TEMEL AFET BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 7

Taşkın, doğal ya da yapay bir göldeki su miktarının ya da akarsuyun debisinin artması sonucu su seviyesinin, yükselerek yatağının normal sınırlarının dışına taşmasıyla çevresindeki alanların geçici bir süre su altında kalması olayına denir.

Metal fırtına, bir hidro-meteorolojik fırtına türü değildir.

Poyraz, Türkiye’de kuzeydoğudan (45 derece, NE) esen soğuk rüzgâra verilen addır.

Deniz selleri, literatürde geçen oluşum yerlerine göre sel türleri arasında değildir.

İnsanı da doğanın bir parçası olarak düşünüp insani etkileri de doğal etkiler olarak kabul etmezsek; iklimi değiştirdiği bilinen belli başlı doğal ve insan nedenli etmenler şunlardır: Ormansızlaştırma, tarımsal faaliyetler ve fosil yakıtlarının yakılması nedeniyle sera gazlarının artırılması, • Tarımsal atıkların yakılması, fosil yakıtlarının yakılması, vb. nedeniyle atmosfere salınan aerosollar ve parçacıkların artması, • Ormansızlaştırma ve çölleşme nedeniyle dünya yüzeyinin albedosundaki (güneş ışınlarını yansıtma özelliğindeki) değişim, • Uçak ve gemi egzoz yoğuşma izleri ile bulut oluşturma. • Atmosferde kimyasal değişimler.

Kuraklık; sosyo-ekonomik etkileri, kalıcılığı ve çözüm bulmadaki zorluk nedeniyle dünyadaki en tehlikeli afet olarak kabul edilmektedir.

İnsanı da doğanın bir parçası olarak düşünüp insani etkileri de doğal etkiler olarak kabul etmezsek; iklimi değiştirdiği bilinen belli başlı doğal etmenler şunlardır: Doğal Etkiler: • Güneşten salınan enerjideki değişimler • Dünyanın ekseninde ve yörüngesindeki değişimler • Kıtaların sürüklenmesi ve değişen konumları • Volkanik aktiviteler • Toz bulutları ve göktaşları • Okyanus sirkülasyonlarındaki değişimler • Dağ oluşumları ve büyük dağ sıraları. Atmosferdeki kimyasal değişimler, insani etkilere bir sebeptir.

İklim değişikliği nedeniyle, yağış açısından da önemli değişiklikler yaşanabilecektir. Özellikle kış aylarında, Türkiye’nin Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu’yu da kapsayan güney bölümünde yüzde 20 ila 50 arasında yağış miktarlarının azalacağı öngörülmektedir. Bununla birlikte, Türkiye’de küresel iklim değişiminin ülkemizdeki su kaynaklarına olası kötü etkileri başlıklar halinde şu şekilde özetlenebilir: • Yağışta yazın büyük azalma olacak fakat buharlaşma artabilecek. • Yağışların mevsimsel dağılımı ve şiddeti değişecek. Ani sellerde artışlar beklenmekte. • 1987’den beri zaten ortalamanın altında gerçekleşen kar örtüsü daha da azalabilecek. • Akımları sadece miktarı azalmayacak aynı zamanda pik zamanları da değişecek. • Kuraklığın sıklığı ve şiddeti artabilecek. • “Su stresi” artacak. Şehir ve ülke sınırlarını aşan nehirlerin kullanımı dâhil birçok uluslararası, ulusal ve yerel su kaynağının paylaşımında problemler çıkabilecek. • Yüksek basınç kuşağının kuzeye kayması ile ülkemizde hâkim olabilecek tropikal iklime benzer bir kuru hava, daha sık, uzun süreli kuraklıklara, orman yangınlarına ve tropikal hastalıklarda artışlara neden olabilecek. • Kuş cenneti ve benzeri milli parklar tahrip olup, kuşların göç yolları ve konaklama yerleri değişecek.

İklim değişikliği nedeniyle, yağış açısından da önemli değişiklikler yaşanabilecektir. Özellikle kış aylarında, Türkiye’nin Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu’yu da kapsayan güney bölümünde yüzde 20 ila 50 arasında yağış miktarlarının azalacağı öngörülmektedir. Verilere göre, bu bölgelerdeki su havzalarımız ciddi tehlike altında. Karadeniz bölgemiz ise aynı oranda olmasa da önemli ölçüde yağış artışıyla karşı karşıya. Rüzgâr patenlerindeki değişimler güney bölgelerimize nem girişini yavaşlatacak ve yağışın azalmasına sebep olacak. Yine yağıştaki değişimin belirgin olduğu sonbahar mevsiminde ise Güneydoğu ve Doğu Anadolu’nun bir kısmını kapsayan bölgede yüzde 50’yi aşan artışlar beklenmekte. Yukarı ve orta Fırat-Dicle havzasını da kapsayan, ülkemizin su-enerji politikaları için çok önemli olan, bu bölgesindeki sonbahar mevsimindeki yağış artışının tek başına değerlendirilmesi yanlış olabilir. Çünkü kış mevsiminden kalan yağış bütçesindeki açık ve gelecekteki sıcaklık artışıyla paralel artacak buharlaşma göz önünde bulundurulduğunda, ortaya pek olumlu bir görüntü çıkmamaktadır.

