İşletme İçin İnovasyon Kaynakları ve Yaklaşımları

İnovasyonun ortaya çıkmasında hangi faktörlerin etkili olduğu konusunda çeşitli tartışmalar olsa da genel olarak bu sürecin; bilimsel ve teknik araştırmalar, teknolojik gelişmeler ve pazarın ihtiyaçlarının etkileşimi sonucunda şekillendiği görülmektedir.

İnovasyonun temelini inovatif fikirler oluşturmaktadır. Bu fikirlerin kaynağını ise genelde teknoloji ve pazar bilgisi oluşturmaktadır.

P. Drucker’in inovasyon kaynakları sınıflamasına göre inovasyon için fırsat ve fikir oluşturabilecek kaynaklar, yedi gruba ayrılmaktadır: Bunların ilk üçü; kurum, sektör ve pazar içerisinde gerçekleşirken diğer üçü ise daha çok sosyal, felsefi, politik ve entelektüel dış çevrede meydana gelen değişimlerden kaynaklanmaktadır.

 Drucker’a göre inovasyon için fırsat ve fikir oluşturabilecek kaynaklar, aşağıdaki şekilde yedi gruba ayrılmaktadır:

• Beklenmeyen başarılar, hatalar ve olaylar,
• Olması gerekenler veya beklentiler ile gerçekleşenler arasındaki fark veya uyumsuzluklar,
• Süreçlerin eksiklikleri ve ihtiyaçları üzerine dayalı inovasyonlar,
• Endüstri ve pazar yapısındaki değişimler,
• Demografik özelliklerdeki değişimler,
• Algılamalarda ve anlamlarda meydana gelen değişimler,
• Bilimsel ve bilimsel olmayan yeni bilgilere dayalı inovasyonlardır.

Von Hippel tarafından yapılan inovasyonun kaynakları; kullanıcılar, üreticiler ve tedarikçiler olarak isimlendirilmiştir. Bu ayrımda kaynaklar, firmanın fonksiyonel ilişkileri bağlamında değerlendirilmiş ve fonksiyonel inovasyon kaynakları olarak adlandırılmıştır.

Anderson, inovasyon kaynaklarını üç grupta toplamıştır: Bunlardan ilki inovasyona temel teşkil edecek yeni fikirlerin bizzat firmanın kendi içerisinde ortaya çıkmasıdır. İkincisi, benzer örgütlerden ithal edilen inovasyonlardır. Üçüncü olarak ise bazı dışsal faktörlerden dolayı firmanın inovasyon yapmaya zorlanmasıdır.

İnovasyonun kaynaklarını temel olarak üç grupta incelemek mümkündür. Bunlar:

• Dışsal kaynaklar
• İiçsel kaynaklar
• Durumsal kaynaklardır.

Dışsal kaynaklar; işletme dışındaki kurum, kuruluş, kişi ve işletmeleri kapsamaktadır.

İşletmelerin inovasyon kaynağı olarak yararlanabilecekleri dışsal kaynaklar;

• Pazarlar ve müşteriler,
• İnovasyon toplulukları,
• Rakipler ve tedarikçiler,
• Stratejik ortaklıklar,
• Üniversiteler,
• Kamu kurumları ve özel kuruluşlar,
• Diğer ülkelerin inovasyon sistemi aktörleri

olmak üzere altı başlıkta incelenebilir.

İnovasyon toplulukları, inovasyona (ürün, hizmet veya süreç) ilişkin bilgilerini paylaşmak, tartışmak ve değerlendirmek üzere çeşitli iletişim kanalları vasıtasıyla bir araya gelen, birbirleriyle ilişkili, işletmelerden veya bireylerden oluşan topluluklar olarak tanımlanmaktadır.

İnovasyon gruplarının üyeleri; üretici, tüketici, kullanıcı ve faydalanıcı birey, işletme ya da kurumlar olabilir.

İnovasyon gruplarını bir inovasyon kaynağı olarak değerlendirmek isteyen işletmelerin, topluluk üyelerince geliştirilen yeni fikirleri, ürün ve hizmete dönüştürecek şekilde değerlendirmeleri ve bunları yaygın hâle getirmeleri gerekmektedir. Bu inovasyonlardan en yüksek düzeyde faydanın sağlanabilmesi için işletmelerin süreçte üç farklı rolü üstlenmesi mümkündür:

1. İşletme, kullanıcılar tarafından geliştirilmiş olan bu inovasyonları ürünlerine ekleyerek üretip diğer kullanıcılara satabilir. Bununla birlikte belirli kullanıcılara, inovasyonları kendilerinin üretebilmesi ve ürüne ekleyebilmesi için özel üretim desteği verebilir.
2. İşletme kullanıcılara, üzerinde değişim, modifikasyon ve inovasyon yapabilecekleri bir temel ürün verebilir ya da inovasyonda kullanabilecekleri araçları temin edebilir.
3. İşletme inovatif kullanıcılara inovasyon için gerekli olan tamamlayıcı ürün ve hizmetleri sağlayabilir.

İşletmelerin inovasyon için ihtiyaç duyacakları yeni fikir veya teknolojik bilgilerin elde edilebileceği kaynaklardan biri rakip işletmelerdir. İşletme ile rakipleri arasındaki bilgi paylaşımı, taraflar arasında yapılacak bir takım anlaşmalar vasıtasıyla gerçekleşebilir. Rakiplerden alınan bilgilerden hareketle geliştirilen yeni ürün ve hizmet fikirleri, etkin bir pazarlama stratejisiyle işletme için oldukça verimli ve kârlı sonuçlar doğurabilecek hâle getirilebilir.

