TEFSİR TARİHİ VE USULÜ

‘Sonuç’ anlamı Te’vil sözcüğünün Kur’an’da geldiği manalardan biridir

Te’vil tarzlarından Kur’an yorumu için en uygun olanı Beyanı Te’vil’dir.

Tefsirin soyut ve te’vil somut kavramlar içerdiğini söylemek aralarında böyle bir fark olduğunu göstermez.

Süyûtî bu konuda bilgi verirken müfessirde aranan ilk kriterin sağlam ve sahih bir inanç olduğunu söyler.

Tefsirin konusu ‘Kur’an’dır’.

Tefsîr ilminin de tıpkı diğer ilimler gibi bir konusu ve gayesi vardır. Onun konusu Kur’ân, gayesi de Kur’ân’ın içerdiği yüce manaları ve hakikatleri araştırıp ortaya çıkarmak ve insanın bu hakikatlere göre bir hayat sürmesini sağlamaktır.

Kur'an'ın bütün âyetleri muhkem yani tefsîre ihtiyaç göstermeyecek derecede açık ve anlaşılabilir nitelikte değildir. Bir kısmı böyle olmakla beraber bir kısmı da tefsîre ihtiyaç duyacak âyetlerden oluşmaktadır. İşte bu özelliği sebebiyle söz konusu kitabın tefsîr edilmesi elbette ki zarurîdir.

Esasen Kur’ân, bütün insanlığa hitap etmektedir. Yani Kur’ân aynı zaman- da bilgi, kültür ve anlayış seviyesi itibariyle sıradan insanlardan filozo ara, bilim ve fikir adamlarına kadar geniş bir kitleyi muhatap almaktadır. Kısacası Kur’ân’la uğraşan her insan kendi gerçeği doğrultusunda onda bir şeyler bulabilmektedir. Bir başka ifadeyle Kur’ân her muhatabı farklı bir açıdan kendisine çekmektedir. Bu da onun bir din ve ahlâk kitabı olarak bütün insanlığı kucaklama hedefinin bir göstergesidir. Böyle olması sebebiyledir ki Kur’ân’ın anlam boyutuyla ilgilenen herkes gerek anlama gerekse yorumlama konusunda kişisel tercih ve yaklaşımlarda bulunmaktadır.

İslâm bilginleri, müfessirlerin belli bir bilgi birikimine ve güçlü bir altyapıya sahip olmalarının gereğine işaret etmişlerdir. Zira bu konudaki yetersizlik müfessiri öznel tecrübe bakımından etkilemektedir. Doğal olarak bu da Kur’ân yorumunda farklılığa yol açmaktadır.

Tefsîrin, hadis, fıkıh, kelâm, siyer, tarih ve ahlâk ilminden ibarettir. Bu nedenle tefsirin bu alanlarla doğrudan bir ilişkisinin olduğu söylenebilir. Fakat, kıraat ilmi ise Kur'an'ı Kerim'in sesli okunuşuyla ilgili bir alan olduğundan tefsirle doğrudan bir bağlantısının bulunduğunu söyleyemeyiz.

Tefsîr kavram olarak da kısaca, “Kur’ân âyetlerini Arap dili ve edebiyatı açısından tahlile tâbi tutup kastedilen manayı tespit etmek” diye tanımlanabilir.

Te’vîl kelimesi Kur’ân bütünlüğü içerisinde farklı anlamlar ifade etmektedir:

1. Tefsîr
2. Sebep
3. Sonuç
4. Rüyâ tabiri

Göz önünde bulundurulması gereken şartlar:
1. Te’vîle esas olan mananın, mecâz yoluyla da olsa lafzın kendisine delâlet ettiği manalardan olması lazımdır.
2. Te’vîlin anlam yönüyle açık bir âyete ters düşmemesi gereklidir.
3. Lafzın ilk anda akla gelen zâhirî anlamının dışında başka bir mananın verilmesine imkân tanıyan dînî bir delile dayanması zorunludur.

