TEFSİR TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 16

Halil b. Ahmed Kur’ân’a, bugünkü harekeleri koymuştur

Diğer şahsiyetler de vahiy katipleridir ama ilk diye sorulduğu için cevap a şıkkıdır.

Hz. Peygamber kendisine indirilen âyet ve sûreleri Allah’ın lütfuyla önce ezberler, sonra tebliğ ederdi.

Vahiyle ilham arasında şu farklar bulunmaktadır:
1. Peygamberler kendilerine indirilen vahyin Allah katından olduğunu kesin olarak bilirler. İlhamın kaynağı belli olmadığı için onu alanlar onun nere-den geldiğini bilemezler.
2. Vahiy vasıtalı, ilham ise vasıtasız olarak tecellî eder.
3. Vahiy olayı son bulmuştur, ilham ise devam etmektedir.
4. Vahiy bağlayıcıdır, ilham ise bağlayıcı değildir.
5. Vahiy umumî ve küllî, ilham ise hususî ve cüzîdir.
6. Vahiy yoluyla elde edilen bilgiler birbirleriyle çelişmez; ilham ile elde edilen bilgiler ise birbirleriyle çelişebilir.

Kur’ân’da on dört sûrede secde âyeti vardır. Bunlar şunlardır: I) Arâf (7), 206. II) Ra’d (13), 15. III) Nahl (16), 49. IV) İsrâ’ (17), 107. V) Meryem (19), 58. VI) Hac (22), 18. Şâfiî’ye göre bu sûrede iki secde vardır. Biri bu 18. âyette, diğeri de şu 77. âyettedir. Hanefîlere göre, 77. âyetteki namaz secdesidir. VII) Furkân (25), 60. VIII) Neml (27), 25. IX) Secde (32), 15. X) Sad (38), 24. XI) Fussilet (41), 37. XII) Necm (53), 62. XIII) İnşikâk (84), 21. XIV) Alak (96), 19.

Sûreler isimlerini, ilk kelimelerinden (lem yekün gibi), başlarındaki hurûf-ı mukatta’a’dan (Yâsîn gibi), kıssasını ihtivâ ettikleri şahsiyetlerden (Nûh gibi) veya topluluklardan (Münâfikûn gibi) ya da konularının birinden almışlardır.

Müminun: İnananlar Suresi, İnananların başarıya ulaşacaklarından bahsedildiğinden bu adı almıştır.

Şuara: Şairler Suresi, 224. ayetinde şairlerden söz edildiği için bu adı almıştır.

Duhan: Duman Suresi, ismini 10. ayetinde geçen duhan kelimesinden almıştır.

Casiye: Diz Çöküş Suresi, ismini 28. ayetinde geçen casiye kelimesinden alır.

Yedi harf, ihtilaflı bir meseledir. Konuya dair kırk civarında görüş vardır. Bunların belli başlı olanları şunlardır:
1. Yedi harften maksat, Arap kabilelerinden meşhur olan yedisinin lehçesidir.

2. Yedi harften maksat, meşhur yedi imamın kırâatıdır.

3. Yedi harften maksat, aynı manaya gelen çeşitli lafızlardır.

4. Yedi harften maksat, yedi vecihtir. Bu görüşü savunanlar çoktur.

Özellikle kâinatın ve insanın yaratılışı, cennetten çıkarılış, Nûh tufanı, Hz. İbrahim, İshak ve Ya’kub, İsrâiloğullarının tarihi, Hz. Yûsuf, Hz. Mûsâ ve onun Firavun’la mücadelesi, Mısır’dan çıkış, İsrâiloğullarının çöldeki hayatı, buzağıya tapma, Tâlût, Dâvûd ve Süleyman, çeşitli peygamberlerin tebliğ faaliyetleri, Zekeriyyâ ve oğlu Yahya, Meryem ve oğlu Îsâ ile havariler gibi konular, Kitâb-ı Mukaddes’le Kur’ân arasındaki ortak konulardır.

Te’vil tarzlarından Kur’an yorumu için en uygun olanı Beyanı Te’vil’dir.

İslâm bilginleri, müfessirlerin belli bir bilgi birikimine ve güçlü bir altyapıya sahip olmalarının gereğine işaret etmişlerdir. Zira bu konudaki yetersizlik müfessiri öznel tecrübe bakımından etkilemektedir. Doğal olarak bu da Kur’ân yorumunda farklılığa yol açmaktadır.

Kök itibariyle, dört harfli (rubâî) terceme (ترجم) veya üç harfli (sülâsî) receme
(رجم) fiilinden türediği öne sürülen tercüme kelimesi sözlükte, “bir kelâmı bir
dilden başka bir dile çevirmek, bir sözü diğer bir dilde tefsîr ve beyân etmek, bir lafzı kendisinin yerini tutacak başka bir lafızla değiştirmek” gibi manalara gelmektedir.

