniyle tropikal fırtınalar doğudan batıya doğru giderek ülkelerin genellikle doğu kıyılarını etkiler. Bu nedenlerden dolayı, Türkiye için tayfun tehlikesi yoktur.

Şimşek/yıldırım, gökyüzünde elektrik boşalmasından ibaret büyük bir kıvılcımdır. Yıldırım bulutun içinde, bir kümülonimbüs buluttan başka bir buluta ve buluttan etrafını saran hava arasında da olabilir. Diğer bir deyişle yıldırım hem yerden gökyüzüne, hem de bulutlardan yerdeki bir cisme doğru oluşur. Bununla birlikte yıldırımların çoğu bulutların içinde olur; sadece yüzde 20’si bulut ile yer (yer-bulut veya bulut-yer) arasındadır. Yıldırım olayları konvektif yağışların yoğun olarak görüldüğü mevsim ve bölgelerde çok sık rastlanan bir doğa olayıdır. Türkiye’de kış ayları boyunca görülen yıldırım ve şimşek olayları Ege ve Akdeniz kıyı bandı ile açıklarında yoğunlaşmakta iken ilkbaharla birlikte karalar ısınmaya başlar ve akabinde kara kaynaklı konveksiyonun deniz kaynaklı konveksiyondan daha baskın hale gelmesiyle birlikte yıldırım ve şimşek olayları daha çok ülkemizin iç kesimlerinde gözlenmekte. Yaz mevsimindeki ısınma nedeniyle kara kaynaklı konveksiyonun artması neticesinde, ülkemiz üzerinde gerçekleşen yıldırım ve şimşek hadiselerinin büyük çoğunluğunun Kuzey Anadolu ve Karadeniz kıyılarına kaydığı görülmektedir.

4.6 milyar yıllık varoluş periyodunda dünyamızın iklim sisteminde, milyonlarca yıldan on yıllara kadar tüm zaman ölçeklerinde doğal etmenler ve süreçlerle birçok değişiklikler olmuştur. Doğru cevap D'dir.

Fosil yakıtların yakılması, arazi kullanımı değişiklikleri, ormansızlaştırma ve sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleriyle atmosfere salınan sera gazı birikimlerindeki hızlı artışın Doğal Sera Etkisini kuvvetlendirmesi sonucunda yerkürenin ortalama yüzey sıcaklıklarında artış meydana gelmektedir. Doğru cevap A'dır.

Türkiye, 21. Yüzyılın sonlarına doğru Avrupa ve Orta Asya Bölgesinde uç değerli iklim olaylarına en çok maruz kalacak 3. ülke olacaktır. Doğru cevap B'dir.