TEFSİR TARİHİ VE USULÜ

Rivâyet tefsîri yönteminde müfessirin kendisinden daha çok, hâricî bir kaynağa dayanması söz konusu olmaktadır. Kur’ân’ın Kur’ân, Arap dili ve cahiliye şiiri ile tefsîr edilmesi, hâricî kaynak olmaları açısından rivâyet tefsîri kapsamına dâhil edilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Kur’ân’ın Allah kelamı olması, ona ve tefsîrine karşı daha sorumlu bir yaklaşım içinde olmayı gerektirmektedir. Bu yüzden tefsîr tarihinin ilk tabakalarında, müfessirin Kur’ân’ı nakilsiz olarak kendi başına tefsîr etmesi hoş karşılanmamış, tenkit edilmiştir. Aslında bu durum sadece Kur’ân tefsîriyle sınırlı da değildir. Zira Kur’ân herhangi bir konuda delilsiz ve bilgisiz hüküm vermeyi zann kapsamında değerlendirmiş ve zanna tabi olmayı yasaklamıştır (İsra (17), 36; Yunus (10), 36; Hucurat (49), 12; Necm (53), 28). Bu konuda Hz. Peygamber’in, “kim Kur’ân’ı kendi görüşüyle tefsîr ederse, cehennemdeki yerine hazırlansın” şeklindeki hadisi de etkili olmuştur. Âlimler bu ve benzeri hadislerde tehdit edilen kimselerin Kur’ân’ı şahsi görüş, fikir veya mezhebi doğrultusunda tefsîr edenler olduğunu ifade ederler. Bu yüzden müfessirler tefsîr etmek istedikleri âyet hakkında başta Hz. Peygamber olmak üzere, öncelikle kendilerinden önceki nesillerin neler söylediğini dikkate almışlardır. Doğru cevap C’dir.

Kur’ân, günümüzde alışa geldiğimiz kitap düzeninde değildir. Onda konular değişik boyut ve kapsamda çeşitli yerlerde geçebilmektedir. Ayrıca bir çok konu aynı anda başka konularla da ilgili olabilmektedir. Kur’ân’da bir yerde kapalı olan bir husus, bir başka yerde açıklanmış olabilmektedir. Âlimler arasında “Kur’ân kendi kendisini tefsîr eder” sözü meşhurdur. Kur’ân’ın kendisini tefsîr etmesinin çeşitli şekilleri vardır. Bazen Kur’ân’daki mutlak bir ifade istisna, sebebini zikretmek, tahsis etmek veya içeriğini bir başka yerde açıklamak suretiyle kayıtlı hale gelmektedir. Yine bazen ism-i mevsul, ism-i işaret veya zamir gibi müphem ifadeler de başka bir âyette açıklanabilmektedir. Bazen de Kur’ân’daki garib bir kelime bir başka yerde izah edilebilmektedir. Buna Kur’an’ın Kur’an’la tefsiri denir. Doğru cevap B’dir.

Kur’an, tema itibariyle de zengin ve kapsamlı bir kitaptır. Bu bakımdan Kur’an’ı anlama ve yorumlamada birçok eğilim ve yöntemden söz etmek mümkündür. Zaten tefsir tarihi boyunca müfessirlerin Kur’an’ı anlama ve tefsir etme sürecinde ilgi duydukları hususlar aynı olmamıştır. Meselâ bazı müfessirler Kur’an’ın dilsel özelliklerine ilgi duyarken, bazıları hükümlerine, bazıları kıssalarına, bazıları Kevni yasalar konusundaki temaslarına, bazıları da insana yol gösterme, hidayet etme yönüne ilgi duymuştur. Keyfi çıkarımları temel alan bir tefsir türü olamaz.  Doğru cevap A’dır.

Rivayet tefsirinin zaaf noktaları, eleştiriye açık yönleri ortaya çıkmaktadır. Bu hususları üç maddede toplamak mümkündür: Tefsirde uydurma haberlerin çok olması, isnatların hazfedilerek sadece metinlerin yer alması ve İsrailiyata dair haberlerin tefsire karışması. Doğru cevap D’dir.

Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân adlı rivayet tefsiri, İbn Cerîr et-Taberî’ye aittir. Doğru cevap B’dir.

Dirayet tefsirini rivayet tefsirinden ayıran en belirgin özellik, müfessirin çeşitli yollarla elde ettiği bilgi ve birikimi neticesinde oluşan kanaatine yer vermesidir. Dirayet tefsirinde müfessir, rivayet müfessirine oranla çok daha aktif ve teyakkuz durumundadır.  Doğru cevap D’dir.

