TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİ VE İŞ GÜVENLİĞİ

Tehlikeli maddelerin taşınması ve diğer lojistik uygulamaları düzenleyen, Tehlikeli Maddelerin Kara yolu ile Taşınmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (ADR), Tehlikeli Maddelerin Deniz yolu ile Taşınmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (IMDG) ve Demiryolu ile Tehlikeli Maddelerin Taşınmasına İlişkin Sözleşme (RID) gibi doğrudan tehlikeli maddelere ilişkin yasal düzenlemelere göre; tehlikeli maddeler yaratacakları riskler ve tehlikeler dikkate alınarak dokuz sınıf içerisinde tanımlanmıştır. Bu sınıflar aşağıdaki gibi listelenebilmektedir.

Doğru cevap B'dir.

Patlayıcı madde sınıfında yer alan materyaller bu sınıfa özgü etiket ile birlikte taşınabilmektedir. Etiket zemin rengi turuncu olup üzerinde patlamayı sembolize eden infilak işareti yer almaktadır. Söz konusu etiketin alt kısmında tehlikeli maddenin sınıf numarası ile birlikte, alt tehlike grubunun sembol ve işaretleri bulunmaktadır. Patlayıcı maddeler sınıfına dâhil olan materyallerin risk değer ve özelliklerini tanımlamak üzere harf kodları da kullanılmaktadır. Bu kodlar uyum grupları olarak ifade edilmektedir. Harf kodları “A” ile başlamakta ve “S” ile sona ermektedir. Söz konusu bu kodlar aynı zamanda patlayıcı maddelerin içerikleri ve bileşiklerini de tanımlamaktadır. Görüldüğü gibi kodlar çevreye verdiği zarar şiddetini değil patlayıcı maddelerin içerikleri ve bileşiklerini tanımlamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Gazların alt kategorileri:

Doğru cevap B'dir.

Yanıcı sıvı maddeler atmosferik ortamda ve 61 °C’den daha düşük yanma (parlama) derecesine sahip olan materyallerin yer aldığı sınıftır. Yanıcı sıvı maddeler sınıfı; sıvı bir madde içerisinde hassasiyeti azaltılmış patlayıcı maddeleri de içerebilmektedir. Yanıcı sıvı maddeler aşağıda gösterildiği biçimde etiketlenmektedir.

Sorunun A seçeneğinde verilen etiket boğucu gazları, B seçeneği su ile temas ettiğinde yanıcı gazlar açığa çıkaran maddeyi, D seçeneği yanıcı katı maddeyi, E seçeneği yanıcı gazları temsil etmektedir. Doğru cevap C'dir.

Organik peroksitler belirli bir ortam ısısında reaksiyon başlatabilen ve yüksek basınçlarda infilak edebilme özelliğine sahip olan peroksit maddelerdir. Her türlü organik peroksit tipi madde bu sınıf içerisinde tanımlanabilmektedir. Bu tür maddelerin ortam ısısı ile reaksiyona girebilmeleri, riskin azaltılması ve tehlikenin önlenebilir olması açısından ortan sıcaklığının kontrol altında tutulmasını gerektirebilmektedir. Dolayısıyla bu sınıf içerisinde yer alan ve hassas nitelikli organik peroksitler ısı kontrollü araçlarla taşınıp, soğuk hava depolarına konulabilmektedirler. Organik peroksit maddelerin etiketi aşağıdaki gibidir:

 

Sorunun A seçeneğinde verilen etiket boğucu gazları, B seçeneği yanıcı katı maddeyi, C seçeneği bulaşıcı maddeyi, D seçeneği yakıcı maddeyi temsil etmektedir. Doğru cevap E'dir.

UN numarası yaklaşımı Birleşmiş Milletler Ekonomik Konseyi (UNECE) tarafından her bir tehlikeli madde için tanımlanan bir numaradır. Bu numaralandırmanın esas amacı her bir tehlikeli maddenin riskleri, adı, özellikleri ve tehlikeleri ile ilgili olarak Dünya’nın her yerinde aynı kavramların anlaşılmasıdır.

