TEFSİR TARİHİ VE USULÜ

Rivâyet tefsîr yönteminde, Kur’ân başta olmak üzere, Hz. Peygamber, sahabe, tâbiîn ve tebei tâbiîn tefsîrleri dikkate alınmaktadır. Doğru sıralama E seçeneğinde verilmiştir?

Mücâhid tâbiîn âlimlerinin önde gelenlerinden bir müfessirdir. Doğru cevap B'dir.

Rivâyet tefsîrinin zaaf noktaları, eleştiriye açık yönleri ortaya çıkmaktadır. Bu hususları üç maddede toplamak mümkündür:

1. Tefsîrde uydurma haberlerin çok olması: Daha önce de ifade edildiği gibi ilk başta tefsîr ilmi, müstakil bir ilim değil, rivâyetler tarzında ve hadis ilminin bir dalı konumundaydı. Hadisler içerisinde uydurma haberlerin ortaya çıkmasına paralel olarak, tefsîrde de böyle bir olumsuz durum görülmüştür. Uydurma haberlerin başlamasında ilk dönemdeki siyasi ve mezhebi ayrışmalardan kaynaklanan taassup ve bidatlar önemli oranda etkili olmuştur.

2. İsnatların hazfedilerek sadece metinlerin yer alması: Nakil bilgilerinde isnadın çok önemli işlevi vardır. Çünkü haberlerin doğruluğu veya yanlışlığı, öncelikle o haberi söyleyen kimselerin durumuyla belli olur. Râviler güvenilir ve sağlam ise, rivâyet ettikleri haberler de güvenilir ve doğru olur. Haberlerde râvileri bize tanıtan kısım, -en başta- isnat zinciridir. İsnad yoksa, o haberi nakledenlerin kim oldukları bilinemeyecektir.

3. İsrailiyata dair haberlerin tefsîre karışması: Rivâyet tefsîrlerine Yahudi, Hristiyan ve diğer kültürlere ait bilgilerin geçmesi de bu ekolün zayıf yönlerinden biridir. İslâm öncesi dönemde kitâbî olmayan Araplar, Kur’ân’daki kapalılıkları sonradan Müslüman olan Yahudi ve Hıristiyanlara sormuşlardır. Onlardan aldıkları, çoğu zaman da gerekli olmayan bu cevaplar muhafaza edilerek rivâyet tefsîrlerine kaydedilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Meşhur olan rivâyet tefsîrlerinden bazıları şunlardır: İbn Cerîr et-Taberî, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân; İbn Ebî Hâtim, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm; Ebû’l-Leys es-Semerkandi, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm; Ebû İshâk es-Sa’lebî, el- Keşf ve’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân; Ebû Muhammed el-Hüseyin el-Begavî, Meâlimu’t-Tenzîl; Ebu’l-Fidâ İsmâîl İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm; Ebû Zeyd Abdurrahmân es-Seâlibî, el-Cevâhiru’l-Hisân fî Tefsîri’l-Kur’ân; Celâleddîn es- Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr fî Tefsîri’l-Me’sûr. Doğru cevap A'dır.

Orta büyüklükte bir hacme, açık ve akıcı bir dile sahip olan Tefsîru’l-Kur’âni’l- Azîm adlı eser, Ebû Ubeyde Ma’mer b. el-Müsennâ’dan sıklıkla alıntılar yapmış, nüzul sebepleri, kıraat farklılıkları ve nesih konularına ağırlık vermiş, aynı zamanda tasavvufî-işârî tefsîr ekolün ilk örneklerinden kabul edilmiş, itikada dair görüşleri Maturidilik doğrultusunda olmuştur. Doğru cevap E'dir.

