TEFSİR TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 8

Müteşâbih, birçok manaya ihtimali olan ve bu manalardan birini tayin edebilmek için hârici bir delile ihtiyacı olan âyetlerdir. Bu tür âyetlerde muhtemel manalar çoğu zaman eşit derecede birbirine benzerler, benzedikleri için de karıştırılırlar. Doğru cevap B seçeneğidir.

"Sana Kitabı (Kur’ân’ı) indiren O’dur. Onda bir kısım âyetler muhkemdir ki bunlar kitabın anasıdır. Diğer bir kısmı da müteşâbihlerdir. Kalplerinde eğrilik bulunanlar sırf fitne çıkarmak ve te’vîline yönelmek için onun müteşâbih kısmının ardına düşerler. Halbuki onun te’vîlini Allah’tan başka kimse bilmez. İlimde derinleşenler ise, biz ona inandık, hepsi Rabbimizden derler. Bunu ancak akıl sahipleri düşünür" (Âl-i İmrân (3), 7). Doğru cevap C seçeneğidir.

Henüz Kur’ân’ın çeşitli özelliklerine vakıf olmayan ve bu konuda yeterli alt yapısı bulunmayan bazıları bir âyetin manasının başka bir âyetin manasıyla çeliştiğini düşünebilir. Böyle bir vehme düşmüş kimseye cevap verilmesi ve vehminin giderilmesi gerekir. İşte bu tür izahları yaparak vehimleri ortadan kaldırmaya çalışan Kur’ân ilmine “Müşkilü’l-Kur’ân” denir. Müşkil kelimesi; zorluk, problem, sıkıntı gibi anlamlara gelir. Terkip halindeki Müşkilü’l-Kur’ân ifadesi ise daha çok bilgi azlığı nedeniyle uyanan vehimleri giderip tatmin edici cevaplar hazırlayan ilim dalı demek olur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ortaya çıkan hüküm, çeşitli şekillerde göründüğü için çelişki vehmi uyanabilir. Meselâ Kur’ân’da Hz. Âdem’in yaratılış safhasından bahsedilirken onun bir yerde topraktan, bir yerde balçıktan, bir yerde cıvık çamurdan, bir yerde de kupkuru balçıktan yaratıldığı ifade edilmektedir. Dikkat edilirse âyetlerde yukarıdaki anlamları karşılamak üzere kullanılan “salsâl, hame ve türâb” kelimeleri esasında farklı kelimeler olmakla beraber hepsinin aslî unsuru topraktır ve bu kelimelerle topraktan yapılan yaratmanın değişik aşamalarından/safhalarından söz edilmektedir. Yani aralarında herhangi bir çelişki yoktur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Arap dilinde sürmek, salmak, sevk etmek, göndermek gibi anlamlara gelen siyak kelimesi, ıstılah olarak bir ifadenin etrafındaki birimler diye tanımlanabilir. Batı dillerinde context kelimesiyle karşılanan siyak ifadesi için Türkçe’mizde daha ziyade “bağlam” ve “ortam” ifadeleri kullanılmaktadır. Türkçe’de bağlam ve ortam kelimeleri, bir ifadenin hem metin hem de tarih yönüne işaret etmektedir. Aynı kapsamı “siyak” terimi için de düşünmek mümkündür. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sûreler arası siyak ilişkisine misâl olarak Fatiha ile Bakara sûresini vermek mümkündür. Zira Fatiha sûresinin 5. âyetinde mü’min kulların dilinden “(Ya Rab) bizi dosdoğru yola hidâyet eyle” duası yer almaktadır. Bakara sûresinin 1. ve 2. âyetlerinde ise “Elif lâm mîm. İşte bu kitap, kendisinde hiçbir şüphe yoktur, takva sahipleri için yol göstericidir, hidâyettir” cümleleri Allah’ın, kullarının hidâyet isteme duasına icabet ederek onlara yol gösterdiğini ortaya koymaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bazı Mutezilî âlimlerin i’caz görüşü olarak karşımıza çıkan “sarfe” teorisi, ilk asırlardan beri tartışılan bir yaklaşım olmuştur. Bu teoriye göre Kur’ân’ın benzeri rahatlıkla ortaya konabilirdi, ancak Allah buna engel olmuştur. Allah’ın engel olması yüzünden Kur’ân’a karşı koymaya, benzerini getirmeye yönelik teşebbüsler; başarısız olmuş, sonuçsuz kalmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kur'an tekrarları ile muhataplarını bıktırmanın aksine, tekrarlarını her seferinde bağlamsal rötuşlarla zenginleştirmekte ve muhataplarını bıktırmamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kur’ân’ın gramer yapısını inceleyen ilim dalına Kur’ân’ın irabı (İ’rabu’l-Kur’ân) denir. İ’rabu’l-Kur’ân ilmi, Kur’ân kelimelerini ve cümlelerini gramer yönünden incelemekte ve tahlil etmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Muhkem-müteşâbih kelimelerinin terim/ıstılah manaları: Muhkem, delaleti açık, manası başka bir konuyla karışmayacak derecede net olan âyetlere denir. Demek ki muhkem âyetlerin manaları, başka bir konuyla karıştırılmayacak şekilde kolaylıkla anlaşılmakta, manalarını anlamak için başka bir izah veya delile ihtiyaç duyulmamaktadır. Müteşâbih ise birçok manaya ihtimali olan ve bu manalardan birini tayin edebilmek için hârici bir delile ihtiyacı olan âyetlerdir. Bu tür âyetlerde muhtemel manalar çoğu zaman eşit derecede birbirine benzerler