Stratejik ortaklık, birden fazla işletme arasında, tüm taraflar için de faydalı olabilecek bilgi ve kaynakların paylaşılması esasına dayalı olarak yapılan bir anlaşma olarak tanımlanmaktadır.

İşletmeler, diğer işletmeler, tedarikçiler ve aracılarla aşağıda belirtilen nedenlerle inovasyona dayalı stratejik ortaklıklar yapabilirler:

• İnovasyon süreçlerinin (teknoloji geliştirme, Ar-Ge faaliyetleri vb.) olası maliyetlerini ve risklerini en aza indirmek,
• İnovasyon geliştirme sürecini kısaltmak,
• Bilgi paylaşımını sağlayarak inovasyon sürecini yönlendirecek bilgilere daha az maliyetle ve daha kısa sürede ulaşmak,
• Yeni ürün geliştirmede daha etkin rol almak.

Uygulamadaki iş birliği örneklerinden bazıları; knowhow anlaşmaları, lisans anlaşmaları, stratejik birleşmeler, ortak girişim, konsorsiyum, dış kaynak kullanımı ve inovasyon ağlarıdır.

Üniversitelerde yapılan bilimsel çalışmalar sonucunda ortaya çıkan yeni fikir, teknoloji veya bilgiler, işletmelerin geliştireceği yeni ürün ve hizmetlere kaynaklık edebilir. Üniversitelerin yanı sıra farklı kurum ve kuruluşlarda uygulamalı araştırmalar da yapılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında araştırma laboratuvarlarına sahip kamu kurumları ve özel kuruluşlarda üretilen bilgiler de işletmelerin inovasyon süreci için ilham kaynağı olabilmektedir.

İşletmenin yeni fikirler üretmede ve inovasyonları geliştirmede öncü birimi Ar-Ge departmanı olarak bilinmektedir.

İşletme departmanlarının inovasyon kaynağı olarak değerlendirilmesi sürecinde departmanlar arası iş birliği kaçınılmaz olmaktadır. Bu iş birliğinin bir yansıması olarak; yeni fikirler Ar-Ge tarafından geliştirilmekte ancak bunun bir ürüne dönüştürülmesinde üretim departmanının, fiyatlama, konumlandırma ve tutundurulmasında ise pazarlama departmanının sürece dâhil olması gerekmektedir.

İnovasyon kaynaklarından biri de belirli şartların gerçekleşmesiyle ortaya çıkan durumsal kaynaklardır. Afuah bunları; planlanmış işletme faaliyetleri, beklenmeyen olaylar ve yaratıcı yıkım olarak nitelendirmiştir.

Planlanmış işletme faaliyetleri, inovasyon amaçlı olarak işletme tarafından planlı bir şekilde yürütülen faaliyetlerdir. Bu faaliyetler de yeni ürün, hizmet veya süreçlerin geliştirilmesine kaynaklık edecek yeni fikir ve bilgilerin ortaya çıkmasını sağlamaktadır.

Firma düzeyinde inovasyon faaliyetlerinin hız kazandığı ilk yıllarda inovasyon genel olarak bilim, teknolojik gelişme ve pazarlama arasındaki doğrusal iletişime dayalı bir süreç olarak yönetilmekteydi.

İnovasyon modelleri şunlardır:

• Doğrusal Modeller
  • Teknoloji Merkezli Doğrusal Modeller
  • Pazar Merkezli Doğrusal Modeller
• İlişkisel (Eş zamanlı) Modeller
• İnteraktif Modeller
• Sistemik ve Öğrenen Ağ Modelleri
• Açık ve Kapalı İnovasyon Modelleri
  • Kapalı İnovasyon Modeli
  • Açık İnovasyon Modeli

Doğrusal inovasyon modelleri, inovasyonun başlangıç noktasına ve inovasyonu tetikleyen faktöre göre inovasyon sürecini açıklayan modellerdir.

Pazar merkezli doğrusal modellerde inovasyonun kaynağını “pazar” oluşturur ve pazardaki değişimler, tüketicilerin istek ve ihtiyaçları inovasyon sürecinin diğer aktörleri olan Ar-Ge ve üretimi yönlendirir. Bu süreçte tüketicilerin ihtiyaçları ile istek ve talepleri, inovasyonların başlangıç noktasını oluşturur ve pazar merkezli bilgiler yeni bir ürün fikri olarak değerlendirilmek üzere işletme departmanlarına aktarılır.

Bu modellerde hedef; inovasyon süreci boyunca bilgi paylaşımını artırmak ve işletme yeteneklerini, bilimsel gelişmeler ve toplumun ihtiyaçlarıyla bütünleştirmektir.

Sistemik ve öğrenen ağ modellerinin en önemli özellikleri; sürecin unsurları arasındaki interaktif ilişkilere önem vermesi, işletmenin özellikle çevreyle sürekli bir iletişim hâlinde olması ve inovasyonu geliştiren ve öğrenen bir sistemin kurulmasını öngörmesidir.

Klasik inovasyon modellerinde firmalar, inovasyon için gerekli olan kaynağı (yeni fikirleri) kendi bünyelerinden sağlamakta ve bu fikirlerin inovasyona dönüşmesi için gerekli olan finansman, destek ve pazarlama gibi faaliyetleri de kendileri yapmaktadır. Dolayısıyla klasik inovasyon modellerinde inovasyon süreci tamamen işletme tarafından kontrol edilen ve işletme içerisinde gerçekleşen kapalı devre özelliğe sahip bir sistemdir.

Açık inovasyonun, kapalıdan en önemli farkı, inovasyon sürecinin dışa açılması ve süreç boyunca dış kaynaklardan da destek alınmasıdır.