İnovasyon Yönetimi ve İnovatif İşletmeler

İnovasyon yönetimi, çok farklı fonksiyonu bir arada bulunduran ve özel yöntemleri, kuralları ve ilkeleri barındıran bir süreçtir. Bu nedenle doğru ve etkin bir inovasyon yönetimi için örgütsel yapıya uygun stratejilerin oluşturulması gerekmektedir.

İnovasyon süreci fikir üretimi ile başlamaktadır. Ardından gelen fırsatları yakalama aşamasında fikirlerin değerlendirilmesi gerçekleştirilmektedir. Uygun fikirlerin seçiminin ardından ise geliştirme ve ticarileştirme faaliyetleri gerçekleştirilmektedir.

İnovasyon sürecinde önemli tetikleyicilerinden biri yeni fikir ve bilgilerdir. Bu süreçte yeni fikirlerin üretilebilmesi için bilginin edinimi oldukça önemlidir. Ancak bu bilgilerin her zaman açıkça ifade edilen bilgiler olması mümkün değildir. Bu nedenle çoğu zaman işletmelerin bu fikir ve bilgileri ortaya çıkarmak üzere etkili iletişim araçları geliştirmesi gerekmektedir.

İnovasyon sürecinde Ar-Ge departmanında çalışan bilim insanları, mühendis ve teknikerler, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip ederek bunların işletme uygulamalarına entegrasyonu ile ilgili çalışmalar gerçekleştirirler. Buna karşın pazarlama bölümünde görevli çalışanlar ise tedarikçiler, aracılar, müşteri ve rakiplerle iletişim hâlinde olarak inovatif bilgileri toplamaya çalışırlar. Üst yöneticiler ise başta kamu kurumları olmak üzere işletme dışı çevresel aktörlerle iletişim ortamı oluştururlar. İnovasyon sürecinin aktörlerinden elde edilen bu bilgiler, yeni ürün ve hizmet geliştirmeye kaynaklık edecek ve sürecin doğru yönlendirilmesinde önemli katkılar sağlayacaktır. İnovasyon sürecinin temel aktörlerinden biri de işletmenin çalışanlarıdır. İnovasyon sürecinin etkin ve sürekli hâle getirilmesi, çalışanların yaratıcılığı ve istekliliğiyle mümkündür. Ayrıca inovasyon sürecinde kararları bireylerin verdiği göz önünde bulundurulduğunda süreçte yer alan çalışanların önemi daha da artmaktadır.

Bir örgüt için başarılı bir inovasyon yönetim sürecini; araştırma, değerlendirme ve seçme, uygulama ile geri besleme ve öğrenme olmak üzere dört temel aşamada değerlendirmek mümkündür.

Bu aşamada, çevresel değişim dinamikleri incelenerek potansiyel fırsatların ortaya çıkarılması hedeflenir. Bu değişim dinamikleri, teknolojik gelişmelerden kaynaklanabileceği gibi müşteri istek ve ihtiyaçlarındaki değişimden de kaynaklanabilir.

Bu aşamada, araştırma aşamasında belirlenen fırsatlar arasında bir değerlendirme yapılıp uygun olanların seçilmesini kapsar. Fırsatlar arasından seçim yaparken işletme stratejileri ile uyum sağlayabilecek fırsatlar öncelikli olarak değerlendirilecektir. Dolayısıyla, bu aşamada işletmeler, teknolojik ve pazar kaynaklı potansiyel fırsatları doğru değerlendirmek ve mevcut örgütsel yapılarıyla uyumlu bir seçim yapmak zorundadırlar.

Bu aşamada, değerlendirme ve seçme aşamaları sonucunda belirlenen potansiyel inovasyon fikirlerinin yeni ürün, hizmet, süreç veya yeni iş modellerine dönüştürülmesi hedeflenir. İlk iki aşamada var olan risk ve belirsizlikler, bilgi kaynaklarının etkin kullanımı ile bu aşamada ortadan kaldırılır. Bu aşama, inovasyon projesinin uygulamaya konması ve inovasyonun sürekli hale getirilmesi ile sonuçlanır.