Müfessir olabilmenin bir takım kriterleri söz konusudur. Süyûtî bu konuda bilgi
verirken müfessirde aranan ilk kriterin sağlam ve sahih bir inanç olduğunu söyler. Ona göre bu kriter, tefsîrle ilgili olarak ileri sürülecek yöntemsel ve mekanik kriterlerden önce, Kur’ân’ı yorumlayacak kişinin müslümanlık açısından en temel özelliğini ortaya koymaktadır. Çünkü yöntemsel kriterleri herkes uygulayabilir. Ancak bunları uygulayacak kişinin İslâm Dini açısından öncelikle sahih bir niyete ve kâmil bir imana sahip olması gerekmektedir. Aksi halde art niyetle hareket etmek her zaman mümkün olabilir. Bu temel kriterin dışında Süyûtî bir müfessirin; 1. lügat, 2. nahiv, 3. sarf, 4. iştikak, 5. meânî, 6. beyân, 7. bedîî, 8. kırâat, 9. kelâm, 10. fıkıh usûlü, 11. esbâb-ı nüzûl, 12. nâsih-mensûh, 13. fıkıh, 14. hadis, 15. mevhibe (ilham) ilmine sahip olmasını da şart koşmaktadır. Çünkü ona göre Kur’ân’ın dili Arapça’dır ve söz konusu kitap bir peygamber aracılığıyla ilk muhatap kitle olan ashâba indirilmiştir. Dolayısıyla Arap dili ve edebiyatı iyi bilinmez ve Allah Resûlü ile ondan sonra gelen ashâb ve tâbiûnun Kur’ân’a dair beyanları temel alınmazsa, Kur’ân’ın doğru tefsîrine ulaşmada zorluklar ortaya çıkabilir. Son devrin yetiştirdiği önemli bir İslâm bilgini olan Ömer Nasûhi Bilmen de bu ilimlere ahlâk, psikoloji, sosyoloji, biyoloji, astronomi, coğrafya, tarih ve siyer ilimlerini eklemektedir. (Bilmen, 1973).
Burada söz konusu edilen ilimleri günümüz ihtiyaçları doğrultusunda;
1. Arap dili ve Edebiyatı,
2. Kur’ân İlimleri,
3. Fıkıh,
4. Fıkıh Usûlü,
5. Hadis,
6. Sosyo-Kültürel Tarih,
7. Sosyal-Psikoloji,
8. Astronomi şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Doğru yanıt E'dir.

Müfessir bir taraftan Kur’ân’ın ne dediğini diğer taraftan da ne demek istediğini ortaya koymaya çalışmaktadır.

Tercüme kısıtlı zaman ve imkan içerisinde yapıldığında içeriği de zenginlik anlamında kısıtlıdır ancak tefsîr için böyle zaman kısıtlması olmadığından hazırlanması ve aktarılması için daha fazla zaman ve imkan vardır, bu yüzden daha zengindir. B şıkkında tefsir ve tercümeyle ilgili bilgiler yer değiştirmiştir.

Bu temel kriterin dışında Süyûtî bir müfessirin; 1. lügat, 2. nahiv, 3. sarf, 4. iştikak, 5. meânî, 6. beyân, 7. bedîî, 8. kırâat, 9. kelâm, 10. fıkıh usûlü, 11. esbâb-ı nüzûl, 12. nâsih-mensûh, 13. fıkıh, 14. hadis, 15. mevhibe (ilham) ilmine sahip olmasını da şart koşmaktadır.

Mübhem kavramı, insan, melek ve cin gibi varlıkların veya bir topluluk ya da kabilenin veyahut bir kelime ve nitelemenin Kur’ân’da açık değil de ism-i işâretler, ism-i mevsuller, zamirler, cins isimleri, belirsiz zaman zarfları ve belirsiz mekân isimleriyle zikredilmesi anlamına gelmektedir. Görüldüğü gibi müphem lafızlar anlam bakımından bir belirsizliği ve anlaşılmazlığı ifade etmektedir. Böyle olunca mübhem olan hususların açıklığa kavuşturulmasında doğal olarak bir zaruret söz konusudur. Bu zaruretin ortadan kaldırılmasında da belirleyici olan aklî yaklaşımlar değil rivâyetlerdir. Bu sebepledir ki İslâm âlimleri mübhem lafızların açıklığa kavuşturulması konusunda sahâbe kavillerini bağlayıcı görmüşlerdir. َى Meselâ ْط ُس ْو ِ ال الصَلة َّ َ ِ ات و َ َو َ َّ ى الصل ل َ ُوا ع ِظ َاف ح”/ Namazlara (özellikle) orta namaza devam edin” (Bakara (2), 238) âyetindeki orta namazdan maksadın ne olduğu açık değildir. Yani cins bir isim olan “namaz” ve onu tavsif eden “vustâ” lafzından dolayı âyette anlam yönüyle bir mübhemiyet vardır. İşte burada Resûlullah’ın: “Orta namaz ikindi namazıdır” sözü, bu müphemiyeti ortadan kaldırıp âyeti anlaşılır hale getirmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Bir kısım sahâbî naklin bulunmadığı yerde kendi içtihâdlarıyla Kur’ân’ı tefsîr etme cihetine gidiyordu. Bu durumdaki sahâbîler, herhangi bir âyeti tefsîr ederken öncelikle Kur’ân’a, sonra da Resûlullah’ın sünnetine başvuruyorlar; şayet aradıklarını bu iki kaynakta bulamazlarsa, o takdirde kendi içtihadlarıyla tefsîr ediyorlardı. Bunun dışında ashâbın âyetleri tefsîr ederken nâsih ve mensûha işaret etme, nüzûl sebeplerini zikretme şeklindeki yöntemlerinden de söz etmek gerekmektedir.