Müteşâbih ayetler, birçok manaya ihtimali olan ve bu manalardan birini tayin edebilmek için hârici bir delile ihtiyacı olan âyetlerdir

Kur’ân’da müteşâbih âyetlerin bulunmasında insanlığın ilerlemesi, medeniyetlerin kurulması açısından önemli faydalar bulunmaktadır. Bir taraftan arayış içinde olmak, diğer taraftan hangi noktaya ulaşırsa ulaşsın son noktaya ulaşamadığını bilmek, insanın halifelik görevinde başarılı olmasında, yönettiği dünyayı mamur ve huzurlu hale getirmesinde kilit rol oynamaktadır. Ayrıca bu sayede zihinler sürekli işlemeye devam etmekte, işledikçe de Yüce Allah karşısında ne kadar aciz olduklarını itiraf ederek her seferinde çözümü“iman ettik, hepsi Rabbimizin katından” demekte bulacaktır.

Selef mezhebi alimleri olarak, Evzâî, Süfyân-ı Sevrî, Mâlik b. Enes, İmam Şafiî gibi isimleri saymak mümkündür

Müteşabih sıfatlar hakkında yazılan eserler şunlardır: Kâdî Abdülcebbâr Müteşâbihü’l- Kur’ân; Şerîf Radî, Hakâiku’t-Te’vîl fî Müteşâbihi’t-Tenzîl; Tâcu’l-Kurrâ Kirmânî, el-Burhân fî Müteşâbihi’l-Kur’ân; Suyûtî, Kutfu’l-Ezhâr fî Keşfi’l-Esrâr; Muhsin Demirci, Kur’ân’ın Müteşâbihleri Üzerine.

Kur’ân’da bazı sûrelerin başında bazen bir, bazen de bir kaç harfin birleşmesinden meydana gelen rumuzlar bulunmaktadır. Bu harflere kesik harfler manasında “el-hurûfu’l-mukatta’a” adı verilmektedir

Kesik harfleri hece harfleri olarak gören 1. görüş mensupları şu tür manaları ortaya atmışlardır:

Başında bulundukları sûrelerin isimleridir. Kur’ân’ın isimleridir. Bu harfler iki sûreyi birbirinden ayırma işlevi görürler.Bu harfler Kur’ân’a dikkat çekmektedir. Çünkü inkarcılar Kur’ân okunurken gürültü çıkarıyorlar ve insanları etkilemesine engel olmaya çalışıyorlardı. Dolayısıyla bu harfler, Kur’ân’a atıfta bulunan devamındaki âyetlere dikkat çekmek üzere nazil olmuştur. Bu harfler yemin için zikredilmişlerdir ve üzerlerine yemin edilmiştir. Bu harfler ebced hesabıyla bazı önemli olayların tarihine işaret ederler

KUR’ÂN’DA ÇELİŞKİ VEHMİ (MÜŞKİLÜ’L-KUR’ÂN)

Kur’ân’da hiçbir çelişki yoktur, çünkü O, Allah kelamıdır. Zaten Kur’ân kendisinde çelişki ve ihtilaf bulunmamasını Yüce Allah’ın katından gönderildiğinin delili olarak ileri sürer. Şâyet Kur’ân, Allah’tan değil de başka bir kaynaktan gelmiş olsaydı onda pek çok ihtilaf ve çelişki bulunurdu. Bu hakikat Kur’ân tarafından şöyle ifade edilir: “Eğer o (Kur’ân), Allah’tan başkası tarafından gelmiş olsaydı, elbette onda birçok ihtilaf bulurlardı”.

Siyak ilkesi Kur’ân’ın doğru anlaşılıp tefsîr edilmesine katkı sağlayan en önemli mana ilimlerinden birisidir. Arap dilinde sürmek, salmak, sevk etmek, göndermek gibi anlamlara gelen siyak kelimesi, ıstılah olarak bir ifadenin etrafındaki birimler diye tanımlanabilir. Batı dillerinde context kelimesiyle karşılanan siyak ifadesi için Türkçe'de daha ziyade “bağlam” ve “ortam” ifadeleri kullanılmaktadır. Siyakın Kur’ân’ın doğru anlaşılıp yorumlanmasında oynadığı rol,Kur’ân’ın edebî mucizesinden başka bir ifadeyle onun beşer sözü değil, Allah kelamı olmasından kaynaklanmaktadır.

Bu teoriye göre Kur’ân’ın benzeri rahatlıkla ortaya konabilirdi, ancak Allah buna engel olmuştur. Allah’ın engel olması yüzünden Kur’ân’a karşı koymaya, benzerini getirmeye yönelik teşebbüsler;başarısız olmuş, sonuçsuz kalmıştır (sarfu’l-himem ani’l-muârada). Daha açık bir ifadeyle Allah tartışmasız kudretiyle Arapları Kur’ân’a muaraza etmekten alıkoymuş; onların edebî yetenek ve kudretlerini ellerinden alarak başarıya ulaşmalarına engel olmuştur. Bu teori alimlerin büyük çoğunluğu tarafından reddedilmiştir

Muhkem, h-k-m (حكم (kökünden türemiş bir isimdir.