İnovasyon sürecinin son aşaması, ilk üç aşama sonunda elde edilen sonuçların değerlendirilip sonraki süreçlere tekrar geri besleme yapılması ve bunun sürekli bir öğrenme fırsatı olarak değerlendirilmesidir. İnovasyon süreci sonunda yapılan hataları, nedenlerini ve eksiklikleri gözden geçirip tespit ederek bunların bir sonraki inovasyon sürecine aktarılması sürekli bir öğrenmeyi ve sürecin geliştirilmesini beraberinde getirecektir. Bu da inovasyon yönetim sürecinin etkisini ve başarısını artıracaktır.

İnovasyon stratejileriyle ilgili olarak özellikle teknoloji ağırlıklı faaliyet gösteren işletmelerde; liderlik, takipçilik, maliyet minimizasyonu ve pazar bölümleme olmak üzere dört farklı inovasyon stratejisinin uygulandığı görülmektedir (Freeman, 1982; Maidique ve Patch, 1988). Bu stratejiler; tamamen birbirinden bağımsız ya da birbirileriyle tamamen bütünleşmiş stratejiler olarak algılanmamalıdır. Bu stratejilerle birlikte daha farklı inovasyon stratejilerinin geliştirilebilmesi de mümkündür. Gerçekte birçok inovatif işletme, bu stratejilerin bazen bir kaçını birlikte bazen de birkaçından oluşturulmuş ortak bir inovasyon stratejisi uygulayabilmektedir (Trott, 2002). Ayrıca hangi şartlarda ne tür bir inovasyon yapılması konusunda tek bir yolun olduğunu söylemek de doğru değildir.

Pazarda güçlü ve tekel konumunda olan işletmelerin tercih ettiği bu inovasyon stratejisinde temel amaç, yeni ürün ve hizmetleri pazara ilk süren olmaktır. Böylece rekabet ortamı oluşmadan pazara nüfuz edilmesi ve yüksek bir pazar payı elde edilmesi hedeflenir. Bu stratejiyi izleyecek işletmelerin inovatif ürün ve hizmetler oluşturmak üzere Ar- Ge’ye önemli kaynaklar ayırmaları gerekmektedir.

Bu stratejiyi uygulayan işletmeler, yeni bir ürün veya hizmeti pazara ilk süren rakiplerine anında karşılık verebilmeyi hedeflerler. Bir başka ifadeyle takipçilik stratejisinde, liderlik stratejisi uygulayan işletmenin sunduğu ürün veya hizmetlere hızlıca karşılık verilmesi esastır. Dolayısıyla bu stratejiyi uygulayan işletmelerin güçlü bir teknolojik altyapıya sahip olmaları gerekmektedir, bu teknolojik altyapı işletmelere, pazara yeni giren ürün ve hizmetlere nazaran daha farklı özelliklere sahip ve düşük maliyetli yeni ürün ve hizmetler sunma imkânı sağlamalıdır.

Bu stratejinin temeli, pazardaki mevcut yeni ürün ve hizmetlerin benzerini daha düşük maliyetle üretebilmektir. Bu da önemli ölçüde işletmelerin üretim ve süreç mühendisliklerindeki yetenek ve becerilerine bağlı olmakla beraber, başarılı bir ölçek ekonomisiyle mümkün olacaktır. Bu strateji, takipçilik stratejisine benzemekle birlikte ondan önemli bir farkı, çok gelişmiş bir teknolojik altyapıya ihtiyaç duymamasıdır.

Bu strateji, belirli bir pazar bölümünün ihtiyaçlarına odaklanma ve yalnızca bu ihtiyaçları karşılama esasına dayanır. Bu stratejide işletmeler, mevcut ürün ve hizmetlerde iyileştirmeler yaparak özellikle küçük veya niş pazarlardaki tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılamayı hedeflerler.

