TEFSİR TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 12

“Esed” (arslan) kelimesi, aslana yönelik olarak “bu hayvan arslandır” sözünde, bilinen yırtıcı hayvan için kulla­ nılırsa, luğavî hakîkat; bir insana hitaben “Ahmed bir arslandır” ifadesinde de hayvanı değil de onun cesaret yönünü karşılamak üzere kullanılırsa luğavî mecâz olur. Birincisinde, temel anlam “aslan”; ikincisinde ise mecâz anlam olan “cesaret” kastedilmiştir.

Aklî mecâz, hakîkî failine isnâdına mani bir karînenin bulunması şartıy­la, bir alakadan dolayı bir eylemin gerçek failinden başkasına isnâd edilmesi­dir.

Peygam­berimiz yerine ay kelimesi kullanılmıştır. Cümledeki “bedr/ay” kelimesi, türeme­ yen isim olduğu için bu isti’âre, isti’âre­i asliyyedir.

Mecâz­ı mürselde alaka, benzerliğin dışındaki başka unsurlardır ki bunların sayısı çoktur. En önemlileri şunlardır: Sebeb­müsebbeb (sebeb­sonuç), külliyyet­ cüziyyet (bütün­parça), hal­mahal (durum­yer), lazım­melzum, âliyet, umûm­ husûs.

Bu ayette hem teşbîh edatı, hem de vech­i şebeh hazfedilmiştir. Dolayısı ile bu, teşbîh­i be­liğdir. Ana­babaları bir olmadığı için müminler hakîkî manada kardeş olamaya­ cağından, teşbîhin iki unsurunun hazfiyle beliğ teşbîh yapılmıştır.

Bu ayette kinaye edilen ‘cimriliktir’.

Soyut isimler Kur’an’da umum ifade eden lafızların önemlilerinden biri değildir.

Garîb kelimelerin araştırılması ve manalarının öğrenilmesi hususunda Hz. Peygamber’in emri ve sahabenin çabası sonucu genelde Me’ani’l­Kur’ân, özelde Garîbü’l­Kur’ân adıyla sözlükler ortaya çıkmıştır.

Arap dilinde lafızları farklı, anlamları ise aynı olan kelimelere müterâdif (eşan­ lamlı); bu olguya da terâdüf (eşanlamlılık) denmektedir.

Bir tefsîr terimi olarak Elfâzu’l-Kur’ân, her biri kendi içinde müstakil bir çeşit olan ve belli prensip ve kurallara sahip lafız türlerini karşılayan bir kavramdır.

Bu tanım kapsamına giren Kur’ân lafızları, yüklendiği anlamlar açısından ya temel anlama ya da yan anlamlara gelirler. Temel anlam, hakîkî anlam; yan anlamlar da mecâzî, isti’âri, kinâî ve teşbîhî anlam kavramlarıyla ifade edilir.

Kelimelerin anlamının geniş veya dar olan kısmları için âmm (genel anlamlı) lafız veya hâss (dar anlamlı) lafız kavramları kullanılır.

Kur’ân lafızlarının yaşadığı toplumda az kullanıldığı veya yabancı kaynaklı olduğu için anlaşılması zor olan kapalı lafızlarına garîb denir.

Kur’ân’da ismi açıkça zikredilmeyip kapalı ifadelerle (ism-i mevsul, zamir vb.) zikredildiğinden kapalı kalan lafız ve ibareleri mübhem ve Kur’ân’da sözü söyleyenin açıklamadığı sürece anlaşılamayan lafızları da mücmel kavramlarıyla karşılamaktadır.

Hakîkat, “hakka” kelimesinden türemiş olup sözlükte, “gerçek, öz, temel, asıl”
gibi anlamlara gelmektedir.

Mecâz, sözlükte “bir şeyi aşmak, geçmek” anlamına gelen “câze” fiilinden türemiş olup terim olarak, kelimenin, hakîkî anlamıyla arasındaki bir ilgiden ve hakîkî anlamın kastedilmesine engel olan bir karîneden dolayı hakîkat anlamı dışında başka bir manada kullanılmasıdır.

Luğavî hakîkat: Lafzın umûmî dilde konulduğu anlamda kullanılmasıdır. Bunun karşısında ise luğavî mecâz vardır; bu ise lafzın umûmî dilde konulduğu mananın dışında bir anlamda kullanılmasıdır.

İsti’âre, sözlükte “birinden bir şeyi ödünç almak” anlamına gelir.

Arap dilinde lafızları farklı, anlamları ise aynı olan kelimelere müterâdif (eşanlamlı); bu olguya da terâdüf (eşanlamlılık) denmektedir.

Kur’an lafızlarının yaşadığı toplumda az kullanıldığı veya yabancı kaynaklı olduğu için anlaşılması zor olan kapalı lafızlara garîb ve bu Kur’an ilmine de Garîbu’l-Kur’an denir. Doğru cevap B’dir.