TEMEL AFET BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 10

RİSK VE ETKİLERİ BELİRLEME:

İklim değişikliğinin, şuan ki değişiminin (uzun süreli gözlem bilgilerine göre), orta vadede (mevcut durum ve gözlemlerdeki eğilimlere göre) ve uzun vadede (projeksiyon ve öngörülere göre) mevcut ve olası etkilerinin belirlenmesini içerir.

Sıcak ve nemli havalarda ısı ile nemin bileşimi ölümlere sebep olabilir. Ayrıca sıcak aylardaki hava sıcaklıkları özellikle büyük kentlerde ve geceleyin, havalandırma ve soğutma ihtiyacı nedeniyle elektrik enerjisi tüketimi belirgin bir biçimde arttırır.

İnsanı da doğanın bir parçası olarak düşünüp insani etkileri de doğal etkiler olarak kabul etmezsek; iklimi değiştirdiği bilinen belli başlı insan nedenli etmenler şunlardır:

• Ormansızlaştırma, tarımsal faaliyetler ve fosil yakıtlarının yakılması nedeniyle sera gazlarının artırılması,
• Tarımsal atıkların yakılması, fosil yakıtlarının yakılması, vb. nedeniyle atmosfere salınan aerosollar ve parçacıkların artması,
• Ormansızlaştırma ve çölleşme nedeniyle dünya yüzeyinin albedosundaki (güneş ışınlarını yansıtma özelliğindeki) değişim,
• Uçak ve gemi egzoz yoğuşma izleri ile bulut oluşturma.
• Atmosferde kimyasal değişimler.

Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Türkiye’de küresel iklim değişiminin ülkemizdeki su kaynaklarına olası kötü etkileri başlıklar
halinde şu şekilde özetlenebilir:
• Yağışta yazın büyük azalma olacak fakat buharlaşma artabilecek.
• Yağışların mevsimsel dağılımı ve şiddeti değişecek. Ani sellerde artışlar beklenmekte.
• 1987’den beri zaten ortalamanın altında gerçekleşen kar örtüsü daha da azalabilecek.
• Akımları sadece miktarı azalmayacak aynı zamanda pik zamanları da değişecek.
• Kuraklığın sıklığı ve şiddeti artabilecek.
• “Su stresi” artacak. Şehir ve ülke sınırlarını aşan nehirlerin kullanımı dâhil birçok uluslararası, ulusal
ve yerel su kaynağının paylaşımında problemler çıkabilecek.
• Yüksek basınç kuşağının kuzeye kayması ile ülkemizde hâkim olabilecek tropikal iklime benzer bir kuru hava, daha sık, uzun süreli kuraklıklara, orman yangınlarına ve tropikal hastalıklarda artışlara neden olabilecek.
• Kuş cenneti ve benzeri milli parklar tahrip olup, kuşların göç yolları ve konaklama yerleri değişecek.

Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Sıcaklık artışı ve buharlaşma kayıpları iklim değişikliği, böceklenme ve heyelan, kaya düşmesi afetler başlığı altında değerlendirilebilir. Ancak şiddetli ve ani yağışlar aşırı hava olayları kapsamındadır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Günümüzde sanayileşme, çarpık yapılaşma, doğanın tahrip edilmesi gibi insan aktiviteleri hidrometeorolojik afetlerin etkilerini arttırmasına veya yenilerinin ortaya çıkmasına da neden olabilmektedir. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülen afetlerin neden olduğu can kayıplarının dağılım oranları (EM-DAT, 2012) incelendiğinde aşırı sıcaklar %57.3, deprem %37.3, sel %2.1, toprak kayması %1.4 ve fırtına %1,6'dır. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülen afetlerin neden olduğu ekonomik kayıpların dağılım oranları (EM-DAT, 2012) incelendiğinde deprem 27%, aşırı sıcaklar 6%, kuraklık 7%, sel 31% ve fırtına 25%' dir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

"İklim risk yönetimi politikalarının, yönetimsel ve yönetişimsel yönleri için kamu kurumları ve sektörleri arasındaki uyarlama ve önleme sorumlulukların, paydaş analizi ve paydaş-odaklı araştırmalar ile belirlenmesi" kurumsal ve politika araştırmalarını tarif etmektedir. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Afet risk yönetiminin temel unsurları şunlardır:

• Tehlike Analizi
• Risk Analizi
• Risk Azaltma
• Önleme
• Sakınım
• Risk ve Zarar Azaltma
• Risk Transferi
• Risk İletişimi
• Olay Komuta Sistemi
• Planlama
• Tahmin ve Erken Uyarı
• Tatbikatlar
• Eğitim

Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Küresel iklim değişiminde afet risklerini yönetebilmek için iklim değişikliğine uyarlama ve afet risk yönetimi yaklaşımlarında alınabilecek önlemler; maruziyeti azalt, riski paylaş ve transfer et, hazırlan, müdahale et ve iyileştir, savunmasızlığı azalt, dönüştür, değişen risklere karşı direnci artır olmalıdır. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına “DEPREM” denir. Büyük depremler olduktan sonra, bir süre devam eden küçük depremler ise Artçı Depremler'dir. Deprem Fırtınası ise sınırlı bir alan ve belli bir sürede çok sayıda depremin meydana gelmesidir.  Deprem sarsıntıları; deprem odağında oluşan gerilimler ve hareketler sonucunda oluşan dalga hareketlerinden meydana gelir. Yani deprem odağındaki potansiyel enerji kinetik enerjiye dönüşür. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Deprem biliminde başlıca üç türlü deprem dalgası vardır.
1. Boyuna Dalgalar: Bunlara P dalgaları, adı da verilir.

2. Enine Dalgalar: Boyuna dalgalardan daha yavaş yayılan bu dalgalara S dalgaları ’da denir.

3. Yüzey Dalgaları: Diğer dalgalara göre daha yavaş yayılırlar ancak genlikleri daha büyüktür. 

Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Duyulmayan-Titreşimler insanlar tarafından hissedilmeyip yalnız sismograflarca kaydedilirler.

Çok Hafif - Sarsıntılar yapıların en üst katlarında dinlenme pozisyonunda bulunan az kişi tarafından hissedilir.

Hafif - Deprem ev içerisinde az kişi, dışarıda ise sadece uygun şartlar altındaki kişiler tarafından hissedilir.

Orta Şiddetli - Deprem ev içerisinde çok, dışarıda ise az kişi tarafından hissedilir.

Şiddetli - Deprem, yapı içerisinde herkes, dışarıda ise çok kişi tarafından hissedilir. 

Çok Şiddetli - Deprem ev içerisinde ve dışarıda hemen hemen herkes tarafından hissedilir.  Doğru cevap"D" şıkkıdır.

Yerel depremler, yakın depremler, bölgesel depremler ve uzak depremler uzaklıklarına göre isimlendirilmiş deprem türleridir. Tektonik depremler ise kökenlerine göre isimlendirilmiş deprem türlerinden biridir. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Tektonik kökenli depremlerin oluşmasının nedeni faylardır. Tektonik hareketlerin etkisiyle yer kabuğunun kırılarak yer değiştirmiş kısmına fay denir.Yeryüzünde gözlenen fay tek bir çizgi değildir, mutlak fayın oluşturduğu bir deformasyon alanı vardır. Fayın türüne göre bu deformasyon alanı cm. mertebesinden m.’ lere kadar bir genişliktedir.Faylar yeryüzünde genellikle tektonik etkinliğin aktif olduğu bölgelerde, aktivitenin sonucunda oluşurlar. Özelliklerini ve boyutlarını ise, etkisi altında kaldığı tektonik hareketlere bağlı olarak kazanırlar. Faylar yatay, düşey ya da belirli bir açıyla eğimli olabilir.  Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Fay aktivitesinin aşağıda verilen belirteçleri diri fayların haritalanmasında kullanılabilir (Trifonov 1995).

a. Morfolojik özellikler (çizgisel vadiler, asılı vadiler, ani diklikler)

b. Genç çökellerin (kanallar, vadiler, taraçalar, alüvyal yelpazeler vb.) yer değiştirmesi
c. Bu genç çökellerin kalınlıklarında ve/veya bileşimlerindeki ani farklılıklar.
d. Sismolojik veriler (iç merkezlerin dizilimi; odak parametrelerinin hesaplanması ile bulunan yer değiştirme yönleri ve miktarları; yüzeyde yakın zamanda oluşmuş veya eski yüzeyyırtılmaları; diğer paleosismik belirteçler)
e. Litosfer ve yerkabuğunun derinliklerinde yakın zamandaki hareketin jeofizik verilerle test edilmiş olması.
f. Jeodezik veriler
g. Tarihsel ve arkeolojik verilerle saptanan yapay veya doğal nesnelerin yer değiştirmesi.

Doğru cevap "E" şıkkıdır.

27.02.2010 Şili depreöi 8.8 şiddetinde bir depremdir.  Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Yılda yaklaşık 23000 depremin kaydedildiği ülkemizde en büyük deprem 26 Aralık 1939 tarihinde Erzincan ilimizde yaşanan 7.9 büyüklüğündeki depremdir. Bu depremde yaklaşık 33000 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Deprem bilimi olarak da adlandırılan Sismoloji; depremlerin oluş nedenleri, deprem dalgalarının yerküre içinde nasıl yayıldıkları, hareketin kaydedilmesi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi teknikleriyle deprem tehlikesinin belirlenmesi ve zarar azaltma konuları ile uğraşan jeofizik mühendisliğinin uzmanlık alanıdır.