İşletmeler için en uygun inovasyon stratejisinin hangisi olduğu konusuna karar vermek için belirli faktörlerin incelenmesi gerekmektedir. Bu faktörlere örnek olarak işletmenin;

• rekabetçilik seviyesi,
• öğrenme kapasitesi,
• teknolojik altyapısı,
• üretim yetkinliği ve
• örgütsel yapısı verilebilir.

işletmeler inovasyon sürecini yürütme biçimlerine göre çeşitli alternatifler ile karşı karşıyadır. Bunlardan ilki, inovasyonları tek başlarına (sadece işletme içinde) gerçekleştirmektir. Buna karşın inovasyonu diğer kurumlarla (paydaşlarla) işbirliği içerisinde geliştirmek de bir alternatif olabilmektedir. İşletmeler için bu iki alternatifi birlikte yürütmek yani inovasyonu hem kendi başına hem de diğer paydaşlarla iş birliği hâlinde geliştirmek de bir başka yoldur. Son alternatif ise diğer kurumlar tarafından geliştirilmiş inovasyonları benimseyerek uygulamaya geçirmektir.

İster örgütün kendisi tarafından geliştirilsin, isterse dışarıdan benimseme yoluyla elde edilsin her türlü inovasyon, örgütte belirli yetenek ve becerilere sahip olmayı zorunlu kılmaktadır. İnovasyon için gerekli olan bu yetenek ve becerilere sahip olmak ancak örgüte bunları kazandıracak bir örgütsel yapının varlığı ile mümkün olacaktır. Böyle inovatif bir örgütsel yapının etkin çalışabilmesi için aşağıdaki durumlara dikkat edilmesi gerekmektedir (Tushman ve O’Reilly III, 2004):

• Yöneticilerin görev ve sorumlulukları tanımlanarak performans göstergeleri belirlenmelidir.
• Anahtar görevler ile süreçler tespit edilmelidir.
• İnovasyon sürecinin başarısında etkin rol oynayan görev ve çalışanlar ile kültür ve formel örgüt yapısının eşleştirilmesi gerçekleştirilmelidir.
• İnovasyonun gerektirdiği çözümlerin üretilmesi için gerekli adımlar belirlenmeli ve uygulanmalıdır.
• Elde edilen sonuçlar değerlendirilerek gerekli çıkarımlar yapılmalı ve sistemin iyileştirilmesine odaklanılmalıdır.

İnovatif işletmelerin bileşenleri olarak da tanımlanan bu özellikleri aşağıdaki gibi sıralamak ve açıklamak mümkündür:

1. Liderlik, inovasyon isteği ve vizyon
2. Uygun örgüt yapısı
3. İnovatif bireyler
4. Eğitim ve gelişim
5. Yüksek katılım
6. Etkili takım çalışması
7. Geri Besleme ve Öğrenme
8. Dışa odaklanma
9. Yaygın iletişim
10. Öğrenen örgüt

1. Liderlik, inovasyon isteği ve vizyon: İşletmeler genelde statükocu bir yaklaşımla mevcut yapılarını sürdürmeyi tercih ederler. Buna karşın inovasyon, sürekli öğrenmeyi ve gelişimi beraberinde getiren bir değişim sürecini gerektirmektedir. Dolayısıyla inovasyonun başarılı olması için, değişim için istek ve kararlılık önemli bir ihtiyaçtır. Aksi durumda inovasyon; zaman alan, riskli ve yüksek maliyetli bir olgu haline gelebilir.

