TEFSİR TARİHİ VE USULÜ

Kur’an lafızlarının yaşadığı toplumda az kullanıldığı veya yabancı kaynaklı olduğu için anlaşılması zor olan kapalı lafızlara garîb ve bu Kur’an ilmine de Garîbu’l-Kur’an denir. Doğru cevap B’dir.

Hakikat, bir kelimenin dilde konulduğu ilk ve temel anlamında kullanılmasıdır. Mecaz ise kelimenin, hakiki anlamıyla arasındaki bir ilgiden ve hakiki anlamın kastedilmesine engel olan bir karineden dolayı hakikat anlamı dışında başka bir manada kullanılmasıdır. Doğru cevap C’dir.

kelimenin özel bir bilim ve sanat dalında kazanmış olduğu terim anlamında kullanımıdır. Bunun karşısında ise hususî örfî mecaz olup lafzın bu anlamın dışında kullanımıdır. Meselâ “fiil”, luğavî hakikat olarak “eylem, iş” anlamlarına gelirken gramerde zamana bağlı olarak bir işin yapılmasını anlatan bir terim manasıyla hususî örfî hakikat olmuştur. Bu son anlamın dışında kullanılması da hususî örfî mecazî olur. Doğru cevap D’dir.

Müste’ârun minh, kendisinden istiare yapılan unsura denir. Doğru cevap A’dır.

Teşbihin unsurlarının bulunup bulunmaması açısından beş çeşidi vardır: 1. Teşbih-i mürsel: Teşbih edatının zikredildiği teşbih türüdür. 2. Teşbih-i müekked: Teşbih edatının hazfedildiği türdür. 3. Teşbih-i mücmel: Vech-i şebehin hazfedildiği teşbih türüdür. 4. Teşbih-i mufassal: Vech-i şebehin zikredildiği teşbih türüdür. 5. Teşbih-i beliğ: Vech-i şebeh ve teşbih edatının her ikisinin hazfedilip sadece müşebbeh ve müşebbehün bihin zikredildiği teşbîh türüdür. Teşbihin en kuvvetli ve en beliğ çeşididir. Bunun sebebi ise, o iki öğenin hazfedilmesiyle müşebbeh ile müşebbehün bihin eşit düzeyde ilgili sıfatta birleştirilmesidir. Yani müşebbehin, neredeyse müşebbehün bih seviyesine getirilmesidir.

Kinaye, gizlemek, örtmek anlamına gelen “كىن “fiilinden türemiş olup terim olarak bir sözü, hakiki manası da kastedilebilecek şekilde, hakiki anlamın dışında bir anlamda kullanmaya verilen isimdir. Doğru cevap B’dir.

Garîb lafzı, sözlükte “bilinmeyen, az bilinen, kapalı, tek/nadir, yabancı, tuhaf ” gibi anlamlara gelmektedir. Terim olarak ise az kullanılması, farklı lehçe ve dillerden alınması sebebiyle manası sözlüklere veya ilgili mercilere başvurulmadan anlaşılmayan kapalı lafız şeklinde tanımlanmaktadır. Kur’ân’ın nazil olduğu dönemlerde Hicaz bölgesinde Araplar, çok sayıda kabileden; Arap dili ise, onlarca lehçeden oluşmaktaydı. Peygamberin lehçesi ise Kureyş lehçesiydi. Tüm lehçeler, büyük oranda dil malzemesi ve kullanımı açısından birleşmekle beraber lafız, anlam ve ses yönünden birbirinden farklılık arzeden yönleri de vardı. Ayrıca Arap kabilelerinin ziyaret ve ticaret ilişkileri, gerek anlam gerekse ses boyutunda etkileşime, kelime aktarımına ve dil özelliklerinin transferine sebep olabiliyordu. Doğru cevap D’dir.

C seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır. Kur’an’ın, mesajın anlaşılmasını zorlaştırmak gibi özel bir gayesi olmaz.  Doğru cevap C’dir.

Arap dilinde lafızları da anlamları da farklı kelimelere mütebâyin (ayrı anlamlı lafızlar), bu olguya da tebâyün (ayrı anlamlılık) denir.

Arap dilinde lafızları farklı, fakat anlamları yakın olan kelimelere mütekârib (yakınanlamlı) kelimeler; bu olguya da tekârüb denir. Dilde terâdüf şartlarını bütünüyle sağlayan kelime sayısının azlığına binaen, terâdüf, tam ve cüzi şeklinde taksim edilmiş, cüzi terâdüf kısmı, mütekârib terimiyle karşılanmıştır. Doğru cevap D’dir.

Kur’ân’ın anlaşılması lafız düzeyinde başlar. Lafızları çeşitleri ve özellikleri ile bilmek, anlamanın başlangıcını teşkil eder. Arap dilinde lafız, isim, fiil ve edat olmak üzere üç kısma ayrılır. Bu üç kısım da kendi içlerinde çeşitlere ayrılır. Bu çeşitlerin prensiplerini Sarf (morfoloji/çekimbilim) ilmi ortaya koyar. Morfolojik olarak Arapça, baştan, ortadan ve sondan eklemeli bir dildir. Bu yüzden de çekim şekilleriyle her üç grup (isim, fiil ve edat) için engin bir çeşitlilik ve anlam zengin­ liğine sahiptir. Çünkü her bir morfolojik kalıp, kelimenin sözlük anlamı yanında kalıp (siğa) anlamını yüklenir.

