TEFSİR TARİHİ VE USULÜ

Tevhit şuurundan uzaklaşma göstergeleri Kur’an’ı anlama ve yorumlamada yeni yönelişlerin doğuşuna sebep olduğu söylenemez.

Hz. Peygamber’in kendi kavminin dili ile gönderildiğini, dolayısıyla Kur’ân vahyinin tarihsel olduğunu geçmişte ilk defa iddia eden fırkanın Berâhime olduğu söylenir.

Kur’ân âyetlerini tarihsel metinler olarak değerlendiren ilk sistematik çalışma ise, Kur’ân kıssalarının tarihsel veriler olduğunu, bu verilerin o dönem Araplarının bilgileri ya da dil üslupları çerçevesinde serdedilmiş bilgilerden meydana geldiğini savunan Halefullah’ın, “Kur’ân’da Öyküleme Sanatı” adlı eseridir.

Semantik ilminin, kelimelerin anlamlarını tespit ederken kullandığı yöntemlerin önemli bir kısmı, adı konmaksızın tefsîr kaynaklarında da kullanılmıştır.

Kur’ân’ın bir eda dili değil, bir telakkî dili olması da aslında böyle bir okumayı zora sok- maktadır; yani Kur’ân’da esas olan, metinde var olan manayı tespit etmektir. Beşerî metinlerde mütekellimin (konuşanın) konuştuğu kelam, en nihâyet muhatap tarafından bir anlama kavuşturuluyorsa anlamlıdır. Muhatabın anladığı, kimi zaman anlama sürecinde kişisel katkılarını devreye sokmasını da gerektirir. Oysa ilahî kelam, anlamlarını sürekli kontrol eden mucizevî bir dile sahiptir. Kur’ân, bi- zim kendisine sınırsız manalar yükleyebileceğimiz bir kelam değildir; aksine o, ısrarla kendi anlam dünyasını bize kabul ettirmek ister.

Özellikle kutsal kitap yorumlarında kullanıldığı şekliyle teolojik hermenötik metnin ne dediğini değil, ne demek istediğini anlamaya, metindeki Tanrısal mesajı kavramaya çalışmıştır.

Neredeyse tüm modern İslam düşünürlerince islam düşüncesinde yenilenmenin zamanı geldiği ve gerekli olduğunu savunulmaktadır.

Türkiye’de özellikle İttihatçı söylemin egemen olmasından sonra Türkçe Kur’ân ve Türkçe tefsîr çalışmaları hız kazanmıştır.

Tefsîrinin mukaddimesinde verdiği bilgilerde Hamdi Yazır, bazı kendini bil- mezlerin, “Kur’ân’ın Türkçesi” demekle iktifa etmeyerek “Türkçe Kur’ân” dediğini; bunun çok büyük bir hata olduğunu dile getirir. Ona göre tercüme dahi iddialı bir sözdür; Kur’ân, asla bir başka dile tam olarak çevrilemez. Bu sebeple Elmalılı kendi çalışmasını, bir tefsîr ve meâl olarak harfiyyen değerlendirmiştir.  Bu meâlde sıklıkla dönemin tedavüldeki yeni kelimeleri kullanıldığı gibi, öteden beri kullanılmakta olan ve aslı itibarıyla Arapça veya Farsça olan kelimelere de yer verilmiştir. Türkçe’de yapılan en özgün meâl çalışmalarının başında gelen bu eseri kaleme alan Yazır, kendinden sonraki bütün meâl çalışmalarını etkilemiştir.

Kur’ân’ın nüzûl sebeplerine göre tefsîr edilmesi yöntemi, öncelikle sûrelerin tarihsel ve mekânsal alt yapılarını tespit etmeye çalışır.

Semantik kelimesi, kök itibarıyla Grekçe’den gelir. İlmî bir disiplin olarak semantik, bir dilin temelini oluşturan kelimeleri ayrıntılı bir şekilde tahlil ederek anlamlarını doğru bir şekilde ortaya koyma demektir. Semantikte dilsel olmayan unsurlar a anlamı tespitte önemlidir.

Semiyotik, canlı varlıkların birbirleri arasında bildirişim amacıyla kullandıkları her tür işaret sistemini ele alır. Semantik, kelimelerin anlamlarını tespit
eden ve bu anlamlardaki değişimleri inceleyen bir ilim dalı iken bu alanla
iç içe görünen semiyotik daha geniş bir sahayı ihata eder ve dilsel olsun ya da olmasın, tüm işaretlerin gösterilenleri üzerinde fikirler yürütür.