İnovatif bir örgüt yapısının inşasında inovasyon konusunda kararlı ve istekli bir üst yönetimin ve liderliğin olması çok önemlidir. Üst yönetimin inovasyon konusundaki bu istek ve kararlılığı; belirsizliklere karşı işletmenin yaklaşımını değiştirecek, işletmenin risk alma iştahlılığını artıracak, hatalara karşı toleransını geliştirecektir. Ayrıca üst yönetimin inovasyon konusunda ortaya koyacağı isteklilik, örgütün bütün üyeleri tarafından paylaşılacak ve inovasyon faaliyetlerinin işletme içerisinde daha hızlı ve etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi mümkün olacaktır.

İnovatif bir işletmede olması gereken özelliklerden biri de inovasyonu destekleyen uygun örgütsel yapıdır. İnovasyonu destekleyen örgütsel yapının unsurlarının neler olduğuna bakıldığında ise aşağıdaki hususlar dikkati çekmektedir. Buna göre inovatif işletmelerde;

• Değişimi ve ilerlemeyi kolaylaştıran,
• Fonksiyonlar arası koordinasyonu iletişimi ve bilgi paylaşımını sağlayan,
• Çevre ve işletme arasındaki ilişkide uyumu kolaylaştıran,
• Belirsizliklerle ve karmaşıklıkla baş edebilecek düzeyde esnek,
• Çalışanların sorumluluk ve görevlerini kendilerinin yönetebildiği,
• İş tanımlarının çok sınırlayıcı olamadığı ve
• İşletme içi iletişimin ve bilgi paylaşımının güçlü olduğu bir örgüt yapısı olmak durumundadır.

İnovatif bireyler: İnovasyon sürecinin temel aktörleri işletme içerisindeki inovatif bireylerdir. Bu kişiler, inovasyon sürecinde öncü rol oynayarak yönlendirici ve motive edici özellikleri ile inovasyon sürecine katkı sağlayacaklardır. İnovatif bireyler işletme içerisinde; mühendis, teknisyen ya da yönetici (takım lideri) pozisyonunda bulunabilirler. Bu bireylerin sahip oldukları yetenekler, diğer çalışanlar için de önemli bir motivasyon ve kararlılık kaynağı olacaktır.

Eğitim ve gelişme: Değişim ile birlikte süren inovasyon süreci için örgütün yeni teknolojiyi, araç ve gereçleri kullanabilmesi, yeni ürün ve hizmetleri tasarlayabilmesi gerekmektedir. Bu bilgi ve becerileri inovasyona dönüştürebilme konusundaki yetkinlik ise ancak eğitim ve gelişmedeki kararlılık ve süreklilikle mümkün olabilecektir. Yeni teknoloji ve tekniklerin benimsenme ve uygulanması aşamasında işletme içerisinde ortaya çıkacak direnç de ancak eğitimle aşılabilecektir.

Yüksek performanslı takım çalışması için gerekli özellikler Tidd vd. (2005) tarafından aşağıdaki şekilde listelenmiştir:

• Açıkça tanımlanmış görev ve amaçlar
• Etkili bir takım lideri
• Bireysel davranışlar ve takım rollerinin doğru eşleştirilmesi
• Etkili bir çatışma yönetim mekanizması
• Dış çevre ile etkin iletişim

Dışa odaklanma: Günümüzde inovasyon sistemleri, dışa açık sistemler olarak oluşturulmaktadır. Dışa odaklanma, günümüzün inovatif işletmelerinin en önemli özelliklerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle inovatif işletmelerin iç faktörlere odaklanmakla birlikte dış çevredeki inovasyon fırsat ve tehditlerini anlayacak ve bunu örgütün tamamına ulaştıracak bütünleşik bir sistemi benimsemeleri gerekmektedir. Bu kapsamda inovatif işletmelerin dışarıdan yeni bilgilerin transfer edilmesi sürecini dinamik bir şekilde yürütmeleri gerekmektedir. İnovatif işletmelerin dışa odaklanma ihtiyacının sebeplerinden bir diğeri de müşterilerin ihtiyaçlarıdır. Müşterinin ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen bir inovasyon için de inovasyon sürecine müşterilerinin katılımının sağlanması önemli bir ihtiyaçtır. Müşterilerle yakın ilişkiler geliştiren işletmelerin yenilik yapma kabiliyetlerinin arttığı görülmektedir (Battor ve Battor, 2010).

