TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİ VE İŞ GÜVENLİĞİ - Deneme Sınavı - 5

Tehlikeli Atıkların Taşınması ile İlgili Belgelendirme Tehlikeli atık taşıma işlemlerinde Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Ancak, tehlikeli atıklarla ilgili lisanslandırma işlemleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve bağlı Müdürlükler tarafından yapılır. Tehlikeli atıklarla ilgili belgeler şu şekildedir:

• Karayolu Taşıma Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak verilmiş yetki belgesi (C1/C2/K1/K2/L1/L2/N1/N2) (Ünite 5),

• Taşıma firması lisansı,

• Taşıma aracı lisansı,

• Çalıştırılacak güvenlik danışmanı için sertifika (Ünite 5),

• Aracın, Karayolu Taşıma Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak verilmiş geçerli yetki belgesi (Ünite 5),

• Acil durumlarda uygulanmak üzere alınacak tedbirlere ilişkin talimatname (Ünite 5),

• Atık taşıyan sürücüler için SRC5 türü mesleki yeterlilik belgesi (Ünite 5),

• Sürücüler için atık taşımacılığı yapmak için eğitim sertifikası,

• Sürücüler için mobil cihazın kullanımı konusunda eğitim belgesi,

• Mali sorumluluk sigortası (Ünite 5)

Tehlikeli atık taşıma işi yapan firmaların lisans alabilmesi için en az bir araç için lisans alınması zorunludur. Tek başına firma lisansı ya da tek başına araç lisansı alınması söz konusu değildir. Eğer, firmanın lisansı iptal edilirse araçların da lisansı iptal edilir. Firma lisans süresi 5 yıl olup araçlara verilen lisansın süresi firma lisans süresini aşamaz. Tehlikeli atık taşıyan araçlarda MoTAT sisteminin işletilebilmesi için mobil cihaz bulundurulması zorunludur. Atık taşıyacak araçların model yaşı 10’dan büyük olamaz.

Taşımada konteyner kullanılması halinde konteynerlerin zemini sızıntılara karşı yüksekliği en az 10 cm olan ızgara sistemi ile donatılır. Konteynerlere lisans düzenlenmemekle birlikte kayıt altına alınması amacıyla konteyner üzerine il müdürlüklerince belirlenen sıra numarası dikey yüksekliği en az 20 cm olacak şekilde firmalarca yazdırılır.

Ülkemizde ise tehlikeli atık tanımlaması, 19/11/2008 tarihli ve 2008/98/AT sayılı atık
hakkında Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi, 3/5/2000 tarihli ve 2000/532/AT sayılı atık listesi oluşturulması hakkında Komisyon Kararı dikkate alınarak Avrupa Birliği
mevzuatına uyum çerçevesinde hazırlanan Atık Yönetimi Yönetmeliği (02.04.2015 tarih
ve 29314 sayılı) ve Atık Yönetimi Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (23.03.2017 tarih ve 30016 sayılı) hükümlerine göre yapılmaktadır. Söz konusu yönetmelikte tehlikeli atık tanımı “Ek-3/A’da yer alan tehlikeli özelliklerden birini ya da birden fazlasını taşıyan, Ek-4’te altı haneli atık kodunun yanında yıldız (*) işareti bulunan atıklar” olarak yapılmıştır.

Atık, eşik konsantrasyon değerlerinin üstündeyse tehlikeli atık değilse tehlikesiz atık olarak tanımlanır. Atıkların tehlikelilik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılacak çalışmalarda malzeme güvenlik bilgi formları (MSDS), proses girdileri ve bilgileri, Bakanlıkça yayınlanan kılavuzlar veya Ek-3/B’de yer alan konsantrasyon değerleri esas alınarak yapılacak analiz çalışmaları kullanılır. Bakanlıkça gerekli görülmesi halinde Ek-3/B’de yer alan konsantrasyon değerleri esas alınarak atık üreticisi veya atık sahibi tarafından akredite laboratuvarlara analiz yaptırılır. Ayrıca Ek-4’te verilen atık listesinde, atığa karşılık gelen 6 haneli atık kodu verilir ve taşımacılıkla ilgili tüm işlemlerde bu atık kodunun kullanılması zorunludur.