Tam adı Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ud el-Ferrâ eş-Şâfiî el-Begavî olup, Horasan’da Merv ile Herât arasında bulunan “Bağ” veya “Bağşûr” adlı bir kasabada 433/1041 veya 436/1044’de dünyaya gelmiştir. Genç yaşta babasını kaybetmesi ve ailenin sorumluluğunu yüklenmesi sebebiyle ilk bilgilerini Horasan bölgesinde almış, diğer âlimlerin aksine ilmi seyahatlerde bulunamamıştır. Merv şehrine yerleşerek ilmini bu şehirde tamamlamıştır. Begavî Kur’ân, sünnet ve fıkıh ilimlerinde temayüz etmiştir. Müçtehit bir âlimdir. Sünnet ilminde otorite olmasından dolayı kendisine “Muhyi’s-sünne” ve “Rüknu’d-dîn” gibi lakaplar verilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Dirâyet tefsîrini rivâyet tefsîrinden ayıran en belirgin özellik, müfessirin çeşitli yollarla elde ettiği bilgi ve birikimi neticesinde oluşan kanaatine yer vermesidir. Dirâyet tefsîrinde müfessir, rivâyet müfessirine oranla çok daha aktif ve teyakkuz durumundadır. Fakat burada bir meseleye açıklık getirmekte yarar vardır: Acaba dirâyet tefsîri, rivâyetlerden hiç istifade edemeyecek midir? İşte burada dirâyet tefsîrinin kabule şayan görülen kısmıyla, yani memduh dirâyet ile kabule şayan görülmeyen, kötülenen, yani mezmum dirâyet kısımları anlaşılır hale gelmektedir. Sağlıklı ve kabule şayan görülen bir dirâyet tefsîri, elbette rivâyet tefsîr kaynaklarını kullanmalıdır. Memduh dirâyet tefsîrinin takip etmesi gereken belki en sağlıklı yöntem, öncelikle rivâyet tefsîri kaynaklarına başvurmak olmalıdır. Sonra da dirâyet müfessiri bu kaynaklardan elde ettiği bilgileri, kendi döneminin bilgi, birikim ve akıl süzgecinden geçirmelidir. Ortaya koyduğu yorumların heva ve hevese değil, delil ve karineye dayalı olmasına dikkat etmelidir. Dirâyet müfessirinin ortaya koyacağı bu zihinsel çaba esasında içtihat demektir. Her âyet için böyle bir çalışma yapılması gerekmeyebilir. Rivâyet tefsîri kaynaklarından elde ettiği bilginin problemi çözmesi durumunda dirâyet müfessirinin belki sadece problemi ve bulduğu çözümü tahlil etmesi gerekecektir. Doğru cevap B'dir.

Rivâyet tefsîri verileri yanında dil, edebiyat, mantık ve diğer ilimler doğrultusunda oluşan görüş ve çıkarımlara göre tefsîr yapan bir dirâyet müfessirinin hataya düşmemesi, yanlış görüş beyan etmemesi ve yorum yapmaması şu kurallara dikkat etmesine bağlıdır:

Müteşabih alana ait hususiyetlerin farkında olmak.

Yorumlarında delil ve karineye dayanmak, kişisel ve subjektif yorum yapmaktan kaçınmak.

Mezhep taassubundan uzak durmak.

Delilsiz olarak Allah’ın muradı konusunda kesin yargıya varmamak.

Doğru cevap C'dir.

Ebussuûd’a, ilminin derinliğinden dolayı “Nu’man-ı Sânî” (İkinci Ebu Hanife), “Hatîbu’l-Müfessirîn” ve “Rûm diyarının Zemahşerîsi” gibi lakablar verilmiştir. Tefsîrinde nüktelerin çokluğu ve âyetler arasındaki tenasüp ve insicamın başarılı bir şekilde açıklanmasından dolayı, bu eserin Zemahşerî ve Beydâvî’nin tefsîrlerinden daha üstün olduğunu söyleyenler olmuştur. Doğru cevap A'dır.

Rivâyet sözlükte, birini su kaynağına götürmek ve su içirmek gibi anlamlara gelir.

Rivâyet tefsîrinin tarihinde ilk bahsedilmesi gereken malzeme Hz. Peygamber’in tefsîridir. Zira Hz. Peygamber’in, Kur’ân’ın tamamını olmasa da bir kısmını tefsîr ettiği bilinmektedir. Ashabına Kur’ân’ın müphem, mücmel ve müşkil yönlerini açıklamıştır.

Hz. Peygamber’in vefatının ardından fetihler hızla devam etmiş, Müslümanlar yeni kültürler ve dini gruplar ile karşılaşmışlardır. Böyle bir ortamda ortaya çıkan meselelere çözüm bulma yolunda sahabîler, gerek Hz. Peygamber’den duydukları açıklamaları, gerekse vahyin ortamına vakıf olmaları neticesinde oluşan kendi görüş ve çıkarımlarını (içtihatlarını) sonraki nesillere aktarmışlardır. Onların bu türden yaptıkları tefsîrlerde bile yetiştikleri nebevî çevrenin etkisi göz ardı edilmemelidir. Bu yüzden rivâyet tefsîrinde sahabe tabakası çok önemli ve ayrıcalıklı bir konuma sahiptir.

Kur’ân’da bir yerde kapalı olan bir husus, bir başka yerde açıklanmış olabilmektedir. Âlimler arasında “Kur’ân kendi kendisini tefsîr eder” sözü meşhurdur.

Hz. Peygamber’in Kur’ân’a karşı teblîğ ve tebyîn olmak üzere iki temel görevi vardır.

İmam Şafi'ye aittir.

Ebû Muhammed el-Hüseyin el-Begavî, Meâlimu’t-Tenzîl'i yazmıştır.

Taberî mücerred ve müstakil rey ile Kur’ân’ı tefsîr etmekten kaçınmış, aksine davrananları da uyarmıştır. Ona göre peygamberin beyanı ya da ona delalet edecek bir delil bulunmadıkça hiç kimsenin bir âyetin tefsîrinde “bu benim reyimdir” demesi caiz değildir.

Begavî tefsîrinin hemen her sayfasında hadiste bir otorite olduğunu, yaptığı tespit ve yorumlarla göstermektedir.