Öğrenen örgüt için bilgi sınıflaması;

Know-How, Know-Why, Know-What, Know-Who

Bir iş, uygulama ya da faaliyeti hayata geçirebilmek ve sonuca ulaştırabilmek üzere gerekli kaynakları organize etme becerisi olarak tanımlanmaktadır. Deneyerek öğrenme yoluyla oluşturulan bir bilgi türüdür ve becerileri gösterir.

Doğayı ve toplumu anlama isteğinin bir sonucu olarak ortaya çıkan açıklayıcı bilimsel bilgi olarak tanımlanmaktadır. Çalışarak öğrenme yoluyla oluşturulan bir bilgi türüdür ve kurallar ile prensipleri gösterir.

Üreticiler ve kullanıcılar arasındaki etkileşim sonucu oluşturularak satıcı ve alıcılar arasındaki ilişkide ortaya çıkan bilgi olarak tanımlanmaktadır. Kullanarak öğrenme yolu ile oluşturulan bir bilgi türüdür ve gerçekler ile olgular hakkındaki bilgiyi gösterir.

Bilgiye kimin sahip olduğuna ve bilginin nerede bulunabileceğini ortaya koyan sosyal bilgi türü olarak tanımlanmaktadır. Bilgi değişimi ve iş birliği için muhtemel paydaşlar hakkındaki bilgiyi gösterir.

İşletmelerin inovasyon süreçlerini kolaylaştıran özellikler;

• Büyüme odaklılık
• Uyanık olma
• Teknolojiye bağlılık
• Fonksiyonlar arası çapraz işbirliği
• Kavrama gücü
• Tartışma
• Benimseyebilme
• Farklı becerilere sahip olma

Örgütlerin kısa dönemli kârlılıktan ziyade uzun dönemli büyümeye odaklanmalarını ifade eder.

Çevresel fırsat ve tehditlere karşı tetikte olmayı ve bunları birer inovasyon fırsatı olarak değerlendirmeyi gerektiren işletme yeteneğini ifade eder.

İşletme içerisinde departmanlar ve bireyler arası bilgi paylaşımı inovasyonu özendiren bir davranış biçimidir. Bu doğrultuda, fonksiyonlar arası çapraz işbirliği, birlikte çalışmayı ve bireyler arası paylaşımı ifade etmektedir.

Bir işletmenin kavrama gücü, gelişen teknolojinin avantajlarından yararlanma ve farkında olma yeteneğini ifade eder. İşletmelerin kendilerine avantaj sağlayacak teknolojik fırsatları tanımlaması, farkına varması ve bunlardan yararlanması inovasyon güçlerini artırma açısından önem taşımaktadır.

İşletmelerin inovasyonun çıkmazlarını yönetmek ve yaratıcılık için tartışma ortamları yaratmalarını ifade eder. Bu sayede inovasyonun handikaplarının giderilmiş ve yaratıcılığın artması için çalışanlar arasındaki etkileşim sağlanmış olacaktır.

Çoğu inovasyonun teknoloji tabanlı olduğu dikkate alındığında teknoloji geliştirme ve gelişen teknolojiyi takip etme işletmenin inovasyon altyapısı için oldukça önemli olmaktadır.

İşletmelerin benimseme yetkinliği, değişimleri kabul etmeye hazır bulunmalarını ifade eder ve değişime açık bir örgüt yapısının inovasyon için ön şart olduğunu dikkate alır.

Örgüt içerisindeki farklı becerilerin ve bilgilerin birleştirilerek sinerji oluşturulmasını ifade eder. İnovatif örgütlerde farklılıkların özendirilmesi ve etkileşimin sağlanması, yaratıcılığın geliştirilmesi açısından oldukça önem taşımaktadır.