Tehlikeli atık eşik konsantrasyon değerleri aşağıda verilmiştir. Aşağıda geçen R kodları
(Risk durumu) 26/12/2008 tarihli ve 27092 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tehlikeli
Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik’te verilmektedir.
• Parlama noktası ≤ 55 °C,
• Yüksek seviyede zehirli (toksik) olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %0,1 olması,
• Zehirli (toksik) olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %3 olması,
• Zararlı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %25 olması,
• R35’e göre aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam
konsantrasyonun ≥ %1 olması,

Tehlikeli atıkların doğru bir şekilde etiketlenmesi, tanımlama ve toplama/taşıma esnasında çok önem arz etmektedir. Etiketin üzerinde; kimyasal ismin tamamı (kimyasal formül de ilave edilebilir), konsantrasyon ve birimi, ulusal atık kodu, biriktirilmeye başlandığı tarih, tehlike sembolleri ve iş yeri adı ve adresi mutlaka bulunmalıdır.

TEHLİKELİ ATIKLARIN TOPLANMASI
Tehlikeli atıklar her zaman diğer atıklardan ayrı olarak toplanmalıdır. Eğer bir atık üreticisi, tehlikeli atıkları diğer atıklarla karıştırırsa bu karışık atığın tümü tehlikeli atık olarak nitelendirilir ve tehlikeli atık olarak taşınır, depolanır, arıtılır veya bertaraf edilir. Dolayısıyla, atık bertaraf maliyetleri de artacaktır (DHV, 2005). Tehlikeli atıkla ilgili çalışan personelin eğitimi çok önemlidir. Çalışanlar, özellikle tehlikeli atıkların birbirleriyle uyumlarına dikkat etmelidir. Birbiri ile uyuşmayan atıklar, olası kimyasal tepkimeleri önlemek için ayrı tutulmalıdır. Bu noktada atıkların toplanması ve taşınması sırasında herhangi bir kaçak vb. durumda meydana gelebilecek bir reaksiyon sonucu yangın, patlama, parlama vb. risklerin oluşmaması için bir toplama sistematiği oluşturulmalı ve Şekil 7.1’dekine benzer bir uyumluluk tablosu esas alınmalıdır. Bu tabloda, satır ve sütunlardaki atıklar birbiriyle birleştiğinde kutucuk boş ise, atıkların birbiriyle uyumlu olduğu, ancak herhangi bir kısaltma mevcut ise atıkların birbirleriyle uyumlu olmadığı anlaşılır. Bu anlamda güvenli ortamı sağlayacak şekilde, atığın miktarı, niceliği ve türü dikkate alınarak, kimyasal reaksiyona girmemesi için kimyasal ve fiziksel özelliklerine bağlı olarak toplanan atıklar ayrı oluşturulmuş bölgelerde depolanmalıdır. Böylece, ortamda özellikle uçucu organik bileşik (UOB) emisyonlarının azaltılması ve iç ortam hava kalitesinin korunması yönünde önlem alınmış olur.

TEHLİKELİ ATIKLARIN TAŞINMASI
İlgili kurum/kuruluşlar, tehlikeli atıkların ambalajlanması, etiketlenmesi ve taşınmasında uluslararası kurallara ve standartlara uymak zorundadır. Bu kural ve standartlar “Tehlikeli Atıkların ve Kimyasalların Karayolu ile Uluslararası Taşınmasını İlgilendiren Avrupa Anlaşması” (ADR) ile belirlenmiştir.