Kelime olarak dirayet, bir şeyin mahiyetini bilmek, kavramak, idrak etmek demektir. Dil uzmanları aynı manaya gelmek üzere dirayet kelimesinin ilim demek olduğunu ifade ederler. Terim olarak ise dirayet tefsiri, “yalnızca rivayetlere bağlı kalmayıp dil, edebiyat, mantık, kıyas ve daha başka ilimlere dayanılarak yapılan Kur’an tefsiri” demektir. Buna rey ve aklî tefsir de denir. Doğru cevap D’dir.

Rivayet tefsiri verileri yanında dil, edebiyat, mantık ve diğer ilimler doğrultusunda oluşan görüş ve çıkarımlara göre tefsir yapan bir dirayet müfessirinin hataya düşmemesi, yanlış görüş beyan etmemesi ve yorum yapmaması şu kurallara dikkat etmesine bağlıdır: 1. Müteşabih alana ait hususiyetlerin farkında olmak. 2. Yorumlarında delil ve karineye dayanmak, kişisel ve subjektif yorum yapmaktan kaçınmak. 3. Mezhep taassubundan uzak durmak. 4. Delilsiz olarak Allah’ın muradı konusunda kesin yargıya varmamak. Allah’ın zatı, sıfatları ve gaybi konular alanında kesin hüküm vermek uygun değildir. Doğru cevap E’dir.

Dirayet tefsircisi manayı önce Kur’an’da, bulamadığı takdirde sünnette araması gerekir. Mana sünnette de bulunamadığında sahabe kavline müracaat edilmelidir. Müfessir ayetin doyurucu yorumunu bu kaynaklarda bulamadığı takdirde rey ve içtihat yoluna başvurmalıdır. Bu noktada şu hususların da müfessir tarafından dikkate alınması zorunludur: 1. Tefsir, tefsir edilen kavram, konu veya ayete noksansız ve ziyadesiz bir şekilde mutabık olmalıdır. 2. Hakikat-mecaz ayırımına dikkat edilmelidir. Sözde aslolanın hakikat olduğu, hakikatin mümkün olmaması durumunda mecaza/tevile gidilebileceği unutulmamalıdır. 3. Ayetlerin vahyediliş gayesini gözetmelidir. 4. Ayetlerin siyakını dikkate almalıdır. 5. Nüzul sebeplerini gözetmelidir. 6. Ayetlerdeki lafızların lügat, sarf, nahiv ve belagat gibi yönlerini göz önünde tutmalıdır. 7. Ayetlerin ruhuna ve iniş gayesine uymayan haşviyât türü detaylı sarf ve nahiv kaidelerine, fıkıh ve fıkıh usulü meselelerine, akaid ve kelam münakaşalarına dalmaktan uzak durmalıdır. Aynı şekilde müfessirin israiliyyat, uydurma hadis, haber ve kıssa zikretmekten de kaçınması gerekir. 8. Müfessirin, bir ayetin çeşitli vecihlere muhtemel olması durumunda tutarlı ve makbul tercihte bulunabilmesi, bunun için de tercih kurallarını bilmesi gerekir. Doğru cevap C’dir.

Meşhur dirâyet tefsîrlerinden bazıları şunlardır: Zemahşerî, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl; Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb; Kâdî Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl; Nesefî, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl; Ebû Hayyân, elBahru’l-Muhît; Hatîb Şirbînî, es-Sirâcu’l-Münîr; Ebussuûd, İrşâdu’l-Akli’s-Selîm; Âlûsî, Rûhu’l-Meâni fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm; Reşid Rızâ, Tefsîru’l-Menâr; Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili.

Örnekte Peygamberimiz Kuran'daki bir ayeti başka bir ayetle açıklamış ve ilişkilendirmiştir. Böylece Kuran'ı Kuran'la tefsir etmiştir. Doğru cevap D'dir.

Rivayet tefsirinin zaaf yönleri: 

