TEFSİR TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 7

Muhkem, h-k-m (حكم (kökünden türemiş bir isimdir. H-k-m fiil kökü ise Arapça’da hüküm vermek, hükmetmek, sağlam ve dayanıklı olmak gibi anlamlara gelir.

Ş-b-h fiil kökü ise, benzemek, ayırt edilmesi zor olacak şekilde birbirine benzer olmak, benzediği için de şüphe uyandırmak gibi anlamları ifade eder.

Terim'in Arapça karşılığı ıstılah'tır.

Kur’ân’ın iki kısımdan oluştuğu ifade edilmiştir. Buna göre bir kısım âyetler muhkemdir ve bunlar Kur’ân’ın özünü ve temelini oluştururlar. Kur’ân’ın diğer kısım âyetleri ise müteşâbihlerdir. Bu âyetler müteşâbih olduğundan onların mahiyet ve keyfiyeti bilinemez. Âlimlerin büyük çoğunluğuna göre Kur’ân, bu tür âyetlerin te’vîllerini ancak Allah’ın bileceğini ifade etmektedir.

Muhkem âyetler; anlamları açık, anlaşılmasında dışarıdan bir delile ihtiyaç duymayan, tek bir veche imkan tanıyan âyetlerdir. Mücâhid’in İbn Abbâs’tan naklettiği görüşe göre muhkemler, daha çok helal ve haramı açıklayan âyetlerdir. İbn Abbas’dan gelen bir başka izaha göre de “muhkemler nâsih, helâl, haram, hudûd, ferâiz gibi imân edilip amel edilen hususlardır. Müteşâbihler ise, mensûh, mukaddem, muahhar, emsal, yeminler gibi imân edilen, ancak amele konu olmayan hususlardır.

Söz konusu harfler şunlardır: Elif lâm mîm, Elif lâm râ, Elif lâm mîm râ, Elif lâm mîm sâd, Kâf hâ yâ ayn sâd, Tâ sîn mîm, Tâ sîn, Yâ sîn, Tâ hâ, Hâ mîm, Sâd.

190. sayfadaki bilgilere göre doğru cevap E seçeneğidir.

Müşkilü’l-Kur’ân ifadesi  daha çok bilgi azlığı nedeniyle uyanan vehimleri giderip tatmin edici cevaplar hazırlayan ilim dalıdır.

Siyak ilkesi Kur’ân’ın doğru anlaşılıp tefsîr edilmesine katkı sağlayan en önemli mana ilimlerinden birisidir. Arap dilinde sürmek, salmak, sevk etmek, göndermek
gibi anlamlara gelen siyak kelimesi, ıstılah olarak bir ifadenin etrafındaki birimler diye tanımlanabilir.

“Sana Kitabı (Kur’ân’ı) indiren O’dur. Onda bir kısım âyetler muhkemdir ki bunlar kitabın anasıdır. Diğer bir kısmı da müteşâbihlerdir. Kalplerinde eğrilik bulunanlar sırf fitne çıkarmak ve te’vîline yönelmek için onun müteşâbih kısmının ardına düşerler. Halbuki onun te’vîlini Allah’tan başka kimse bilmez. İlimde derinleşenler ise, biz ona inandık, hepsi Rabbimizden derler. Bunu ancak akıl sahipleri düşünür” (Âl-i İmrân (3), 7).

Görüldüğü gibi bu âyette Kur’ân’ın iki kısımdan oluştuğu ifade edilmiştir. Buna göre bir kısım âyetler muhkemdir ve bunlar Kur’ân’ın özünü ve temelini oluştururlar. Kur’ân’ın diğer kısım âyetleri ise müteşâbihlerdir. Bu âyetler müteşâbih olduğundan onların mahiyet ve keyfiyeti bilinemez. Âlimlerin büyük çoğunluğuna göre Kur’ân, bu tür âyetlerin te’vîllerini ancak Allah’ın bileceğini ifade etmektedir. Ne var ki müteşâbihler muhkem âyetlerin ışığı altında değerlendirilirler. Ancak kalpleri Allah’a tam teslim olmamış kimseler, kendilerini ve diğer insanları şaşırtmak için sadece müteşâbihlerin peşine düşerler. Bunu yaparken anlamı açık olan muhkemlere ise hiç iltifat etmezler, onların gereğini yerine getirmezler, bütün işleri müteşâbihlerdir. Açık olanın dediğini yapıp kurtulmak varken, onlar kapalı olanın ardına düşerler.