Mobil cihaz; atık taşıyan araçlar üzerine monte edilecek olan; araç konum bilgisi, aracın
durumu, seyrine ilişkin bilgiler ile Bakanlıkça oluşturulan iletişim protokolü kapsamında belirlenen diğer bilgilerin ilgili birimlere aktarılmasını sağlayan, en az bir GPS modülü, mobil iletişim modülü ve veri giriş panelinden oluşan cihazdır.

MoTAT sayesinde;
Atık akışı etkin bir biçimde takip edilebilecek,
Uygunsuz tehlikeli atık taşıma işlemleri önlenebilecek,
Atık üreticilerinin eksik atık beyanları tespit edilebilecek,

Raporlama süreci doğru bir şekilde gerçekleştirilebilecek,

Atık taşıma araçlarının coğrafi konumları GPS ile takip edileceğinden herhangi bir
kaza vb. gibi acil durumlara en kısa sürede müdahale edilebilecektir.

Tehlikeli Atıkların Taşınması ile İlgili Belgelendirme
Tehlikeli atık taşıma işlemlerinde Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında
Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Ancak, tehlikeli atıklarla ilgili lisanslandırma işlemleri
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve bağlı Müdürlükler tarafından yapılır. Tehlikeli atıklarla
ilgili belgeler şu şekildedir:
• Karayolu Taşıma Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak verilmiş yetki belgesi
(C1/C2/K1/K2/L1/L2/N1/N2) (Ünite 5),
• Taşıma firması lisansı,
• Taşıma aracı lisansı,
• Çalıştırılacak güvenlik danışmanı için sertifika (Ünite 5),
• Aracın, Karayolu Taşıma Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak verilmiş geçerli
yetki belgesi (Ünite 5),
• Acil durumlarda uygulanmak üzere alınacak tedbirlere ilişkin talimatname (Ünite 5),
• Atık taşıyan sürücüler için SRC5 türü mesleki yeterlilik belgesi (Ünite 5),
• Sürücüler için atık taşımacılığı yapmak için eğitim sertifikası,
• Sürücüler için mobil cihazın kullanımı konusunda eğitim belgesi,
• Mali sorumluluk sigortası (Ünite 5)

MSDS (Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (Material Safety and Data Sheet)): Tehlikeli maddelerin; özelliklerine ilişkin ayrıntılı bilgileri, bulunduğu işyerlerinde tehlikelilik özelliklerine göre alınacak güvenlik önlemlerini, insan sağlığı ve çevreyi tehlikeli
maddelerin olumsuz etkilerinden korumaya yönelik gerekli bilgileri içeren belgedir.

İş kazaları meydana geldiğinde olumsuz birçok durumun birlikte bir seferde gerçekleşmesine yol açabilmektedirler. Dolayısıyla meydana gelen sonuçlar iş kazalarının maliyetleri olarak tanımlanarak, nitelendirilebilmektedir. İş kazaları; doğrudan ve dolaylı birçok maliyete yol açabilmektedir. İş kazalarının doğrudan maliyetleri; kaza meydana geldiği anda söz konusu olan ve doğrudan sonuçlar yaratan maliyetlerdir. İş kazalarının yarattığı doğrudan maliyetler arasında; çalışan ve diğer insanların ölüm, yaralanma vb. sonuçlara maruz kalmaları, ekipman, teçhizat, makine ve üretim faktörlerinde söz konusu olan kayıplar ile bina ve tesis gibi sabit unsurlara verilen zararlar sayılabilmektedir. Dolaylı maliyetler ise; doğrudan maliyetlerde olduğu gibi iş kazasına bağlı olarak birden bire gerçekleşmeyen, buna karşılık prestij kaybı, tüketicilerin olumsuz yaklaşımları, kamu otoritelerinin tutumu gibi, kazaların dolaylı etkileri çerçevesinde karşı karşıya kalınan durumlardır.