şeklinde sıralanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

İsrailiyata dair haberlerin tefsîre karışması: Rivâyet tefsîrlerine Yahudi, Hıristiyan ve diğer kültürlere ait bilgilerin geçmesidir.
İnsandaki aşırı merak ve hırs, bazı âyetlerin detaylarını öğrenmeye sevk ediyordu. Meselâ Ashab-ı Kehf ’in isimleri, kaç kişi oldukları, köpeklerinin rengi; Nûh’un gemisinin büyüklüğü, içerisine alınan hayvanların sayıları ve cinsleri; Hz. Yusuf ’un rüyasında gördüğü yıldızların adları; Hz. Musa’nın Medyen’de hizmetkârlık yaptığı evin büyük kızıyla mı, yoksa küçük kızıyla mı evlendiği gibi birçok gereksiz konu ehli kitaba sorulmuştur. Zaten gerekli olmadığı için bu bilgileri ne Kur’ân, ne de Hz. Peygamber vermişti. Bazı Müslümanlar bu tür bilgilere ulaşmak maksadıyla Ehl-i kitabın önde gelenlerine özellikle İslâm’ı kabul etmiş bulunan Abdullah b. Selam, Vehb b.Münebbih ve Ka’b el-Ahbar gibi kimselere soruyorlar ve aldıkları cevapları muhafaza ediyorlardı. Doğru cevap A'dır.

Ebu’l-Fidâ İsmâîl İbn Kesîr tarafından yazılan Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm bir rivayet tefsiridir. A, C, D ve E seçeneklerinde yer alan tefsirler dirayet tefsiri türündendir. İDoğru cevap B'dir.

Rivâyet tefsîr ekolünün mümtaz siması Muhammed b. Cerîr et-Taberî’nin yetiştiği üçüncü asır, İslâmî ilimlerin gelişme çağıdır. Taberî tefsîri rivâyet tefsîr ekolünün tartışmasız en önemli örneğidir. Müfessirimiz 224/838’de Taberistan’ın Âmûl şehrinde doğmuş, yedi yaşında Kur’ân’ı ezberlemiş, dokuz yaşında hadis toplamaya başlamıştır. İlim tahsili için Rey, Basra, Kûfe, Medine, Suriye ve Mısır gibi beldelere seyahatler yapmış, sonrasında da hilafet merkezi Bağdad’a yerleşmiş, ömrünün sonuna kadar bu şehirde kalmıştır. Kendisini tam anlamıyla ilme adamış olan Taberî, ömrü boyunca hem okumuş, hem okutmuş; tarih, kırâat, fı-
kıh, hadis, tefsîr, meânî gibi ilim dallarında otorite olmuştur. Doğru cevap C'dir.

İnsanın karşısına değişik dönemlerde farklı meselelerin çıkması doğaldır. Tâbiîn ve sonrası dönemlerde konuşulan meseleler de sahabe döneminde gündemde olan ve cevap aranan meselelerden farklı olmuştur.  Fetihlerle birlikte İslâm coğrafyasının genişlemesi sonucunda Müslümanlar arasında daha önce hiç duyulmamış yeni problemler, felsefî fikirler ve akımlar ortaya çıkmıştır. Bir de nübüvvet asrından uzaklaştıkça Müslümanların vahyî ve nebevî bilgi ve kültürlerinin zayıflaması, hem daha önce üzerinde durulmayan nassların, hem de açıklanmış olmakla birlikte yeniden ele alınması gereken âyetlerin tefsîrini zorunlu hale getirmişti. İşte böylesine hassas dönemde müfessirin çeşitli yollarla elde ettiği bilgi ve birikimi neticesinde oluşan kanaatine yer tefsirinde yer vermesine ihtiyaç duyulmuş ve dirayet tefsiri gelişmeye başlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Kelime olarak dirâyet, bir şeyin mahiyetini bilmek, kavramak, idrak etmek demektir. Dil uzmanları aynı manaya gelmek üzere dirâyet kelimesinin ilim demek olduğunu ifade ederler. Terim olarak ise dirâyet tefsîri, “yalnızca rivâyetlere bağlı kalmayıp dil, edebiyat, mantık, kıyas ve daha başka ilimlere dayanılarak yapılan Kur’ân tefsîri” demektir. Buna rey ve aklî tefsîr de denir. Doğru cevap A'dır.

Otuz yıl boyunca hem Kanuni Sultan Süleyman, hem de II. Sultan Selim dönemlerinde devletin şeyhülislamlık makamını temsil eden Ebussuûd Efendi, dirâyet tefsîr alanında telif ettiği İrşâdu’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâye’l-Kitâbi’lKerîm adlı tefsîriyle ün kazanmıştır. A, C, D, ve E seçeneklerinde yer alan tefsirler rivayet tefsir ekolündendir. Doğru cevap B'dir.

Rivâyet sözlükte, birini su kaynağına götürmek ve su içirmek gibi anlamlara gelir. Buna göre rivâyet, bir kaynağa gitmek, başka bir ifadeyle nakle dayanmak demektir. Terim olarak ise “Kur’ân’ı Kur’ân, Hz. Peygamber’in sünneti ve selefin açıklamaları ile tefsîr etmek” diye tanımlamak mümkündür. Doğru cevap A seçeneğidir.