Kur’ân lafızları, yüklendiği anlam­ lar açısından ya temel anlama ya da yan anlamlara gelirler. Temel anlam, hakîkî anlam; yan anlamlar da mecâzî, isti’âri, kinâî ve teşbîhî anlam kavramlarıyla ifade edilir.

Kelimenin hakîkat anlamı asıldır. Bir kelimenin mecâz olarak kullanılma­ sı için, iki temel şart vardır: 1. Mecâzî anlamı hakîkî anlama bağlayan bir bağın bulunmasıdır ki buna “alaka” denir. 2. Hakîkî anlamın kastedilmediğine dair bir ipucunun bulunmasıdır ki buna da “karîne” denir. Karîne de ya karîne­i lafziyye ya da karîne­i haliyye olur.

Husûsî örfî hakîkat, kelimenin özel bir bilim ve sanat dalında kazanmış olduğu terim anlamında kullanımıdır. Bunun karşısında ise husûsî örfî mecâz olup lafzın bu anlamın dışında kullanımıdır. Meselâ “fiil”, luğavî hakîkat olarak “eylem, iş” anlamlarına gelirken gramerde zamana bağlı olarak bir işin yapılmasını anlatan bir terim manasıyla husûsî örfî hakîkat olmuştur. Bu son anlamın dışında kulla­ nılması da husûsî örfî mecâzî olur.

İsti’ârenin unsurları şunlardır:
1. Müste’âr: isti’âre lafzı (müste’ârun minhten müste’ârun lehe nakledilen la­

fız).

2. Müste’ârun leh: kendisi için isti’âre yapılan unsur.

3. Müste’ârun minh: kendisinden isti’âre yapılan unsur.

4. Hakîkî anlamı kullanmaya engel karîne.

5. Benzetme yönü (alaka).

Şimdi bunlara bir misâl verelim: “فَما ب َك ْت عليهم ال َّسماء والارض” (Duhan (44), ََ ََُُْ

29) âyetinin anlamı “gök ve yer onlar için ağlamadı” şeklindedir. Âyette sema ve arz insandan isti’âre yapılmıştır. Sema ve arz, müste’ârun leh; insan, müste’ârun minh; “ağlamak” ise müste’ârdır. Ağlamanın, sema ve arzın değil de insanın bir özelliği olması ise karînedir. Bu yüzden sema ve arz, isti’âre yoluyla insandan ağ­lama özelliğini almıştır.

Kur’ân’daki umûm ifade eden lafızların önemlileri şunlardır:

ِِ1. Hepsi, her, bütün kelimeleri.

2. İsm­i mevsuller: الذي، التي، َمن، م.

3. Başında lam­ı tarif (ال) bulunan kelimeler.

4. Cins isimler.

5. Şart isimleri.

6. Olumsuz cümlede geçen nekra (belirsiz) kelimeler.

Garîb lafzı, sözlükte “bilinmeyen, az bilinen, kapalı, tek/nadir, yabancı, tuhaf ” gibi anlamlara gelmektedir. Terim olarak ise az kullanılması, farklı lehçe ve dillerden alınması sebebiyle manası sözlüklere veya ilgili mercilere başvurulmadan anlaşıl- mayan kapalı lafız şeklinde tanımlanmaktadır.

Garîb kelimelerin araştırılması ve manalarının öğrenilmesi hususunda Hz. Peygamber’in emri ve sahabenin çabası sonucu genelde Me’ani’l­ Kur’ân, özelde Garîbü’l­ Kur’ân adıyla sözlükler ortaya çıkmıştır. Kur’ân’da yer alan garîb kelime­ lerle ilgili ilk çalışmayı Nafi b. Ezrak yapmıştır. İbn Abbas’a sorduğu sorulara cevap aldığı yaklaşık 200 garîb kelimeyi bir eserde toplamıştır. Bundan sonra Ebu Ubeyd, İbn Sellâm el­ Cümahî, Ferrâ, Ahfeş, Zeccâc gibi birçok müellif eser telif etmiştir. Ayrıca konu, Ulûmu’l­ Kur’ân isimli eserlerin ilgili bölümlerinde incelenmiştir.

Gerek Arap dilinde ve gerekse Kur’ân’da lafızların birbiriyle ilişkisi bağlamında şu çeşitler ve olgular ortaya çıkmıştır: Mütebâyin lafızlar ve tebâyün olgusu, müterâdif lafızlar ve terâdüf olgusu, mütekârib lafızlar ve tekârüb olgusu, müşterek lafızlar ve iştirâk olgusu, mütezâd kelimeler ve tezâd olgusu.

Başta itikadî olmak üzere, amelî ve ahlakî konularda yapılan Kur’ân’daki temsîlî anlatımla değişik gayeler hedeflenmiştir:

1. Bilgi vermek, öğretmek.
2. İkna etmek.
3. Özendirme ve caydırmak.
4. Övmek veya yermek; yüceltmek veya aşağılamak.

5. İbret ve ders almak.

6. Örnek vermek.
7. Edeb ve hayâyı korumak.