Semiyotik süreç, dört aşamadan oluşur; algı, bilme, anlam ve açıklama. Algı;
koklama, görme, işitme ve dokunma duyularına dayanan ve somut âlemde var
olan maddî bir şeyin duyu organlarımızla algılanmasını ifade eden duyusal düzeydir

Fazlurrahman, son dönemde Kur’ân’ı anlamaya yönelik çalışmalarda adını en
sık duyduğumuz isimlerdendir. Fazlurrahman’ın önerdiği Kur’ân’ı anlama yönteminin Batı hermenötik geleneğinden etkilendiği bariz bir biçimde görülse de Fazlurrahman’ın bütünüyle Batı düşüncesine bağlı bir tefsîr yöntemi uygulamaya çalıştığı söylenemez. Almış olduğu sıkı dinî eğitim ve eserlerinde yoğun bir şekilde kullandığı İslâm düşüncesinin klasik kaynakları, onun Müslüman dünya görüşüne bağlı kaldığını gösterir. Fazlurrahman’a göre İslâm dünyasındaki en ciddi mesele, eğitim meselesidir. Bu meselenin halli ise İslâm düşüncesindeki yenilenmeyle alakalıdır.

Her ne kadar özel bir metoda uyularak kurgulanmamış olsa da Arkoun’un Kur’ân nasslarını yorumlama çabasına giriş yaptığı kapı, tarih kapısıdır. Kendisini bir felsefeciden önce tarihçi sayması da bunu gösterir. Kur’ân nassına tarihçi gözüyle yaklaşması Arkoun’a göre son derece tabiîdir; çünkü kurucu metin olarak Kur’ân, daha sonraki hadiselerle -ki bunlar, kelamî ve ideolojik tartışmaların serapa her yanı doldurduğu hadiselerdir- önemli bir ilişki içerisindedir. Filozof bu ilişkileri inceleyecek değildir. İlk elde yapılması gereken şey, yığınla önümüze gelen tarihsel malzemenin bir tarihçi elinde –ama bu modern anlamıyla bir tarihçi- tasnifi ve değerlendirilmesidir. Bunun ardından devreye filozof girer ve yorum ondan sonra başlar. Arkoun’un yorum ahasındaki tek çabası, Arap-İslâm düşüncesine tarihselci bakış açısını egemen kılabilmektir.

Hasan Hanefi, geleneğin yorumlanmasının sadece kendi kaynaklarımızın ngördüğü metodolojilerle değil, aynı zamanda Batı kaynaklı yorum teorilerinden de yararlanmak suretiyle gerçekleştirilebileceğini düşünür. Neticede onlar da bir vahiy kaynağı ile tanışmışlardır ve problem, vahyi “yanlış” ya da “doğru yorumlama” problemidir. İşte bu noktada önemli olması gereken, bir “yorum teorisi” geliştirmektir

Kur’ân hem tarihsel şartların oluşturduğu bir kültürel üründür, hem de kendisi
o dönemde yeni bir kültür üretmiştir. Ebu Zeyd’in Kur’ân’ı anlama konusunda
gündeme getirdiği en önemli iddialardan birisi Kur’ân ile olgu arasındaki bu ilişkiye dair açıklamalarıdır. Buna göre, bazen Kur’ân olguyu belirlediği gibi bazen de olgu Kur’ân’ı belirler. Dolayısıyla Kur’ân ile olgu arasında bir teşkil-teşekkül ilişkisi söz konusudur.

Elmalılı Hamdi Yazır’ın 1930’lu yıllarda hazırlamış olduğu tefsîr çalışmasının meâl bölümü, Türkiye’deki mevcut meâllerin en önemlilerinden sayılır. Bu
meâlin günümüz Türkçesiyle birçok sadeleştirmesi yapılmıştır. Hamdi Yazır’ın
Kur’ân meâlini aslında iki bölümde mütalaa etmek gerekir. Bu bölümlerden ilkini, tefsîrinin sadece meâl kısmı oluştururken, ikincisini eserin tefsîr kısmında yer alan Kur’ân tercümeleri oluşturur. Hak Dini Kur’ân Dili Meâli şeklinde neşredilen bazı meâl çalışmalarında, eserin hem meâl kısmının hem de tefsîr kısmının kullanıldığı bilinmektedir.

İki ciltlik ilk baskısı 1947 yılında neşredilen Tanrı Buyruğu, temel olarak iki
bölümden meydana gelmiştir. İlk bölüme “birinci ayırım” diyen müellif, burada daha ziyade İslâm hakkında genel bilgiler vermiş ve bir anlamda tefsîr usûlü
diyebileceğimiz tarzda bir mukaddime yazmıştır. “İkinci ayırım” dediği bölüm
ise Hafız Osman hattıyla yazılmış Kur’ân metninin de bulunduğu meâl ve tefsîr
bölümüdür. Doğrul bu meâli, Doğu-Batı kaynaklarını ayırt etmeksizin taramak
suretiyle kırk yılda tamamladığını anlatır. Harfî tercüme yerine tefsîrî tercümeyi
esas alır ve gerçekten akıcı ve anlaşılır bir Türkçe kullanır. Sûreler hakkında kısa bilgiler verir. Âyetler arasındaki bütünlüğe azami gayret gösterir.

Kur’ân’ı anlama ve yorumlamada yeni yönelişler dendiğinde Hindistan, Malezya, Endonezya, Mısır, Fas, Suudi Arabistan ile Avrupa ve Amerika’da tanık olunan pek çok gelişmeden bahsetmek mümkün olmakla birlikte Somali'de böylesi yönelişlerden söz etmek mümkün değildir.