Bir diğer risk ve tehlike tanımlama yaklaşımı, tehlikeli maddeler için tanımlanmış olan paketleme grupları yaklaşımıdır. Buna göre, belirli bir sınıf içerisinde yer alan tehlikeli maddeler yarattıkları aynı türden riskin derecesine göre farklı gruplar içerisinde tanımlanabilmektedir. Bu gruplandırma tehlikeli maddenin yaratacağı riskin ve tehlikenin gerçekleşmesi hâlinde ortaya çıkabilecek sonuçlara odaklanmaktadır.

Sınıf 5.2 Organik Peroksitler ile Sınıf 4.1 Yanıcı Katı Maddeler sınıflarına
dahil olan maddeler sınırlı düzeyde patlama riskine sahip olsalar bile patlayıcı olarak nitelendirilememektedir.

Patlayıcı madde sınıfı içerisinde her türden patlama riskine sahip askeri mühimmatlar, maden ocakları vb. amaçlarla kullanılan dinamit lokumları, TNT ve nitrogliserin gibi maddeler yer almaktadır.

A-Nefes kesici, F-Yanıcı, O-Yakıcı, T-Zehirleyici şeklinde ifade edilir.

Nefes kesici gazlar; boğucu gazlar olarak da isimlendirilebilmektedir. Bu tür gazlar ortamda bulunan oksijeni absorbe eden ve ortamda oksijen bulunmamasına yol açarak boğulmaya neden olan gazlardır. Aynı zamanda soğutucu niteliğe de sahiptirler. Neredeyse bütün frigirik araç ve ekipmanlarda kullanılan gazlar bu sınıfa dâhil olmaktadır. Özellikle azot ve nitrojen gibi karyojenik gazlar bu özellikleri göstermektedir. Bunlar ortamda oksijeni azaltarak boğulmaya neden olurken, aynı zamanda temas durumunda çok yüksek düzeyde soğutarak, doku kaybına yol açabilirler. Buna ek olarak bu sınıfa dâhil olan gazların bir bölümü solunması durumunda zehirlenmeyle de sonuçlanabilmektedir.

Sınıf 3-Yanıcı sıvı maddeler sınıfı için maddelerin tehlikeleri ve risklerini tanımlamak üzere iki unsur dikkate alınmaktadır. Bunlardan birincisi tehlikeli maddenin parlama derecesi, diğeri ise akışkanlık (vizkozite) düzeyidir.

Sınıf 4.1 Yanıcı katı maddeler; patlayıcı özelliği azaltılmış, kendiliğinden yanabilen katı maddelerin içerisinde yer aldığı bir tehlikeli madde sınıfıdır. Özellikle kolay ve çabuk tutuşabilir maddeler bu sınıfta yer almaktadır. Aynı zamanda bu maddeler reaktif özellikler de taşıyabilmektedir. Aynı zamanda bir ısı kaynağı ile kısa süreli temas da yanabilme ile sonuçlanabilmektedir. Bu tür maddeler yandıklarında zehirli gazlar da çıkarabilmektedir. Yanıcı katı maddelerin paketleme gruplarına bakıldığında, bu tür maddelerin Paketleme Grubu I içerisinde yer almadığı, sadece II. ve III. Paketleme Gruplarına atandıkları görülebilmektedir.

Sınıf 5 reaktif maddeler; kendiliğinden ya da dışsal bir etken sonucu reaksiyon gösterebilen maddelerin içerisinde yer aldığı bir tehlikeli madde sınıfıdır. Kendi içerisinden Sınıf 5.1 Yakıcı Maddeler ile Sınıf 5.2 Organik Peroksitler olmak üzere iki alt sınıfa ayrılmaktadır.