İş kazaları birbiri ile bağımlı ya da bağımsız olan çok sayıda faktörün etkileşimi sonucunda gerçekleşmektedir. Kazaları önleyici tedbirlerin alınmamış olması, risklerin tanımlı olmaması, çalışanların veya yöneticilerin ihmalleri ya da kusurları kazaları meydana getiren etkenlerin başında gelmektedir. Bunlar içerisinde en fazla kazalara etki eden faktör risklerin daha önceden tanımlanmamış olmasıdır. Riskin tanımlanmaması aynı zamanda onun giderilebilmesi için de önlem alınmaması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla bu tür bir durum sistemsel bir hata olarak tarif edilebilmektedir.

Dolaylı ya da görünmez maliyet ise ilk aşamada söz konusu olmayan, sonradan işletmelerin katlandıkları maliyetlerdir. İşletmenin makine, teçhizat kaybı ya da personelin çalışamaz hâle gelmesi sonucunda söz konusu olan üretim kayıpları bu tür bir maliyettir. Aynı zamanda çalışanların durumu dava konusu yapması ve bunun sonucunda ödenecek ek tazminatlar, kazaya uğrayan personelin yerine bir başka personelin kaydırılması ve bu personelin yeterli düzeyde uzman olmaması üretimde hatalara ve verim kaybına yol açması gibi durumlar dolaylı maliyetler arasında sayılabilmektedir. Ek olarak meydana gelen kazanın siparişlerin karşılanmasına ilişkin yaratacağı olumsuz etkiler de iş kazalarının dolaylı maliyetleri arasında yer almaktadır

Faaliyet gösterilen sektöre bağlı olarak, üretim tesislerinde, depolarda ve diğer tesis alanlarında mikroorganizmalar ve zararlı canlılar üreyebilecekleri gibi bu canlıların bir bölümü bulaşıcı Maddeler içerisinde tanımlanan tehlikeli bir madde olabilmektedir. Bu tür mikroorganizma ya da canlılar çalışanların sağlıklarına olumsuz yönde etki edebilmekte, enfeksiyonların yanı sıra salgın hastalıklara da yol açabilmektedir.

Radyoaktif maddelerin bir bölümü de kimyasal tehdit yaratan madde olarak tanımlanabilmektedir. Bu tür madde ve materyaller çalışanlara yönelik etkiler yaratabilecekleri gibi özellikle içerisinde aşındırıcı bileşikler bulunduran maddeler ekipman, makine ve diğer sabit unsurlara yönelik tehlike ve riskler içerebilmektedir. Yaşanan bu durumda bireylerin ölümleri kimyasal tehditlere yönelik gerekli önlemin alınmadığını göstermektedir.

Kişisel unsur teorisine göre iş kazalarının çalışanların iş yeri ortamında göstermeleri gereken tutum ve davranışları göstermemeleri ya da bu davranışların olması gereken düzeyde olmaması sonucuna bağlı olarak meydana geldiği görüş ve yaklaşımına dayanmaktadır. Dolayısıyla bu yaklaşıma göre; iş kazaları çalışanların yanlış davranışları söz konusu olmaksızın meydana gelmemektedir. Benzer bir yaklaşım çerçevesinde iş kazaları ile çalışanların bireysel ve davranışsal özellikleri arasında bir korelasyonun bulunduğu söylenebilmektedir.

Zincir etken teorisi; iş kazalarının meydana gelebilmesi için, tehlike yaratan ve iş kazalarının oluşumuna yol açan faktörlerin belirli bir düzende bir araya gelmelerini koşul olarak kabul etmektedir. Bu teoriye göre iş yerinde belirli bir düzen ve sistem işlemektedir. İş kazaları ancak bu düzen ve sistem tamamen ya da kısmen ortadan kalktığında söz konusu olabilmektedir. Dolayısıyla iş kazalarından bahsedilebilmesi için kısmi ya da bütüncül bir biçimde iş akış sisteminin ve düzenin bozulması, proseslere ilişkin dengesizliğin görülmesi gerekmektedir