SREX raporunda “aşırı bir hava olayı”, “belirli bir yerde ve yılın belirli bir zamanında nadiren görülen bir olay” olarak tanımlanmıştır. Yine SREX raporunda “nadir olay” ise “en düşük ya da en yüksek ilk %10 arasında görülen olaylar” olarak tarif edilir (IPCC, 2012). SREX raporunda yer alan “aşırı” ya da “uç” hava ya da iklim olayı aşağıdaki şekilde anlaşılmalıdır: • Etkisi yüksek olan (ama gerçekten çok aşırı yani katostrofik bir olay değil); • %10 gibi nispeten düşük bir eşik değerinin üzerinde olan; • Uzun bir geri dönüş süresi olan; • Görülmemiş (mevcut kayıtlarda bulunmayan); olaylar.

1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülen afetlerin oluşum sayılarına göre yüzde dağılımları (EM-DAT, 2012) şu şekildedir. Sel 32,8%, Fırtına 27,0%, Deprem 9,9%, Asırı Sıcaklar 11,2%, Orman Yangını 7,1%, Toprak Kayması 4,4%, Salgın 3,9%, Volkan 0,4%, Böcek istilası 0,2%.

Avrupa’da 1980-2007 yılları arasında görülen doğa afetlerinin neden olduğu can kayıplarının %63’üne  neden olan hidro-meteorolojik afetlerin oranları şu şekildedir: Asırı sıcaklar 57,3%, Deprem 37,3%, Sel 2,1% Fırtına 1,6%, Toprak kayması 1,4%,  Orman yangını 0,3%

Küresel iklim değişiminde afet risklerini yönetebilmek için iklim değişikliğine uyarlama ve afet risk yönetimi yaklaşımlarında alınabilecek önlemler şunlardır: Maruziyeti Azalt,  Hazırlan, Müdahale Et ve Iyilestir, Degisen Risklere Karsı Direnci Artır, Riski Paylas ve Transfer Et, Savunmasızlıgı Azalt, Dönüştür.

İKLİM RİSK YÖNETİMİ YAKLAŞIMININ GENEL ADIMLARI 1. İKLİM ANALİZİ: Mevcut iklim özelliklerinin, iklim değişkenliğinin ve eğilimlerinin, farklı zaman aralıklarında iklimin tahmin edilebilirliğinin ve iklimin nasıl değişebileceğinin senaryoları, vb. yerel olarak derlenmesi ve belirlenmesi. 2. RİSK VE ETKİLERİ BELİRLEME İklim değişikliğinin, şuan ki değişiminin (uzun süreli gözlem bilgilerine göre), orta vadede (mevcut durum ve gözlemlerdeki eğilimlere göre) ve uzun vadede (projeksiyon ve öngörülere göre) mevcut ve olası etkilerinin belirlenmesi. 3. KARAR ANALİZİ VE DESTEK Ulusal ve yerel karar vericilerin başlatacağı veya destekleyeceği proje ve programlara karar vermesinin iklim değişkenliği ve değişimi ile ilgili bilimsel bulgularla desteklenmesi. Karar analizinde, kurumsal politikalar ve kapasite analizleri, iklim risk yönetiminde öncelikli sektörlerin ve coğrafik bölgelerin belirlenmesinin birlikte yapılmasını kapsar. 4. KURUMSAL VE POLİTİKA ARAŞTIRMALARI İklim risk yönetimi politikalarının, yönetimsel ve yönetişimsel yönleri için kamu kurumları ve sektörleri arasındaki uyarlama ve önleme sorumlulukların, paydaş analizi ve paydaş-odaklı araştırmalar ile belirlenmesi. 5. KAPASİTE GELİŞTİRME Belirlenen risklere, kalkınma ve gelişme önceliklerine göre tespit edilen zorluk ve problemleri çözmeye yönelik kapasite geliştirilmesi için gereken kurumsal ve yasal çalışmalar.

Yerkabuğunun derinliklerinde biriken enerjinin aniden açığa çıkmasıyla ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak yeryüzüne ulaşması ve sarsması olayına deprem denir. Doğru cevap D' dir.

Sınırlı bir alanda ve belli bir sürede çok sayıda meydana gelen; büyüklükleri yani magnitüd değerleri birbirine çok yakın olan ana şok veya artçı deprem olarak adlandırılmayan bir seri deprem Deprem Fırtınasıdır. Doğru cevap C' dir.

Jeoloji Mühendisliği depremlerin özellikle oluş nedenleri, aktif fayların araştırılmasında, zemin özellikleri açısından deprem tehlikesinin belirlenmesinde ve zarar azaltma faaliyetlerinde etkin rol almaktadır. Doğru cevap A' dır.

Yerkürenin dış kısmında yaklaşık 70-100 km. kalınlığında oluşmuş bir taşküre (Litosfer) vardır. Kıtalar ve okyanuslar bu taşkürede yer alır.  doğru cevap B' dir.

Yerkabuğunu oluşturan levhaların birbirlerine sürtündükleri, birbirlerini sıkıştırdıkları, birbirlerinin üstüne çıktıkları ya da altına girdikleri bu levhaların sınırları dünyada depremlerin oldukları yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap A' dır.

Deprem üreten levha sınırları 4 sınıfa ayrılmaktadır: Okyanus ortası sırtlar, Yitim zonu, Çarpışma zonu ve Yanal yer değiştirme zonudur. Dorğu cevap C' dir.