C şıkkı dışında verilenler doğrudur. Sınıf 6.2 Bulaşıcı Maddeler insan ve diğer canlıların
sağlıklarına etki eden hastalık vb. sonuçlara yol açan organik ve patolojik özelliklere sahip maddelerdir. Bu sınıfta yer alan maddeler insanlar ve diğer canlılarda enfeksiyona yol açabilen maddelerdir. İçeriklerinde enfeksiyona yol açabilecek mikrobiyolojik ajanlar ve
canlılar bulundurmaktadırlar. Bulaşıcı maddeler yanda gösterilen etiket ile sembolize edilmektedir.
Bir maddenin bu kapsamda tehlikeli olarak tanımlanabilmesi için hastalık meydana getirebilecek türde ve enfeksiyona yol açabilecek özellikte olması gerekmektedir. İçeriğinde mikrobiyolojik canlılar bulunsa bile hastalık ve enfeksiyon yaratmaması hâlinde söz konusu madde bu sınıfa dahil edilmektedir.

Hayvan ve insanlarda hastalıklara sebep olan ama ciddi bir risk içermeyen, buna karşılık enfeksiyona neden olan bu hastalıkların etkili bir şekilde tedavi edilebildiği, enfeksiyonun sınırlı şekilde yayılabildiği maddeleri içeren alt grup Risk Grubu 2 olarak tanımlanabilmektedir.

Sınıf 8 Aşındırıcı Maddeler içerisinde yer alan materyaller taşıma açısından oluştur- dukları tehlike derecesine göre Paket Grubu I: Yüksek aşındırıcı maddeler, Paket Grubu II: Aşındırıcı maddeler, Paketleme Grubu III: Hafif aşındırıcı maddeler olmak üzere üç paket grubuna ayrılmaktadır. Aşındırıcı maddelerin bu üç risk grubundan hangisinde yer alacağı solunum riski, tepkime durumu ve hızı gibi riskler ve ihtimaller dikkate alınarak belirlenmektedir. Paketleme grubu belirlenirken temas hâlinde maddenin cilde vereceği zarar ve zararı verme süresi de dikkate alınmaktadır. Diğer materyalleri aşındırma gücü ve süresi de paketleme grubunun belirlenmesinde önemli bir faktör olmaktadır.

Sınıf 1 Patlayıcı maddeler ve nesneler, Sınıf 2 Gazlar: Sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış veya basınç altında çözünmüş, Sınıf 3 Yanıcı sıvılar, Sınıf 4.1 Yanıcı katılar, kendi kendine tepkimeye giren maddeler, hassasiyeti az patlayıcılar, Sınıf 4.2 Kendiliğinden yanmaya yatkın maddeler, Sınıf 4.3 Su ile temas ettiğinde yanıcı gazlar çıkartan maddeler, Sınıf 5.1 Yakıcı maddeler, Sınıf 5.2 Organik peroksitler, Sınıf 6.1 Zehirleyici maddeler, Sınıf 6.2 Bulaşıcı maddeler, Sınıf 7 Radyoaktif malzeme, Sınıf 8 Aşındırıcı maddeler, Sınıf 9 Çeşitli tehlikeli maddeler ve nesneler

Bir maddenin yanma derecesi ne kadar düşükse, sahip olduğu risk ve tehlikeler o düzeyde artmaktadır yani ters orantı vardır.

Paketlerin üzerinde tehlikeli maddeyi tanımlayacak bilgilere ek olarak, tehlikeli maddenin sınıfı, UN Numarası, Paketleme Grubu, tehlikeli madde etiketi ile diğer yardımcı güvenlik işaretlerinin yer alması gerekmektedir.

Tehlikeli maddelerin taşındığı metal ambalajlar içerisinde yer alan ürünle ilgili olarak her hangi bir reaksiyona girmeyecekse tercih edilmektedir. Metallerden üretilmiş ambalajlar ile sınıf 5.2 ve 5.1’ e ait materyallerin bir kısmı reaksiyona girebilmektedir. Bu nedenle söz konusu materyallerin paketlenmesinde
metal ambalajlar tercih edilmemektedir.