Kesik harfleri hece harfleri olarak gören 1. görüş mensupları şu tür manaları ortaya atmışlardır: a. Başında bulundukları sûrelerin isimleridir.
b. Kur’ân’ın isimleridir. c. Bu harfler iki sûreyi birbirinden ayırma işlevi görürler. d. Bu harfler Kur’ân’a dikkat çekmektedir. Çünkü inkarcılar Kur’ân okunurken gürültü çıkarıyorlar ve insanları etkilemesine engel olmaya çalışıyorlardı. Dolayısıyla bu harfler, Kur’ân’a atıfta bulunan devamındaki âyetlere dikkat çekmek üzere nazil olmuştur. e. Bu harfler yemin için zikredilmişlerdir ve üzerlerine yemin edilmiştir. f. Bu harfler ebced hesabıyla bazı önemli olayların tarihine işaret ederler. g. Bunlar münferid harflerdir. Bu harflerin amacı müşriklerin dikkatini çekmektir.
Kur’ân, bunlarla meydan okumuştur.

Hüküm hususunda Medenî olanlar Mekkî olanlara tercih edilir.

Bazı Mutezilî âlimlerin i’caz görüşü'ne göre Allah’ın engel olması yüzünden Kur’ân’a karşı koymaya, benzerini getirmeye yönelik teşebbüsler; başarısız olmuş, sonuçsuz kalmıştır. Ancak bu teori, âlimlerin büyük çoğunluğu tarafından reddedilmiştir.Sarfe teorisinin bu haliyle Yüce Allah’ın ulûhiyet ve rubûbiyet hikmetini zedelediği söylenebilir. Çünkü kullarının elinden mücadele güçlerini aldıktan sonra, “haydi gücünüz yetiyorsa Kur’ân’ın bir benzerini yapın” demesi rahmân ve rahîm olan Rabbimiz için mümkün gözükmemektedir.İslâm âlimleri sarfe teorisinin doğru olmadığına dair birtakım deliller öne sürmüşlerdir. Bu teori doğru olarak kabul edilirse; 1. Tahaddî (meydan okuma) zamanının geçmesiyle Kur’ân’ın icazının da ortadan kalkması gerekirdi. Halbu-ki Kur’ân’ın icazı halen devam etmekte ve bundan sonra da devam edecektir. 2. Kur’ân, muarazayı men etmekle acizliğe düşerdi. 3. Kur’ân değil, sarfenin/menet-menin bizzat kendisi muciz olurdu.

Bu âyetler müteşâbih olduğundan onların mahiyet ve keyfiyeti bilinemez. Âlimlerin büyük çoğunluğuna göre Kur’ân, bu tür âyetlerin te’vîllerini ancak Allah’ın bileceğini ifade etmektedir.

Selef mezhebine göre Allah’ın müteşâbih sıfatları bilinir gibi görünse de, bu sıfatların Allah’a isnadı beşer açısından imkansızdır. Bu durumda yapılması gereken şey bu sıfatların delaletlerini Allah’a havale etmektir. Yani, bu sıfatlara sadece olduğu gibi inanmak ve mahiyetine ilişkin bir yorumda bulunmamak gerekir.

Muhkem, delaleti açık, manası başka bir konuyla karışmayacak derecede net olan âyetlere denir. Muhkem âyetlerin manaları, başka bir konuyla karıştırılmayacak şekilde kolaylıkla anlaşılmakta, manalarını anlamak için başka bir izah veya delile ihtiyaç duyulmamaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Henüz Kur’ân’ın çeşitli özelliklerine vakıf olmayan ve bu konuda yeterli alt yapısı bulunmayan bazıları bir âyetin manasının başka bir âyetin manasıyla çeliştiğini düşünebilir. Böyle bir vehme düşmüş kimseye cevap verilmesi ve vehminin giderilmesi gerekir. İşte bu tür izahları yaparak vehimleri ortadan kaldırmaya çalışan Kur’ân ilmine “Müşkilü’l-Kur’ân” denir. Müşkil kelimesi; zorluk, problem, sıkıntı gibi anlamlara gelir. Terkip halindeki Müşkilü’l-Kur’ân ifadesi ise daha çok bilgi azlığı nedeniyle uyanan vehimleri giderip tatmin edici cevaplar hazırlayan ilim dalı demek olur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Söz konusu harfler şunlardır: Elif lâm mîm, Elif lâm râ, Elif lâm mîm râ, Elif lâm mîm sâd, Kâf hâ yâ ayn sâd, Tâ sîn mîm, Tâ sîn, Yâ sîn, Tâ hâ, Hâ mîm, Sâd.

Muhkem, h-k-m (حكم (kökünden türemiş bir isimdir. H-k-m fiil kökü ise Arapça’da hüküm vermek, hükmetmek, sağlam ve dayanıklı olmak gibi anlamlara gelir.

Bu çerçevede öne çıkan en önemli Kur’ân ilimleri arasında esbâb-ı nüzûl, Kur’ân kıssaları, nâsih-mensûh ve isrâiliyat konuları zikredilebilir.