Kur’ân, günümüzde alışa geldiğimiz kitap düzeninde değildir. Onda konular değişik boyut ve kapsamda çeşitli yerlerde geçebilmektedir. Ayrıca bir çok konu aynı anda başka konularla da ilgili olabilmektedir. Kur’ân’da bir yerde kapalı olan bir husus, bir başka yerde açıklanmış olabilmektedir. Âlimler arasında “Kur’ân kendi kendisini tefsîr eder” sözü meşhurdur. Kur’ân’ın kendisini tefsîr etmesinin çeşitli şekilleri vardır. Bazen Kur’ân’daki mutlak bir ifade istisna, sebebini zikretmek, tahsis etmek veya içeriğini bir başka yerde açıklamak suretiyle kayıtlı hale gelmektedir. Yine bazen ism-i mevsul, ism-i işaret veya zamir gibi müphem ifadeler de başka bir âyette açıklanabilmektedir. Bazen de Kur’ân’daki garib bir kelime bir başka yerde izah edilebilmektedir. Buna Kur’an’ın Kur’an’la tefsiri denir. Doğru cevap B’dir.

Kelime olarak dirayet, bir şeyin mahiyetini bilmek, kavramak, idrak etmek demektir. Dil uzmanları aynı manaya gelmek üzere dirayet kelimesinin ilim demek olduğunu ifade ederler. Terim olarak ise dirayet tefsiri, “yalnızca rivayetlere bağlı kalmayıp dil, edebiyat, mantık, kıyas ve daha başka ilimlere dayanılarak yapılan Kur’an tefsiri” demektir. Buna rey ve aklî tefsir de denir. Doğru cevap D’dir.

Rivâyet tefsîrinin zaaf noktaları, eleştiriye açık yönleri ortaya çıkmaktadır. Bu hususları üç maddede toplamak mümkündür:

1. Tefsîrde uydurma haberlerin çok olması: Daha önce de ifade edildiği gibi ilk başta tefsîr ilmi, müstakil bir ilim değil, rivâyetler tarzında ve hadis ilminin bir dalı konumundaydı. Hadisler içerisinde uydurma haberlerin ortaya çıkmasına paralel olarak, tefsîrde de böyle bir olumsuz durum görülmüştür. Uydurma haberlerin başlamasında ilk dönemdeki siyasi ve mezhebi ayrışmalardan kaynaklanan taassup ve bidatlar önemli oranda etkili olmuştur.

2. İsnatların hazfedilerek sadece metinlerin yer alması: Nakil bilgilerinde isnadın çok önemli işlevi vardır. Çünkü haberlerin doğruluğu veya yanlışlığı, öncelikle o haberi söyleyen kimselerin durumuyla belli olur. Râviler güvenilir ve sağlam ise, rivâyet ettikleri haberler de güvenilir ve doğru olur. Haberlerde râvileri bize tanıtan kısım, -en başta- isnat zinciridir. İsnad yoksa, o haberi nakledenlerin kim oldukları bilinemeyecektir.

3. İsrailiyata dair haberlerin tefsîre karışması: Rivâyet tefsîrlerine Yahudi, Hristiyan ve diğer kültürlere ait bilgilerin geçmesi de bu ekolün zayıf yönlerinden biridir. İslâm öncesi dönemde kitâbî olmayan Araplar, Kur’ân’daki kapalılıkları sonradan Müslüman olan Yahudi ve Hıristiyanlara sormuşlardır. Onlardan aldıkları, çoğu zaman da gerekli olmayan bu cevaplar muhafaza edilerek rivâyet tefsîrlerine kaydedilmiştir. Doğru cevap D'dir.