Nassları yorumlama faaliyeti anlamındaki te’vîlin Müslümanların ondört asrı aşkın ilmî geleneğinde üç çeşidi mevcuttur. Bunlar, beyânî, burhânî ve irfânî te’vîldir.

Tefsîr ve te’vîl kavramlarıyla ilgili bu genel bilgilerden sonra şunu da hemen belirtelim ki aynı alana ait olmakla birlikte söz konusu iki kavram arasında bazı anlam farklılıkları mevcuttur. Bunları şöyle sıralamak mümkündür:
1. Tefsîr, Hz. Peygamber ve sahâbeden geldiği için kesinlik arzeder; ancak te’vîl
herhangi bir karîneden/delilden dolayı lafzın muhtemel manalarından birisini tercih etmek anlamı taşıdığı için katiyet (kesinlik) ifade etmez. Çünkü kaynağı itibariyle tefsîr tevkifî/ilâhî beyanlara, te’vîl bireysel ictihâdlara dayalıdır.
2. Tefsîr, ekseriya âyetlerin lafızlarında, te’vîl ise manalarında görülür. Başka
bir ifadeyle tefsîr lafzın gerçek anlamını ve konusunu beyan ederken, te’vîl
lafızlarda kastedilen anlamları ortaya koyar.
3. Tefsîrde hakikate delâlet ettiği için ekseriyetle tek bir anlam, te’vîlde ise yoruma müsait olması hasebiyle birden çok anlam söz konusudur.
4. Tefsîr hakikat yoluyla lafızların zâhirî manalarını, te’vîl ise onların içsel anlamlarını ortaya çıkarmaktadır.
5. Te’vîl ekseriya semâvî kitaplarda kullanılır, tefsîr ise bu kitaplarda kullanıldığı gibi bunların dışındaki kitaplarda da kullanılmaktadır.

Tercüman, bir sözü şifâhen bir dilden başka bir dile çevirene denir. Mütercim,
herhangi bir dilde kaleme alınan bir metni yine yazılı olarak başka bir dile aktaran kimse demektir.

Lafzî tercüme, nazmında yani söz dizimi ve tertibinde aslına benzemesi
gözetilen tercüme çeşididir.

Süyûtî bir müfessirin; 1. lügat, 2. nahiv, 3. sarf, 4. iştikak, 5. meânî, 6. beyân, 7. bedîî, 8.kırâat, 9. kelâm, 10. fıkıh usûlü, 11. esbâb-ı nüzûl, 12. nâsih-mensûh, 13. fıkıh, 14. hadis, 15. mevhibe (ilham) ilmine sahip olmasını da şart koşmaktadır.

Allah'ın Hz. Peygamber’e Kur’ân’ı tefsîr etmesini emretmesi,  Kur’ân'da bilimsel hakikatler içeren kozmolojik âyetler bulunması, Kur’ân’da mecâz, kinâye, istiâre ve teşbih gibi edebî sanatların yer alması Kur’ân’ı tefsîr etmeyi zorunlu kılan bazı hususlardandır.

Tefsîrin kendileri için temin etmiş olduğu malzemenin yorumlanması ve Kur’ân öğretisinin değişik zamanlara taşınması hususunda çok önemli bir görev üstlenmişler; bunun sonucunda da, tefsîrin dilsel ve tarihsel incelemesinden çıkardığı sonuçları ele alıp yorumladıktan sonra, bunları Müslümanların önüne hüküm olarak koymuşlardır. Çünkü kelâm, Müslüman toplum için inanç yönüyle bir çerçeve çizmekte; Allah, ahlâk, siyaset vb. alanlarda hükümler üretmektedir. Fıkıh da kitap, sünnet ve icmâ gibi kaynaklardan kıyas yoluyla elde ettiği neticeleri Müslümanların, hayatlarında izleyecekleri amelî hükümler şeklinde belirlemektedir.