TEFSİR TARİHİ VE USULÜ

Te’vîl kelimesi, sözlük manası itibariyle aslına dönmek anlamına gelir.

Beyânî te’vîl: Bu yöntem, daha ziyade kelâmcı, fakih, müfessir ve dilcilerin kullandığı bir yorum yöntemidir. “Arap dilinin kuralları dahilinde hareket  edilerek Kur’ân’dan anlamlar üretmek” olarak tanımlanmaktadır.

Te’vîl ekseriya semâvî kitaplarda kullanılmaz, tefsîr ise bu kitaplarda kullanıldığı gibi bunların dışındaki kitaplarda da kullanılmaktadır.

Tercüme kelimesi sözlükte, “bir kelâmı bir dilden başka bir dile çevirmek, bir sözü diğer bir dilde tefsîr ve beyân etmek, bir lafzı kendisinin yerini tutacak başka bir lafızla değiştirmek” gibi manalara gelmektedir.

Tercüme kısıtlı zaman ve imkan içerisinde yapıldığında içeriği de zenginlik anlamında kısıtlıdır ancak tefsîr için böyle zaman kısıtlması olmadığından hazırlanması ve aktarılması için daha fazla zaman ve imkan vardır, bu yüzden daha zengindir. B şıkkında tefsir ve tercümeyle ilgili bilgiler yer değiştirmiştir.

Meâl sözlükte “bir sözün manasını tam olarak değil de, biraz noksanıyla ifade etmek” demektir.

Kur’ân’ın tamamını içeren ilk meâl de (İtalyan müsteşrik Guidi’ye göre) hicrî 127 senesinde Berberice olarak kaleme alınmıştır.

Tefsîr ilminin konusu Kur’ân, gayesi de Kur’ân’ın içerdiği yüce manaları ve hakikatleri araştırıp ortaya çıkarmak ve insanın bu hakikatlere göre bir hayat sürmesini sağlamaktır.

İslâmî ilimler, Müslümanların Kur’ân’ı anlamak üzere geliştirmiş oldukları dînî ilimlerdir. Bunlar tefsîr, hadis, fıkıh, kelâm, siyer, tarih ve ahlâk ilminden ibarettir.

Batı’da ise en eski Kur’ân meâli, Latince olarak 1143 tarihinde hazırlanıp 1543 de İsviçre’de basılmıştır.

İlk Türkçe Kur’ân meâlleri 9. asırdan itibaren yapılmaya başlanmıştır.

Müfessir olabilmenin bir takım kriterleri söz konusudur. Süyûtî bu konuda bilgi verirken müfessirde aranan ilk kriterin sağlam ve sahih bir inanç olduğunu söy- ler. Ona göre bu kriter, tefsîrle ilgili olarak ileri sürülecek yöntemsel ve mekanik kriterlerden önce, Kur’ân’ı yorumlayacak kişinin müslümanlık açısından en temel özelliğini ortaya koymaktadır.

Bu temel kriterin dışında Süyûtî bir müfessirin; 1. lügat, 2. nahiv, 3. sarf, 4. iştikak, 5. meânî, 6. beyân, 7. bedîî, 8. kırâat, 9. kelâm, 10. fıkıh usûlü, 11. esbâb-ı nüzûl, 12. nâsih-mensûh, 13. fıkıh, 14. hadis, 15. mevhibe (ilham) ilmine sahip olmasını da şart koşmaktadır.

Sözgelimi, Resûlullah’ın birçok hadisinde ashabına, kendisinden öğrendiklerini başkala- rına iletmelerini emretmesi, vahiy kâtiplerinden Zeyd b. Sâbit’e ihtiyaç üzerine İbrânice ve Süryânice öğrenmesini söylemesi, Selmân-ı Fârisi’ye Fâtiha Sûresi’ni tercüme etme müsaadesi, ayrıca değişik ülke krallarına diplomatik mektuplar gönderdiğinde bu mektuplara, tercüme edileceğini bile bile âyetler yazdırması, Kur’ân’ın başka dillere çevrilmesi konusunda bir teşviki ifade etmektedir.

Son devrin yetiştirdiği önemli bir İslâm bilgini olan Ömer Nasûhi Bilmen de bu ilimlere ahlâk, psikoloji, sosyoloji, biyoloji, astronomi, coğrafya, tarih ve siyer ilimlerini eklemektedir. (Bilmen, 1973).

Burada söz konusu edilen ilimleri günümüz ihtiyaçları doğrultusunda;

Arap dili ve Edebiyatı,

Kur’ân İlimleri,

Fıkıh,

Fıkıh Usûlü,

Hadis,

Sosyo-Kültürel Tarih,

Sosyal-Psikoloji,

Astronomi şeklinde sınıflandırmak mümkündür.

Burhânî te’vîlin İslâm düşüncesindeki en meşhur kuramcısı İbn Rüşd’dür.

Yani mutasavvıflar Kur’ân okuyarak onun derinanlamları üzerinde düşünceye dalmak (tedebbür), dış dünyanın angajman- larından (bağlantılar) olabildiğince sıyrılarak ilâhî ve ezelî hakikatler üzeri- ne yoğun biçimde kafa yormak (teemmül), eşyanın yaratılış hikmeti yahut Allah’ın nimetleri üzerinde düşünmek (tefekkür) suretiyle bu tür bir te’vîle ulaşabilirler.